Валянцін Таўлай

Валянцін Таўлай лац. Valancin Taŭłaj
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Усяслаў Барвінец; Бунтар; Янка Бунтар; К.Бунтарны; Былы вучань; Васіль; М.Гарустовіч; Горны; Янка Дванаццаты; Павел Менскі; Мсьцівец; Юрка Назубіч; Ілюк Прышчэпа (з Янкам Брылём); Паўлюк Сірата; В.Тарскі; Чырвоны зьвястун; крыптанімы: В.Т.; А.С. і В.Т. (з А.Салагубам);
Нарадзіўся	8 лютага 1914(1914-02-08) Баранавічы, Наваградзкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя
Памёр	27 красавіка 1947(1947-04-27) (33 гады) Менск, БССР, СССР
Пахаваны	Вайсковыя могілкі
Дзеці	Галіна Таўлай[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	журналіст
Гады творчасьці	1928—1947
Жанр	паэзія
Мова	беларуская мова
Значныя творы	паэма «Непераможная» (1928)
Творы на сайце Knihi.com
Валянцін Таўлай у Вікісховішчы

Валянцін Паўлавіч Таўлай (пс. Усяслаў Барвінец; Бунтар; Янка Бунтар; К. Бунтарны; Былы вучань; Васіль; М. Гарустовіч; Горны; Янка Дванаццаты; Павел Менскі; Мсцівец; Юрка Назубіч; Ілюк Прышчэпа (зь Я. Брылём); Паўлюк Сірата; В. Тарскі; Чырвоны звястун; крыптанімы: А. С. і В. Т. (з А. Салагубам); В. Т.; 26 студзеня (8 лютага) 1914, Баранавічы — 27 чэрвеня 1947, Менск) — беларускі паэт, літаратуразнаўца, заходнебеларускі дзяяч.

Біяграфія

Пражываў з бацькамі ў вёсцы Рудаўцы (цяпер Слонімскі раён). Быў старэйшым братам. Бацька працаваў чыгуначнікам. Маці Марыя Антонаўна рана памерла ад халеры. Таму дзяцей гадавала бабуля па мячы Аўдоцьця, якую Валянцін Таўлай называў «невычарпальнай крыніцай народных казак». Пазьней Таўлаі пераехалі ў родную вёску бацькі пад Зэльвай (Ваўкавыскі павет, Беластоцкае ваяводзтва, Заходняя Беларусь). Бацька Павал Дзям’янавіч уладкаваўся на працу ў Лідзе. Бабуля засталася ў вёсцы гадаваць Валянціна і яго 2-гадовага брата Сашу. Гаспадарка складала 3,5 дзесяціны спадчыннай зямлі. У 1921 годзе перабраўся да бацькі ў Ліду, дзе пайшоў у 1-ю клясу польскай школы. У 7 гадоў напісаў па-польску верш «Верабейкі». У 1924 годзе бацьку звольнілі і той адкрыў беларускую школу ў вёсцы Вялікая Кракотка (Слонімскі павет), дзе стаў навучацца Валянцін. Таксама бацька стварыў гурток «Грамада», у якім чыталі беларускія газэты. Бацька ажаніўся 2-і раз з настаўніцай Сьцепанідай Паўлаўнай Дарашкевіч. Мачаха рыхтавала Валянціна да паступленьня ў сэмінарыю. Цягам году навучаўся ў Слонімскай настаўніцкай сэмінарыі, зь якой у 1925 годзе быў выключаны, бо адмовіўся пісацца палякам. У 1927 паступіў у 3 клясу Віленскай беларускай гімназіі.

У гімназіі разам з аднаклясьнікамі выпускаў газэту, ствараў лістоўкі, наведваў вязьняў турмы ў Лукішках і вывешваў нацыянальны бел-чырвона-белы сьцяг на савецкія сьвяты. У лютым 1928 выключаны з навучальнай установы за ўдзел у вучнёўскім страйку. Пад паліцэйскім канвоем выпраўлены да бацькоў на вёску. Супрацоўнічаў зь беларускім камуністычным рухам. Друкавацца пачаў ў 1928 ў заходнебеларускай прэсе. Тады ж на шапірографе выдаў паэму «Непераможная», якая была прысьвечана разгромленай Беларускай сялянска-работніцкай грамадзе. 28 жніўня 1929 арыштаваны польскімі ўладамі за стварэньне камсамольскае групоўкі ў вёсцы. Утрымліваўся ў Слонімскай і Гарадзенскай вязьніцах. Асуджаны на 6 месяцаў зьняволеньня ўмоўна, як непаўнагадовы. Пракурор абскардзіў рашэньне, і Віленскі суд прысудзіў Таўлая да 2 гадоў турмы. Валянцін Таўлай не зьявіўся на суд (выпушчаны зь вязьніцы на час перагляду справы). У кастрычніку 1930 нелегальна перапраўлены ў БССР.

