Максім Гарэцкі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Гарэцкі.
Максім Гарэцкі
Максім Гарэцкі ў 1937 годзе
Максім Гарэцкі ў 1937 годзе
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 6 (18) лютага 1893
в. Малая Багацькаўка, Амсьціслаўскі павет, Магілёўская губэрня, Расейская імпэрыя
Памёр 10 лютага 1938(1938-02-10) (44 гады)
Вязьма, Смаленская вобласьць, РСФСР, СССР
Сужэнец Леаніла Чарняўская
Дзеці Галіна Гарэцкая[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці пісьменьнік, літаратуразнаўца, лексыкограф, фальклярыст
Гады творчасьці 1912—1937
Кірунак проза
Мова беларуская мова
Дэбют «У лазьні» (1913)
Значныя творы «Ціхая плынь»
Узнагароды
ордэн сьвятога Георгія IV ступені
Творы на сайце Knihi.com

Максі́м Іва́навіч Гарэ́цкі (18 лютага [ст. ст. 6 лютага] 1893, в. Малая Багацькаўка, Амсьціслаўскі павет, Магілёўская губэрня[a] — 10 лютага 1938[b], Вязьма) — беларускі пісьменьнік, дзяяч беларускага нацыянальна-дэмакратычнага адраджэньня, літаратуразнаўца, лексыкограф, фальклярыст. Брат Гаўрылы Гарэцкага.

Карыстаўся літаратурнымі псэўданімамі Максім Беларус, М. Б. Беларус, М. Г., А. Мсьціслаўскі, Дзед Кузьма, Мацей Мышка, Мізэрыус Монус і іншымі; у сваіх творах таксама выступаў як Кузьма Батура і Лявон Задума.

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сям’я[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Бацькі Іван Кузьміч і Афрасіньня Міхайлаўна Гарэцкія

Максім Гарэцкі нарадзіўся ў сялянскай сям’і. Меў трох братоў — Гаўрылу, Парфіра і Івана — і сястру Ганну, зь якімі хадзіў у школу ў суседнюю вёску Вялікая Багацькаўка. У 1919 годзе ў Вільні пабраўся шлюбам. Жонка, Леаніла Ўсьцінаўна Чарняўская-Гарэцкая, працавала настаўніцай у I Віленскай беларускай гімназіі, працавала над складаньнем чытанак «Родны край». Першае, напісанае ёй апавяданьне, — «Мікітка» (Вільня), стала аўтарам малога зборніка «Дзяціныя гульні».

Сын Леанід, загінуў у баях пад Ленінградам (1944). Вядомыя ягоныя «Пісьмы з фронту» да сям’і. Дачка Галіна (1921—2006) — захавальніца літаратурнага архіву сям’і Гарэцкіх, аўтарка шэрагу працаў, прысьвечаных жыцьцю і творчасьці бацькі і маці, успамінаў пра іх і пра свайго дзядзьку — акадэміка Гаўрылу Гарэцкага.

Жыцьцё і дзейнасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Максім Гарэцкі (справа) са сваім братам Гаўрылам Гарэцкім, 1926

Першую навуку Максім Гарэцкі спасьцігаў у школе граматы ў вёсцы Вялікая Багацькаўка. Потым некалькі гадоў ён вучыўся ў сяле Вольша Аршанскага павету ў царкоўна-прыходзкай школе. Ужо ў той час Гарэцкі пачынае цікавіцца беларускай літаратурай і пачынае сьвядома карыстацца беларускай мовай. У 1908 годзе Гарэцкі скончыў вучобу ў Вольшы і атрымаў магчымасьць быць настаўнікам, вучыць грамаце сялянскіх дзяцей[1]. У кастрычніку 1908 году прыехаў у Горкі, каб рыхтавацца да паступленьня ў вучэльню. Там займаўся з рэпэтытарам Крэерам[2]. У 1909 годзе Максім Гарэцкі паступіў у каморніцка-агранамічную вучэльню ў Горы-Горках, якую скончыў у 1913 годзе[1].

Чарцёжнік, каморнік землеўпарадкавальных камісіяў Віленскай губэрні (Вільня, 1913—1914). На пасадзе каморніка Гарэцкі правёў толькі адзін год. Ён меў намер авалодаць замежнымі мовамі, атрымаць атэстат сталасьці і паступіць на гісторыка-філялягічны факультэт. Аднак, яму не ўдалося зьдзейсьніць гэтыя пляны. На той час адтэрмінаваньне ад вайсковай службы каморнікам ужо скасавалі. Каб не ісьці на службу звычайным салдатам на 3 гады, Гарэцкі пачынае адбываньне вайсковай павіннасьці ў якасьці «вольнапісанага» царскай арміі ў 1914 годзе. Гэта супала з пачаткам Першай сусьветнай вайны. Гарэцкі ўдзельнічаў у кравапралітных баях ва Ўсходняй Прусіі, дзе быў цяжка паранены[1]. Доўга лячыўся ў вайсковых шпіталях Вільні, Масквы, Магілёва. Пасьля выздараўленьня Гарэцкі працягнуў свае вандроўкі зь месца на месца. Некаторы час ён працаваў чарцёжнікам у Маскве. У 1916 годзе вучыўся ў Паўлаўскім ваенным вучылішчы ў Петраградзе. Атрымаўшы чын прапаршчыка, праходзіў службу спачатку ў Іркуцку, а потым у Гжацку[1].

