Максім Багдановіч

Максім Багдановіч
М. А. Багдановіч, 1910—1911 гг. (19—20 гадоў)
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	«Максім Кніжнік», «Maksim Hrynica», «Эхо» і інш.
Нарадзіўся	27 лістапада (9 сьнежня) 1891 Менск, Расейская імпэрыя
Памёр	12 (25) траўня 1917 (25 гадоў) Ялта, Ялцінскае граданачальніцтва[d], Таўрычная губэрня[d], Расейская імпэрыя
Бацькі	Адам Багдановіч Марыя Багдановіч[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэт, публіцыст, крытык
Гады творчасьці	1907—1917
Кірунак	паэзія
Жанр	верш, паэма
Мова	беларуская мова і расейская мова
Дэбют	«Музы́ка» (Наша Ніва, №24/1907)
Творы на сайце Knihi.com
Максім Багдановіч у Вікісховішчы

Максі́м Ада́мавіч Багдано́віч (27 лістапада (9 сьнежня) 1891 у Менску — 25 (13) траўня 1917 у Ялце) — клясык беларускае літаратуры, адзін са стваральнікаў беларускае літаратуры й літаратурнае мовы новага часу, паэт, празаік, публіцыст, літаратуразнавец, перакладчык. Ягоны верш «У Вільні» стаў першым прыкладам жанру гарадзкое паэзіі ў новай беларускай літаратуры. Спадчына Максіма Багдановіча ўвайшла ў залаты фонд беларускае культуры.

Біяграфія

Дзяцінства

Нарадзіўся ў Менску ў сям’і пэдагога ды навукоўца Адама Ягоравіча Багдановіча ды Марыі Апанасаўны Мякоты. У 1892 годзе сям’я перабралася ў Горадню, дзе Адам Багдановіч атрымаў працу ў Сялянскім пазямельным банку. У Горадні, як і ў Менску, у Багдановічаў зьбіралася шмат людзей, пераважна інтэлігенцыя. Гучалі дэклямацыі літаратурных твораў, сьпевы, вяліся дыскусіі. Там, у кастрычніку 1896 ад сухотаў памірае маці паэта.

Страта маці стала для Максіма Багдановіча стратай Радзімы: у лістападзе 1896 году Адам Багдановіч зь дзецьмі пераязджае ў Ніжні Ноўгарад. Тут Максім чуў беларускія казкі, песьні, прымаўкі. Бацька аддаваў шмат увагі сваім сынам, дзякуючы яму яны палюбілі літаратуру. У адным зь лістоў да сябра Максім адзначаў: «Мяне выхоўваў бацька. Неяк я паказваў вам яго бібліятэку. У ёй усё ёсьць істотнае, што зьявілася калі б там ні было ў літаратуры ўсяго сьвету. Мы зь дзяцінства праходзілі гэтую сусьветную школу… Зразумела, галоўная ўвага зьвярталася на славянскія літаратуры…» Ужо тады Максім спрабуе пісаць вершы на беларускай мове. У 1902 годзе ён паступіў у Ніжагародзкую мужчынскую гімназію. Падчас рэвалюцыі 1905 году прымае ўдзел у бунтах, ладжаных гімназістамі. У 1906 годзе хросная маці Максіма В. Сёмава выпісвае для яго газэту «Наша Доля», а потым і «Нашу Ніву». У канцы году Багдановіч дасылае беларускія кнігі й газэты ў Ніжагародзкую турму рэвалюцыянэру беларускага паходжаньня Сьцяпану Зенчанку.

Раньняя творчасьць

Марыя Апанасаўна Багдановіч — маці Максіма Багдановіча

1907 год лічыцца пачаткам літаратурнае дзейнасьці Максіма Багдановіча. Яго першым значным мастацкім творам было беларускамоўнае празаічнае апавяданьне «Музы́ка», якое адразу ж надрукавала «Наша Ніва». У апавяданьні расказваецца легенда пра Музыку, які «многа хадзіў па зямлі ды ўсё граў на скрыпцы». Незвычайныя былі й яго скрыпка, і музыка. Калі плакала скрыпка ў руках музыкі, то кожны «ўсё плакаў бы па сваёй долі», калі грозна гудзелі струны, «людзі падымалі апушчаныя голавы, і гневам вялікім блішчалі іх вочы». За яго творчасьць «злыя і сільныя людзі» кінулі Музыку ў турму, дзе той і загінуў. Але не загінула памяць аб ім. У гэтым алегарычным творы малады аўтар расказваў аб шматпакутным лёсе Беларусі на працягу стагодзьдзяў і выказваў надзею на хуткія перамены да лепшага.

