Беларусы ў Коўне

Ахвіцэры і падахвіцэры Беларускага асобнага батальёну (Коўна, 1921).

Белару́сы ў Ко́ўне — беларуская дыяспара, сфармаваная ў міжваенны кругабег у Летуве.

Дзейнасьць

11 сакавіка 1919 году ўрад Летувы дазволіў фармаваньне 5-е беларускае роты (да 200 чалавек) у Коўне.

У 1921 годзе Вацлаў Ластоўскі пераехаў з Рыгі ў Коўна, дзе зьбіраўся ўвесь урад БНР.

15 і 25 красавіка 1921 году на агульных сходах у Коўне быў прыняты Статут Беларускага таварыства Чырвонага Крыжа. Таварыства ў пачатку 1920-х гг. стала асноўнай дабрачыннай арганізацыяй замежжа, якая ў хуткім часе пачала каардынаваць дзейнасьць суполак у іншых краінах сьвету.

Будынак Міністэрства беларускіх спраў у Коўне па вул. А. Міцкевіча, 13а

З 5 на 6 сакавіка 1922 году польскія ўлады выселілі з Вільні 33 беларускіх і літоўскіх дзеячоў. Выселеныя беларусы накіраваліся ў Коўна, дзе былі вельмі прыхільна сустрэтыя Ластоўскім і ягоным урадам.

У 1924 годзе Рада БНР пакінула Коўна.

27 лютага 1932 году ў Коўне з ініцыятывы Сымона Якавюка паўстала Беларускае культурна-асьветніцкае таварыства, у якім хутка ўжо была тысяча ковенскіх беларусаў. Галоўнай мэтай арганізацыі стала пашырэньне роднае мовы і разьвіцьцё нацыянальнае культуры ў асяродзьдзі беларускае дыяспары. 12 лютага 1933 году пры таварыстве адкрыўся Беларускі дзіцячы садок. У 1933 г. дзіцячы садок наведвала 15 дзяцей, а ў 1934 г. колькасьць дзяцей павялічылася да 20. Хоць работу саду і кантралявала Меская ўправа г. Коўна, фінансава дзяржава яго не падтрымлівала.

22 студзеня 1933 году з дазволу Міністэрства адукацыі Летувы быў адкрыты перасоўны Беларускі народны ўнівэрсытэт у памяшканьні клюбу «Беларуская хатка» (вул. Крашэўскага, 34). Гэты ўнівэрсытэт вышэйшай адукацыі не даваў, але чытаў лекцыі па беларусазнаўстве. Установа фінансавалася беларусамі замежжа і кантралявалася Міністэрствам адукацыі Летувы. У першы навучальны год сваёй дзейнасьці курсы мелі ўжо 42 слухачоў.

Існаваў таксама праект стварэньня нацыянальнай настаўніцкай сэмінарыі ў Коўне, але вышэйшую навучальную ўстанову заснаваць не змаглі.

У чэрвені 1932 году Культурна-асьветніцкае таварыства заснавала Беларускі народны тэатар з пастаяннай тэатральнай трупай у г. Коўне. Мастацкім кіраўніком стала Караліна Плескачэўская.

У 1933 г. ва ўнівэрсытэце Вітаўта Вялікага была створаная студэнцкая арганізацыя «Аб’яднаньне», якая пачала ладзіць канцэрты і вечарыны з мэтай папулярызацыі беларускае народнае культуры. Але беларускіх студэнтаў было мала: у 1932/1933 навучальным годзе агульны кантынгент студэнтаў ува Ўнівэрсытэце Вітаўта Вялікага складаў 4554 чал., зь якіх 13 асобаў вызначалі сябе ў анкетах беларусамі.

26 лютага 1933 году ў Коўне адбыўся зьезд беларускіх меншасьцяў (Першы беларускі кангрэс меншасьцяў). У рабоце зьезду прымала ўдзел 60 дэлегатаў. Аднак у асяродзьдзі дыяспары працягваліся міжасабовыя канфлікты (група К. Дуж-Душэўскага супраць групы С. Якавюка). Дэлегаты зьезду стварылі Беларускі нацыянальны камітэт у Летуве, які бясплатна займаўся пытаньнямі юрыдычнае дапамогі беларусам, абараняючы іх правы.

У 1933 г. быў створаны Беларускі аддзел пры кнігарні «Knyga». Культурна-асьветніцкае таварыства ў тым жа годзе таксама заснавала кніжню-чытальню.

Друк

Важкую ролю ў беларускім друку Коўна граў Вацлаў Ластоўскі.

Кнігі

У 1918 годзе ў Коўне была выдадзеная кніга казак Ганса Крыстыяна Андэрсэна. У 1919 годзе выйшла перакладзенае зь беларускай мовы выданьне «Белоруссы и Поляки. Документы и факты изъ исторіи оккупаціи Белоруссіи Поляками въ 1918 и 1919 годах» Кастуся Езавітава. У 1921 годзе Вацлаў Ластоўскі выдаў у Коўне зборнік алегарычных апавяданьняў Якуба Коласа «Казкі жыцьця». У 1923 годзе выйшла «Дудка беларуская» Францішка Багушэвіча. Былі выдадзеныя розныя перакладныя падручнікі («Неба і зоры. Папулярная астраномія», «Фізыолёгія і анатомія чалавека», «Ботаніка», «Закон жыцьця сярод жывёлаў і расьцін»). У 1923 годзе таксама быў выдадзены «Слоўнік геомэтрычных і трыгономэтрычных тэрмінаў і сказаў. (Расійска-беларускі і беларуска-расійскі)» Дуж-Душэўскага і Ластоўскага.

Найбольш значныя беларускія ковенскія выданьні — «Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік» (1924) і «Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі» (1926) Ластоўскага.

Перыядычны друк

Найбольш значным выданьнем быў часопіс «Крывіч» Ластоўскага і Дуж-Душэўскага.

Літаратура

• Баршчэўскі Аляксандар. Беларускі эміграцыйны асяродак у Каўнасе // Беларуская эміграцыйная пісьмовасьць. — Warszawa: MWM, Warszawa-Wesoła, 2004. — ISBN 83-920472-1-4

Вонкавыя спасылкі

• В. У. Коваль. Асноўныя кірункі дзейнасці беларускай дыяспары ў Літве (1918—1939) // Труды БГТУ. — 2019. — № 2. — С. 35—40.