У канцы 1916 апынуўся на фронце ў Пінскіх балотах. Там быў прызначаны ў камісію па рэквізыцыі сена ў сялянаў, але не любіў гэтай працы і адпрасіўся ў акопы. Цяжка захварэў, быў адасланы ў тыл на лячэньне (Жалезнаводзк, 1917), потым зусім звольнены з войска.[3]

Пераехаў у Смаленск, паступіў у Смаленскі археалягічны інстытут (1917), але хутка кінуў яго, бо не было часу хадзіць на лекцыі. Кастрычніцкія падзеі сустрэў тамсама, хутка пасьля таго — на савецкай службе[4], у Смаленскім савеце (адзначаецца яго добрае знаёмства з В. Кнорыным[5]). Працуе камэндантам жыльлёвага аддзелу[6] ў Смаленску (1918), паралельна, потым і стала супрацоўнічаў у мясцовых газэтах «Известия Смоленского Совета», «Западная коммуна», «Звязда» (з жніўня 1918, запрошаны на сталую працу ў «Звязду» Кнорыным пасьля абвяшчэньня БССР[3]). Супрацоўнічаў з газэтай «Дзяньніца».

Разам з рэдакцыяй «Зьвязды» пераехаў у Менск, потым у Вільню (пачатак студзеня 1919). Пры раптоўным захопе Вільні польскім войскам (канец красавіка 1919) апынуўся на акупаванай тэрыторыі. Настаўнік Віленскай беларускай гімназіі і беларускіх настаўніцкіх курсаў. Супрацоўнічаў у газэце «Беларускія ведамасьці», «Беларускі звон». Рэдактар і выдавец газэты «Наша думка» (сьнежань 1920 — ліпень 1921), «Беларускія ведамасьці» (зь верасьня 1921).

У студзені 1922 году, перад выбарамі ў Віленскі сойм, быў арыштаваны польскімі ўладамі як цяжкі палітычны злачынца. Быў абвінавачаны ў прыналежнасьці да партыі камуністаў, арганізацыі замаху на дзяржаўную ўладу, друкаванай і вуснай агітацыі, атрымліваньні грошай ад камуністаў. Такія дзеяньні паводле польскага КК маглі карацца сьмерцю або катаргай. Зьняволены ў Лукіскай турме ў Вільні. У выніку пратэстаў за мяжой супраць масавых арыштаў беларускіх і летувіскіх дзеячоў прымусова высланы ў Беларусь[4]. У канцы кастрычніка 1923 году пераехаў зь сям’ёй зь Вільні ў Менск.

Выкладчык мовы і літаратуры (у тым ліку ў БДУ, Камуністычным унівэрсытэце БССР, Менскім вэтэрынарным тэхнікуме, Горацкай сельгасакадэміі (з 1 лютага 1926). Загадчык катэдры беларускай мовы, літаратуры і гісторыі Горацкай сельгасакадэміі[7]. Правадзейны сябра Інбелкульту, навуковы сакратар Літаратурнай камісіі (да 10 чэрвеня 1925), вучоны спэцыяліст (2 кастрычніка 1928) Інстытуту навуковай мовы Інбелкульту. Удзельнік Беларускай акадэмічнай канфэрэнцыі, дакладчык па пытаньнях мастацкай літаратуры (1926).

  • Максім Гарэцкі на фатаздымках
  • Максім Гарэцкі (пасярэдзіне) падчас вучобы ў Горы-Горацкай каморніцка-агранамічнай вучэльні. Хведар Чарнышэвіч, Максім Гарэцкі (стаіць) і Лявон Гмырак

    Максім Гарэцкі (пасярэдзіне) падчас вучобы ў Горы-Горацкай каморніцка-агранамічнай вучэльні. Хведар Чарнышэвіч, Максім Гарэцкі (стаіць) і Лявон Гмырак

  • Падчас вучобы ў Горы-Горацкай вучэльні, 1913 г.

    Падчас вучобы ў Горы-Горацкай вучэльні, 1913 г.

  • У вайсковы шпіталі, 1914 г.

    У вайсковы шпіталі, 1914 г.

  • З жонкай Леанілай, дзецьмі Галінай і Леанідам, 1920-я

    З жонкай Леанілай, дзецьмі Галінай і Леанідам, 1920-я

Рэпрэсіі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Магшот з асабістай справы НКУС, 1930 г. Максім Гарэцкі асуджаны за ўдзел у «Саюзе вызваленьня Беларусі»

Разам зь іншымі беларускімі дзеячамі стаў аб’ектам кампаніі «крытыкі» ў друку (1929).