З 1930 па 1932 працаваў у газэце «Звязда», дзе друкаваў свае вершы. Адначасна навучаўся на вечаровым газэтным аддзяленьні літаратурнага факультэту БДУ. Стаў сябрам Беларускага аб’яднаньня пралетарскіх пісьменьнікаў. У чэрвені 1933 году пачаў працаваць літаратурным рэдактарам «Беларускай газэты» ў Вільні (Заходняя Беларусь), якую выпускала Камуністычная партыя Заходняй Беларусі. У сьнежні 1933 году зладзіў 1-ю канфэрэнцыю рэвалюцыйных пісьменьнікаў Заходняй Беларусі і падрыхтаваў да друку 1-ы нумар часопіса «Літаратурная старонка». Пры спробе вяртаньня ў Менск яго арыштавалі разам зь Якубам Міськом каля Радашкавічаў (Маладэчанскі павет). У студзені 1934 году ў віленскай турме на Лукішках пазнаёміўся з Максімам Танкам, зь якім стаў выпускаць рукапісны часопіс «Краты». На судзе пракурор заявіў: «Мы павінныя выбіць з рук гэтых людзей аловак і паперу, пазбавіць іх магчымасьці пісаць і бунтаваць». У выніку Таўлая выраклі да 8 гадоў турмы. У Гарадзенскай турме пісаў вершы каменьчыкамі на падлозе ў камэры. Іншыя вязьні, якіх выпускалі, пашыралі іх вусна на волі.

У верасьні 1939 году быў вызвалены чырвонаармейцамі падчас паходу ў Заходнюю Беларусь. Атрымаўшы зброю ў прафсаюзным камітэце, удзельнічаў у выступе супраць польскага ўраду. Аднак падмацаваньне Польскага войска здушыла выступ, праз што паўторна трапіў у турму да 2-га вызваленьня чырвонаармейцамі. Пасьля далучэньня Заходняй Беларусі да БССР вярнуўся ў Ліду да сям’і, дзе ў бацькі нарадзілася дачка Ніна. У верасьні 1939 году ў Лідзе стварылі раённую газэту «Уперад», дзе стаў працаваць. У сакавіку 1940 году сустракаўся зь Янкам Купалам, які гасьцяваў у Лідзе 3 дні ў якасьці кандыдата ў дэпутаты па Лідзка-Слабадзкой акрузе. Пабраўся шлюбам зь Кірай Брант, зь якой жыў у Лідзе да пачатку Нямецка-савецкай вайны ў чэрвені 1941 году. Пасьля далучэньня Заходняй Беларусі да БССР ня быў арыштаваны, як большасьць сябраў Грамады, таму што супрацоўнічаў са спэцгрупай НКГБ «Буравесьнік».

З пачаткам нямецкай акупацыі ўладкаваўся памагатым валаснога пісара ў Наваградку. У сьнежні 1942 году ажаніўся з расейкай Лідыяй Казлоўскай, якая да вайны была студэнткай Ленінградзкага кінэматаграфічнага інстытуту (Расейская СФСР) і адвезла дзяцей да бацькоў у Ленінград. Разам з жонкай быў сувязным савецкіх партызанскіх атрадаў імя Катоўскага і «Буравесьнік». Падчас вайны друкаваўся ў агітплякаце «Раздавім фашысцкую гадзіну». У 1943 годзе ў Лідзе быў арыштаваны з бацькам і мачыхай, бо бацька забясьпечваў партызанаў падробнымі пашпартамі. Бацьку і мачыху накіравалі ў Менск, а пазьней у канцлягер у Асьвенціме (правінцыя Верхняя Сылезія), дзе забілі. Валянціна Таўлая адпусьцілі, бо за яго заступіўся кіраўнік аддзяленьня Беларускай народнай самапомачы ў Наваградку. У 1944 годзе працаваў у наваградзкай газэце «Зьвязда», пасьля чакога ўладкаваўся ў Дзяржаўны літаратурны музэй Янкі Купалы ў Менску ў якасьці памагатага яго ўдавы Уладзіславы Луцэвіч. Па вайне ў яго нарадзілася дачка Галіна. Памёр у 33 гады ад хваробы сэрца.

Пахаваны на вайсковых могілках у Менску.

Творчасьць

Кнігі

• 1928 — Непераможаная (паэма)

Памяць

У Горадні імем Таўлая названа вуліца. Ёсьць такая вуліца і ў Лідзе і Маладзечне.

Баранавіцкая гарадзкая бібліятэка носіць імя Валянціна Таўлая.

Мікола Арочка ў 1969 выдаў крытыка-літаратуразнаўчую кнігу «Валянцін Таўлай». У 1978 быў зьняты дакумэнтальны фільм «Валянцін Таўлай» па сцэнары Вячаслава Адамчыка.

Літаратура

• 110-я ўгодкі з дня нараджэння Валянціна Таўлая. // Наша слова.pdf : газэта. — 14 лютага 2024. — № 7 (111). — С. 4—8.
• Z. A. Суд над беларускімі выдаўцамі і «літаратарамі». Судовы працэс 1936 г. па справе «Беларускай газеты», «Асвы», «Літаратурнай старонкі»  (бел.) / Пераклад і тлумачэнmне Леаніда Лаўрэша. // Наша слова.pdf : газэта. — 14 лютага 2024. — № 7 (111). — С. 9—12.

Вонкавыя спасылкі

• Аўтабіяграфія Таўлая
• Слоўнік Маракова
• Жыцьцяпіс на Слоўнік.орг
• Курылёнак Вольга, Да 90-годдзя з дня нараджэньня Валянціна Таўлая//Лідзкі летапісец
• Сяргей Чыгрын, Слонімскімі сьцежкамі Валянціна Таўлая//Газэта Слонімская(недаступная спасылка)
• Вершы Таўлая