Арыштаваны (19 ліпеня 1930) па абвінавачаньні ў прыналежнасьці да Саюза вызваленьня Беларусі, у красавіку — траўні 1931 засуджаны да высылкі на пяць гадоў у горад Вятку. У Вятцы працаваў чарцёжнікам (17 жніўня 1931 — 1 сакавіка 1932), тэхнікам-каштарысьнікам мясцовага ФУП[8] і землеўладкавальнікам. З 1 верасьня 1935 настаўнік расейскай мовы і літаратуры ў сярэдняй школе пасёлку Пясочня[9]. Увесь гэты час займаўся літаратурнай працай. 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Максіма Гарэцкага прадугледжвалася «спальваць»[10].

Арыштаваны (4 лістапада 1937), пазьней расстраляны па прысудзе «тройкі» НКУС (прысуд прыведзены ў выкананьне 10 лютага 1938 году а 15-й гадзіне; жонцы паведамілі, што памёр ад кровазьліцьця ў мозаг 20 сакавіка 1939 году). Рэабілітаваны 15 лістапада 1957. Першая публікацыя паводле сапраўдных фактаў расстрэлу 10 лютага 1938 году ў Вязьме зьявілася ў кастрычніку 1992 году ў газэце «Літаратура і мастацтва».[11]

Ацэнкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пасьля рэпрэсіяў 1930-х гадоў і далейшага замоўчваньня, публікацыі і дасьледаваньні творчасьці пісьменьніка былі ўзноўленыя ў 1960-х гадах. У іх ліку — манаграфіі Дзьмітрыя Бугаёва «Максім Гарэцкі» (Менск, 1968), А. Адамовіча «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» (Менск, 1980), І. Чыгрына «Паміж былым і будучым» (Менск, 1994), артыкулы і прадмовы да выданьняў Дз. Бугаёва, М. Лужаніна, М. Мушынскага, Ю. Пшыркова, І. Чыгрына і інш.

У наш час Максім Гарэцкі прызнаецца клясыкам беларускай літаратуры. Фактычна, пачынальнік твораў маральна-этычнай праблематыкі ў беларускай літаратуры[12]. Адзін з пачынальнікаў эпічнага жанру, інтэлектуальна-філязофскай, лірычнай, дакумэнтальнай прозы ў беларускай літаратуры[7]. Пачынальнік дасьледаваньняў гісторыі беларускай літаратуры[13]. Адзначаецца шмаграннасьць здольнасьцяў пісьменьніка — літаратурных, матэматычных, музычных[14].

Ваенныя творы Гарэцкага былі заўважаны крытыкай за мяжой, напрыклад, Т. Н. Браран (Н.Рандаў) у НДР[15]. У вышыні антываеннага духу апавяданьні «Генэрал» і «Рускі» параўноўваюцца крытыкамі з творамі Васіля Быкава «Мёртвым не баліць» і «Адна ноч»[16], аповесьць «На імпэрыялістычнай вайне» — з ваеннымі творамі Рэмарка, Барбюса, Дзюамеля[15].

Творчасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Зборнік апавяданьняў «Рунь» (1914)
Рукапіс драматычнага абразку «Памінкі», 1922 г. На аркушы пячатка савецкіх часоў з надпісам «забаронена»

Літаратурная творчасьць Гарэцкага пачалася зь невялічкіх твораў, нататак, фэльетонаў, якія друкаваліся на старонках «Нашай Нівы». Падпісваўся тады Гарэцкі такімі псэўданімамі: М. Б., Беларус, М. Беларус, Максім Беларус. Першая такая нататка зьявілася ў «Нашай Ніве» 26 верасьня 1912 году. Першыя фэльетоны выявілі талент Гарэцкага як сатырыка, аднак, у сваёй далейшай творчасьці ён рэдка вяртаўся да гэтага[17].

Першае апавяданьне Гарэцкага «У лазьні» было зьмешчанае ў «Нашай Ніве» 25 студзеня 1913 году пад псэўданімам Максім Беларус. Напісанае было 31 сьнежня 1912 году[18]. Пасьля яго пачалі зьяўляцца ўсё новыя і новыя мастацкія творы: апавяданьні «Стогны душы», «Роднае карэньне», «У панскім лесе», драматычны абразок «Атрута». Усё гэта было апублікавана на працягу 1913 году ўсё ў той жа «Нашай Ніве» пад псэўданімамі Максім Беларус і М. Г.[19]. Сваім сапраўдным прозьвішчам Гарэцкі падпісаўся толькі ў 1914 годзе, калі Беларускім выдавецкім таварыствам у Вільні была выдадзеная кніга «Рунь»[20].

Гарэцкі востра адчуваў патрэбы літаратурнага разьвіцьця беларусаў, аб чым сьведчаць яго артыкулы «Наш тэатар» і «Развагі і думкі», апублікаваныя ў 1913-14 гг. У іх аўтар выявіў сябе як тэарэтык, публіцыст, зацікаўлены праблемамі разьвіцьця нацыянальнай культуры, мовы, тэатру[21].

22 лютага 1914 году зьявілася кніга Гарэцкага «Антон». Надрукаваная яна была толькі ў 1918 годзе ў віленскай газэце «Гоман». У 1919 годзе выйшла асобнае выданьне. Твор мае падзагаловак «Абразы жыцьця» і складаецца з 15 асобных абразкоў[22]. Франтавыя ўражаньні і назіраньні 1916—1917 гг. пісьменьнік акуратна заносіў у дзёньнік, матэрыялы якога ён пазьней выкарыстаў для напісаньня дакумэнтальна-мастацкай аповесьці «На імпэрыялістычнай вайне»[23]. Пасьля 1917 году шмат піша на тэму кастрычніцкага перавароту. У 1918—1919 у палемічных допісах рэзка крытыкуе «буржуазных беларускіх дзеячоў», услаўляе бальшавізм; адначасова, крытыкуе «новую (камуністычную) буржуазію», кладзе выразны націск на неглыбокую далучанасьць «буржуазных дзеячоў» да нацыянальнага руху[24].

У 1918 годзе Максім разам з братам Гаўрылам працаваў над «Руска-беларускім слоўнікам», які быў выдадзены ў Смаленску ў 1918 годзе, а ў 1921 годзе ў Вільні. Гэта быў першы беларускі слоўнік такога тыпу, надрукаваны пасьля кастрычніцкага перавароту, і першы вопыт самога пісьменьніка ў галіне лексыкаграфіі. Яшчэ Гарэцкаму належыць «Невялічкі беларуска-маскоўскі слоўнік», выдадзены ў Вільні ў 1919 годзе, які меў тры выданьні, апошняе пад назвай «Беларуска-расійскі слоўнічак» выйшла ў Савецкай Беларусі ў 1925 годзе. На год раней у Менску зьявіўся складзены Гарэцкім разам з Байковым «Практычны расійска-беларускі слоўнік», які ахоплівае каля 20000 словаў[25].

На працягу 1919—1923 гг. ён напісаў больш за 20 твораў: апавяданьні, аповесьць «Дзьве душы», крытычныя артыкулы[26]. Зьвяртаўся да жыцьця беларускіх перасяленцаў у Сібіры («Сібірскія абразкі», апавяданьні «Хадзяка», «Моцнае каханьне», «Хоцімка» і інш.). У групе апавяданьняў, створаных у 1921—1922 гг., Гарэцкі наблізіўся да асэнсаваньня вобразу інтэлігента як усьвядомленага суб’екта ў гістарычным быцьці свайго народу. Здарылася гэта пад уплывам вайны, якая ў 1914 годзе абрынулася на беларускія землі, рэвалюцыяў 1917 году, абвастрэньняў нацыянальнай барацьбы ў краі[27].

У 1926 годзе ў Менску быў выдадзены зборнік апавяданьняў «Досьвіткі». У гэты час Гарэцкі прымаў удзел у розных дыскусіях, выступаў з навуковымі дакладамі па літаратуразнаўстве і фальклярыстыцы, друкаваў артыкулы пра творчасьць многіх савецкіх пісьменьнікаў, рабіў фальклёрныя запісы[28]. У 1928 годзе выйшаў зборнік «Народныя песьні з мэлёдыямі», падрыхтаваны Гарэцкім у суаўтарстве з кампазытарам Ягоравым. Там зьмешчана 318 беларускіх песень, запісаных Гарэцкім ад маці[29]. У канцы 20-х гадоў пісьменьнік займаўся таксама перакладамі мастацкай прозы: «Разгром» Фадзеева, апавяданьні Горкага «Канавалаў», «Чалкаш». Пераклады былі падпісаныя псэўданімам А. Мсьціслаўскі, але іх прыналежнасьць Гарэцкаму не выклікае сумненьня[30]. У 1928 годзе Гарэцкі падрыхтаваў да выданьня вялікую кнігу сваіх выбраных твораў, нанова адрэдагаваўшы некаторыя зь іх. Гэтая кніга не пабачыла сьвет[30].

Гарэцкі зьвяртаўся да праблемы ўзаемаадносінаў інтэлігента і народу, да ролі і місіі інтэлігенцыі ў нацыянальным разьвіцьці (аповесьць «Мэлянхолія», апавяданьні «Фантазія» і інш.). Расцэньваў ролю беларускага літаратара як надзвычай адказную і патрабавальную да грамадзянскай і нацыянальнай сьвядомасьці. Выступаў супраць правінцыйнай замкнёнасьці маладой беларускай літаратуры.

У творчасьці Гарэцкага вызначаюцца наступныя пэрыяды (так, як іх акрэсьліў Г. Гарэцкі ў лісьце да А. Адамовіча[31]):

  • 1912—1913: Горацкі першы
  • 1913—1914: Віленскі першы
  • 1914—1917: часу імпэрыялістычнай вайны
  • 1917—1919: пачатку кастрычніцкага перавароту
  • 1919—1923: Віленскі другі
  • 1923—1926: Менскі першы
  • 1926—1928: Горацкі другі
  • 1928—1930: Менскі другі
  • 1931—1935: Вяцка-Кіраўскі
  • 1935—1937: Пясочынска-Кіраўскі.

Кнігі Гарэцкага выдаваліся на расейскай, украінскай, польскай, нямецкай мовах.

Вокладкі зборніка апавяданьняў «Досьвіткі» (1926), кнігі «Ціхія песьні» (1926), «Ціхая плынь» (1930)

Творы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

«У лазьні», Наша Ніва, 25 студзеня 1913
  • «У лазьні» (1912, надрукаваная ў 1913), першае апавяданьне.
  • «Антон» (1914, упершыню надрукаваная ў газэце «Гоман», 1918; асобна — у 1919), драматызаваная аповесьць.
  • «На імпэрыялістычнай вайне» (1914—1919, фрагмэнты друкаваліся ў «Полымі», першае асобнае і цэлае выданьне — 1926), ваенныя запіскі.
  • «Літоўскі хутарок» (1915, надрукаваны ў газэце «Беларусь», 1920), апавяданьне, першая спроба літаратурнага, ня дзёньнікавага твора пра вайну.
  • «Генэрал» (1916, першы раз надрукаваная газэтай «Вольная Беларусь», 1918), апавяданьне.
  • «Рускі» (1915), апавяданьне.
  • «Чарнічка», апавяданьне.
  • «Хадзяка» (1916), апавяданьне.
  • «На этапе» (1916), апавяданьне.
  • «Меланхолія», (урыўкі друкаваліся ў 1916), аповесьць (незавершаная).
  • «Сібірскія абразкі» (1926—1928, часткова выдадзеныя ў 1973), збор 42 падарожных замалёвак.
  • «Ціхая плынь», аповесьць (першы варыянт, «За што?», напісаны ў 1917—1918, быў надрукаваны ў газэце «Известия Смоленского Совета», травень 1918; урыўкі друкаваліся аўтарам у заходнебеларускім друку, асобныя выданьні — 1926 і 1930). Называецца крытыкамі адзіным завершаным і скончаным ува ўсіх адносінах буйным творам Гарэцкага[32].
  • «Дзьве душы» (1918—1919, у газэце «Беларуская думка», чэрвень—ліпень 1919, першы раз асобна — Вільня, 1919), аповесьць.
  • «Усебеларускі зьезд 1917-га году» (1922), апавяданьне.
  • «Фантазія», апавяданьне.
  • «Віленскія камунары», раман-кроніка (рукапіс быў адасланы аўтарам у Менск у жніўні 1934, і быў знойдзены ў фондах бібліятэкі АН Летувіскай ССР у лютым 1961; першае выданьне ў 1965). Расейскі варыянт «Виленские воспоминания» прапаноўваўся да друку ў Маскву ў сакавіку 1935, але ня быў прыняты.
  • «Чырвоныя ружы» (1922), драматычны твор.
  • «Камароўская кроніка» (1930—1932—1937, апублікаваная 1966), раман-эпапэя (незавершаны).
  • «Меланхолія»
  • «У чым яго крыўда?» (1926), аповесьць.
  • «Жартаўлівы Пісарэвіч» (1925, апублікавана «Полымя», 1926), п’еса.
  • «Лявоніус Задумекус», аўтабіяграфічны твор (пісаўся ў 1930-я гады ў Вятцы, надрукаваны з адзінага чарнавіка ў часопісе «Полымя» 2/1993).
  • Аўтабіяграфічныя матэрыялы («Храналёгія маіх твораў», успаміны, пісьмы); пераклады асобных прац і твораў Леніна, Горкага, А. Фадзеева, Ю. Лібядзінскага; іншыя творы і допісы ў пэрыядычным друку («Наша Ніва», «Полымя» і інш.)

Кнігі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • «Рунь» (Вільня, 1914), зборнік прозы, першая кніга.
  • «Расейска-беларускі слоўнік» (Смаленск, 1918, 2-е выд. — Вільня, 1920; разам з Гаўрылам Гарэцкім).
  • «Беларуска-расейскі слоўнічак» (Вільня, 1919, 3-е выд. — Менск, 1925).
  • «Практычны расейска-беларускі слоўнік» (2-е выд. — Менск, 1926; разам з М. Байковым).
  • «Гісторыя беларускае літаратуры» (Вільня, 1919 і 1920, 4-е выд. — Менск, 1926).
  • «Хрэстаматыя беларускай літаратуры. XI век — 1905 г.» (Вільня, 1922).
  • «Народныя песьні з мэлёдыямі» (Менск, 1928; разам з А. Ягоравым), зборнік песень.
  • «Маладняк за пяць гадоў. 1923—1928» (Менск, 1928).
  • «Апавяданьні», зборнік, рыхтаваўся ў 1928, але ня быў выдадзены. Частка матэрыялаў была выдадзеная ў 2-томным зборніку «Выбраныя творы» (Менск, 1973).
  • «Люстрадзён», нявыдадзены зборнік, рыхтаваўся ў 1929 годзе.

Архіў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пасьля высылкі М. Гарэцкага ў Вятку ён атрымліваў ад жонкі матэрыялы па пошце, а ў канцы чэрвеня 1932 году ў Вятку быў прывезены і архіў цалкам. Архіў пасьля 4 сьнежня 1937 году перахоўвала жонка Гарэцкага (у Пясочні, Кіраве, Ленінградзе). 12 сакавіка 1971 году амаль усе рукапісы былі перададзеныя ў Фундамэнтуальную бібліятэку Акадэміі навук БССР (архіў № 7, 119 адзінак захаваньня). Рэшта рукапісаў знаходзіцца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музэі літаратуры і мастацтва.

Ушанаваньне памяці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Максім Гарэцкі на паштовай марцы Беларусі

У 1993 годзе ў роднай вёсцы да 100-годзьдзя зь дня народзінаў пісьменьніка, што адзначалася таксама ў рамках Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры, адчынілі музэй[33]. З 1997 году дзейнічае Міжнародны фонд братоў Гарэцкіх. Ягонае імя носяць бібліятэка ў Горках, вуліцы ў Менску, Амсьціславе і Горках. У Менску і Вязьме пастаўленыя помнікі. З 1992 году рэгулярна ладзяцца Гарэцкія чытаньні[34].

У 2012 годзе пры падрыхтоўцы да рэспубліканскага сьвята «Дажынкі» ў Горках, нягледзячы на пратэсты грамадзтва, быў зьнесены дом, у якім у 1926—1928 гг. жыў Максім Гарэцкі. Гэта быў адзіны дом, які захаваўся ад Гарэцкага на тэрыторыі сучаснай Беларусі.[35]

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Цяпер в. Багацькаўка, Амсьціслаўскі раён
  2. ^ У савецкай гістарыяграфіі дата сьмерці падавалася як 20 сакавіка 1939 году

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б в г Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 15—17
  2. ^ Дасаева Летапіс жыцця і творчасці Максіма Гарэцкага. С. 7
  3. ^ а б Пшыркоў Юліян. Максім Гарэцкі і яго раман «Віленскія камунары» // Гарэцкі Максім. Віленскія камунары. Раман-хроніка. — Мн. : Беларусь, 1965. С. 7
  4. ^ а б Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 92.
  5. ^ Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 89
  6. ^ Кіраваў рэквізыцыяй «лішкаў жытла ў буржуазіі».
  7. ^ а б Каўка А. К. Гарэцкі Максім Іванавіч // ЭГБ. Т. 2. — Менск, 1994. С. 494.
  8. ^ ФУП: фабрика учебных пособий.
  9. ^ З 1936 — г. Кіраў Смаленскай, потым Калускай вобласьці.
  10. ^ Алесь Лукашук. Мова гарыць (Загад № 33) // Спадчына : часопіс. — 1996. — № 3. — С. 76—91. — ISSN 0236-1019.
  11. ^ Ліўшыц, Уладзімір. Справа № 13036 (Дакументульны Матэрыял аб тым, як загінуў пісьменнік М. Гарэцкі). // рэд. рада Аляксандар Агееў і інш. Магілёўская даўніна : зборнік гістарычных і краязнаўчых матэрыялаў. — Магілёў: Музей гісторыі Магілёва, 1993. — Т. 1. — С. 46—53.
  12. ^ Чыгрын І. П. Паміж былым і будучым: Проза М. І. Гарэцкага / І. П. Чыгрын. — 2-е выд., выпр. — Мн.: Бел. навука, 2003. С. 70—81.
  13. ^ Пшыркоў Юліян. Максім Гарэцкі і яго раман «Віленскія камунары» // Гарэцкі Максім. Віленскія камунары. Раман-хроніка. — Мн. : Беларусь, 1965. С. 8.
  14. ^ Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 23.
  15. ^ а б Чыгрын І. П. Паміж былым і будучым: Проза М. І. Гарэцкага / І. П. Чыгрын. — 2-е выд., выпр. — Мн.: Бел. навука, 2003. С. 50.
  16. ^ Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 67.
  17. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 18
  18. ^ Дасаева Т Летапіс жыцця і творчасці Максіма Гарэцкага. С. 8
  19. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 20
  20. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 21
  21. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 29
  22. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 89
  23. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 119
  24. ^ Чыгрын І. П. Паміж былым і будучым: Проза М. І. Гарэцкага / І. П. Чыгрын. — 2-е выд., выпр. — Мн.: Бел. навука, 2003. С. 92—96.
  25. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 123—124
  26. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 127
  27. ^ Чыгрын І Паміж былым і будучым. С. 32
  28. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 135
  29. ^ Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 152
  30. ^ а б Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. С. 154
  31. ^ Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 41,42.
  32. ^ Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. С. 111.
  33. ^ Мікалай Рудкоўскі. Жыву і радуюся, і вы жывіце і радуйцеся // Газэта «Магілёўскія ведамасьці», 25 лютага 2008 г. Праверана 29 студзеня 2013 г.
  34. ^ Тацяна Жук, Марына Ліс. Рукапісы не гараць. Максім Гарэцкі: «Жыцьцё праляцела, як адзін дзень» // Tut.by, 18 лютага 2013 г. Праверана 18 лютага 2013 г.
  35. ^ 120-годзьдзе Максіма Гарэцкага: дом зьнесьлі, збор твораў ня выдалі. Радыё Свабода

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Адамовіч Алесь. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» — Мн.: Выд-ва БДУ, 1980. — 224 с., іл., 1 л. партр.
  • Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі — 2-е выд., выпр., дап. — Мінск: Бел. навука, 2003. — 239 с.
  • Бугаёў Дз. Гарэцкі Максім Іванавіч // Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т.Т.3. Веды — Графік / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1971. — С. 374.
  • Гарэцкі Р. Ахвярую сваім «я» … (Максім і Гаўрыла Гарэцкія). / Р. Гарэцкі; Навуковы рэдактар М. І. Мушынскі. — Мінск: Беларуская навука, 1998. — 287 с.
  • Гарэцкі Радзім. Янка Купала і браты Гарэцкія. // Роднае слова: Навук. і метад. часоп. ― Мн., 2004. ― № 7. ― С. 96―99.
  • Гаўрук, Ю. Максім Гарэцкі. Успаміны, артыкулы, дакументы. — Мн., 1984. — с. 87.
  • Дасаева Т. М. Летапіс жыцця і творчасці Максіма Гарэцкага. — Мн., 1993.
  • Кажамякін Г. Максім Гарэцкі і Кузьма Чорны: да праблемы тыпалогіі / Г. Кажамякін // Зборнік Да 100-годдзя Уладзіміра Дубоўкі, Уладзіміра Жылкі, Кузьмы Чорнага: Зборнік навуковых артыкулаў / Пад агульн. рэд. Л. Дз. Сіньковай. — Мінск: БДУ, 2001. — С. 131—134.
  • Каўка А. К. Гарэцкі Максім Іванавіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с, [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0. С.494—496.
  • Кныш, Л. Гутарковая камунікацыя ў прозе Максіма Гарэцкага. — 2006. — № 2. — С. 32.
  • Кныш, Л. Моўныя сродкі ў творах Максіма Гарэцкага. — Роднае слова. — 1998. — № 6. — С. 72 — 81.
  • Корань (Сінькова), Л. Д. Максім Гарэцкі // Цукровы пеўнік: літ.-крыт. арт. — Мн.: Маст.літ., 1996. — С. 22-65.
  • Ліўшыц У. М. Максім Гарэцкі — жыццё і творчасць. Метадычны матэрыял і парады ў дапамогу прапандыстам кнігі. Магілеў: абласное таварыства аматараў кнігі.1993. — 34 с.
  • Ліўшыц У. М. Літаратурны музей Максіма Гарэцкага. Кароткі даведнік — Орша: адзел культуры Горацкага райвыканкама, 1997. — 69 с. ISBN 985-6120-13-6
  • Марціновіч А. Брама, адчыненая ў вечнасць: дзецям пра Максіма Гарэцкага: нарысы. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2013. — 206 с. — (Гісторыя ў асобах). — ISBN 978-985-02-1423-2.
  • Мушынскі М. Падзвіжнік з малой Багацькаўкі: жыццёвы і творчы шлях Максіма Гарэцкага // Мушынскі М.; навук. Рэд. А. М. Макарэвіч; Нац. Акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. Імя Якуба Коласа і Янкі Купалы. — 2-е выд., выпр. і дап. — Мінск: Беларуская навука, 2013. — 543 с.
  • Новік, М. Слова і вобраз у «Скарбах жыцця» Максіма Гарэцкага. — Роднае слова. — 2005. — № 4. — С. 12.66-67
  • Пшыркоў Юліян. Максім Гарэцкі і яго раман «Віленскія камунары» // Гарэцкі Максім. Віленскія камунары. Раман-хроніка. — Мн. : Беларусь, 1965. — 356 с., іл.
  • Савіцкая І. І. М. Гарэцкі і асноўныя тэндэнцыі развіцця беларускай літаратурнай мовы // Пісьменнік — мова — стыль: Тэз. дакл. і паведамл. міжнар. навук. канф., прысвеч. 70-годдзю з дня нараджэння праф. Л. М. Шакуна (17-19 верас. 1996 г.). — Мінск, 1996. — С. 117—119.
  • Сінькова Л. Д. Смехавое як пазнака нацыянальнага ў творах Максіма Гарэцкага / Л. Д. Сінькова // Беларускае літаратуразнаўства: навукова-метадычны зборнік / гал. рэд. Л. Д. Сінькова. — Вып. 6. — Мінск: БДУ, 2008. — С. 47—51.
  • Стральцоў М. Чалавек з Малой Багацькаўкі // Стральцоў, М. Л. Ад маладзіка да поўні: апавяданні, аповесці, эсэ / Міхась Стральцоў; уклад. В. Стральцовай. — Мн.: Маст. літ, 2005. — С. 323—336.
  • Тычына М. Максім Гарэцкі і праблема «другога» ў яго творах / М. Тычына // Роднае слова. — 2003. — №2. — С. 5-9.
  • Тычына М. На выспе Патмас: Творчасць Максіма Гарэцкага / М. Тычына // Роднае слова. — 1993. — №2. — С. 15-22.
  • Чыгрын І. П. Паміж былым і будучым: Проза М. І. Гарэцкага / І. П. Чыгрын. — 2-е выд., выпр. — Мн.: Бел. навука, 2003. — 166 с. ISBN 985-08-0539-0.
  • Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0.
  • Гарэцкі Максім // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. ISBN 5-340-00709-X.
  • Марціновіч А. Брама, адчыненая ў вечнасць: дзецям пра Максіма Гарэцкага: нарысы. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2013. — 205 с. — (Гісторыя ў асобах). — 2000 ас. — ISBN 978-985-02-1423-2

Дысэртацыі:

  • Атрашкевич, В. И. Проблема автобиографизма в белорусской советской художественной прозе 20-х годов: На материале творчества Тишки Гартного, Горецкого, Якуба Коласа: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. — Мн., 1979. — 24 с.
  • Голуб, Т. С. Тэксталогія твораў Максіма Гарэцкага: Прынцыпы выд. Поўнага збору твораў: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучон. ступ. канд. філал. навук: 10.01.11 / Голуб Тэрэса Станіславаўна; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т літ. імя Я.Купалы. — Мн., 2000. — 20 с.
  • Губская В. М. Раман М. Гарэцкага «Віленскія камунары» ў кантэксце беларускай прозы 1920—1930-х гадоў: жанравае наватарства: аўтарэф. дыс. … канд. філал. навук: 10.01.01 / В. М. Губская; БДУ. — Мінск, 2012. — 24 с.
  • Дасаева, Т. Н. Паэтыка лірызму ў беларускай публіцыстыцы і мастацкай прозе: Аўтарэф. дыс. на атрым. вучон. ступ. д-ра філал. навук: 10.01.10 ; 10.01.01 / Дасаева Таццяна Мікалаеўна; Бел. дзярж. ун-т. — Мн., 2002. — 39 с.
  • Кажамякін, Г. В. Ідэйна-мастацкая эвалюцыя творчасці Максіма Гарэцкага: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук: 10.01.01 / Кажамякін Генадзь Вячаслававіч; Беларускі дзяржаўны універсітэт. — Мінск, 2007. — 21 с.
  • Кныш, Л. С. Гутарковая камунікацыя ў мастацкай прозе Максіма Гарэцкага: спосабы стылізацыі: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук: 10.02.01 / Кныш Ларыса Сяргееўна: 29.09.2006. — Мінск, 2006. — 20 с.
  • Коротков, Н. Н. Ранняя проза М. Горецкого: проблема стиля: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук: 10.01.03 / Коротков Николай Николаевич; Академия наук Белорусской ССР, Институт литературы им. Я. Купалы. — Минск, 1989. — 21 с.
  • Маханьков, Ю. В. Становление белорусской советской прозы и традиции Л. Н. Толстого (Я.Колас, М.Горецкий, К.Чорный): Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. наук (01.01.02, 01.01.01) / АН РБ, Ин-т лит. им. Я.Купалы. — Мн., 1991. — 19 с.
  • Савіцкая, І. І. Лексікаграфічная спадчына М.Гарэцкага: моўна-гістарычны кантэкст, фарміраванне лексікону, нармалізатарская практыка: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучон. ступ. канд. філал. навук: 10.02.01 / Савіцкая Ірына Іванаўна; Беларус. дзярж. ун-т. — Мн., 2002. — 19 с.
  • Сінькова, Л. Д. Беларуская проза ХХ стагоддзя: дынаміка жанравых структур: Аўтарэф. дыс. на атрым. вуч. ступ. д-ра філал. навук: 10.01.01 / Беларус. дзярж. ун-т. — Мн., 1996. — 41 с.
  • Смаль, В. М. Беларуская аповесць для юнацтва 20-х гадоў XX стагоддзя: стылева-жанравая спецыфіка: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучон. ступ. канд. філал. навук: 10.01.01: 27.04.2004 / Смаль Валянцін Мікалаевіч; [Установа адукацыі «Брэсц. дзярж. ун-т ім. А. С. Пушкіна»]. — Брэст, 2004. — 20 с.
  • Тарасова, Т. Н. Проблема «Человек и война» в творчестве Максима Горецкого и Анри Барбюса: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. наук: 10.01.03; 10.01.05 / Тарасова Тамара Николаевна; Акад. наук БССР, Ин-т лит. им. Я.Коласа. — Мн., 1986. — 20 с.
  • Уткевич, В. І. Тыпалогія нацыянальнага характару ў творчасці Кнута Гамсуна і Максіма Гарэцкага: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук: 10.01.03 ; 10.01.01: 20.02.2006. — Мінск, 2006. — 21 с.
  • Шышко, А. В. Мастацкае ўвасабленне нацыянальнага характару ў драматургіі Максіма Гарэцкага: аўтарэферат дысертацыі на атрыманне вучонай ступені кандыдата філалагічных навук: 10.01.01 / Шышко Алена Вікенцьеўна. — Менск, 2009. — 23 с.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Шукаць у Wikisource Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула:
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Максім_Гарэцкі&oldid=2323826»