У чэрвені 1908 году Багдановічы зноўку пераяжджаюць — гэтым разам у Яраслаўль. Там Максім Багдановіч піша першыя лірычныя вершы: «Над магілай», «Прыйдзе вясна», «На чужыне», якія былі апублікаваныя ў «Нашай ніве». Там жа друкуюцца вершы «Краю мой родны! Як выкляты богам…», у якім выразна прагучала тэма сацыяльнага прыгнёту й нацыянальнага адраджэньня беларусаў; кароткае вершаванае лірычнае апавяданьне «Зь песьняў беларускага мужыка» — рэалістычная імпрэсія, поўная веры ў творчыя сілы народу; вершы «Цемень», «Пугач», «Разрытая магіла», а таксама пераклады з Генрыха Гейнэ, Фрыдрыха Шылера.

Першым зь перакладаў дасланых у рэдакцыю «Нашай Нівы» быў верш З Ю. Сьвятагора «Дзьве песьні», які пайшоў у друк з папраўкамі ў мове Я.Купалы, але зь іншым подпісам: у карэктуры Ядвігін Ш. падпісаў верш прыдуманым ім для Максіма Багдановіча псэўданімам «Максім Крыніца». Ён пісаў: «Кожны сваім псэўданімам вызначае сваё крэда, свой кірунак, а што за душою гэтага юнака, ліцэіста, эстэта? Яму гэтыя Бядулі ды Гаруны не падыдуць. Яму трэба чысты-чысты псэўданім, ясны, як юнацтва. Хай будзе Крыніца! Гэта будзе псэўданім-падказка: з народных крыніц яму трэба чэрпаць свае вершы!» У наступных лістах да рэдакцыі газэты паэт пратэставаў, што яго перарабілі ў Максіма Крыніцу.

Пэрыяд 1909—1913 гадоў

Адам Ягоравіч Багдановіч — бацька Максіма Багдановіча

У 1909 годзе Максім захварэў на сухоты. Скончыўшы ў 1911 годзе гімназію, Максім Багдановіч наведвае Вільню, знаёміцца з Вацлавам Ластоўскім, Антонам і Іванам Луцкевічамі ды іншымі дзеячамі беларускага Адраджэньня. Будучы ў Вільні малады паэт азнаёміўся ў прыватным музэі братоў Луцкевічаў з калекцыямі старажытных рарытэтаў, і пад іх уражаньнем напісаў верш «Слуцкіе ткачыхі». У гэтым творы аўтар распавядае сумную гісторыю прыгонных ткачых, паэтызуе ўмельства майстрых ткаць залатыя паясы, куды яны дадаюць «заміж пэрсыдзкага ўзора цьвяток радзімы васілька».

Тамака ж Багдановіч знаёміцца з патрыярхам беларускага нацыянальнага адраджэньня Браніславам Эпімах-Шыпілам, зь якім ён пасьля будзе весьці ліставаньне. У лістападзе 1911 году, будучы ўжо ў Яраслаўлі, Багдановіч будзе пісаць у рэдакцыю альманаха «Маладая Беларусь» ліст з просьбай надрукаваць два ягоныя вершы разам зь невялікім літаратуразнаўчым нарысам пра санэтную форму дасланых вершаў. Напрыканцы свайго ліста паэт не абміне ўвагай свайго віленскага знаёмага: «Паклон п. Шыпіле — пазнаёміліся ў Вільні».

У тым жа годзе Максім Багдановіч меў намер паступіць у Пецярбурскі ўнівэрсытэт на філялягічны факультэт, але з-за недахопу грошай і сырога клімату сталіцы, вяртаецца ў Яраслаўль, паступіўшы ў Дзямідаўскі юрыдычны ліцэй. Падчас вучобы супрацоўнічае ў яраслаўскай газэце «Голос»; шмат піша, друкуецца ў розных расейскіх і беларускіх выданьнях, набывае вядомасьць.

У той пэрыяд былі напісаныя вершаваныя лірычныя апавяданьні «Ў вёсцы» і «Вэроніка». Абодва — даніна захапленьню паэта жанчынай. Паэтычнае апісаньне глыбокіх пачуцьцяў жанчыны да дзіцяці, уласьцівых нават маленькай дзяўчынцы — ідэйная задума твору «Ў вёсцы». Фабула «Вэронікі» — успамін аб дзяўчынцы, якая непрыкметна для аўтара, «ў красе свае вясны» вырасла, абудзіўшы ў душы паэта першае каханьне, а зь ім — цягу да ідэальнага, прыгожага, да паэзіі. Музай для Максіма Багдановіча паслужыла Ганна Какуева, сястра яго аднаклясьніка, таленавітая піяністка. У гэты ж пэрыяд пішуцца вершы «Ўчора шчасьце толькі глянула нясьмела», «Больш за ўсё на сьвеце жадаю я» і знакаміты твор лірыкі любоўных перажываньняў — верш Максіма Багдановіча «Раманс». Тады ж былі створаныя вершы, якія потым склалі цыклі «Старая Беларусь», «Места», «Згукі бацькоўшчыны», «Старая спадчына». Асноўным зьместам твораў была барацьба за гуманістычныя ідэалы, на першы плян выходзіла тэма паднявольнага жыцьця беларускага народу, моцна гучалі ідэі нацыянальна-вызваленчай барацьбы супраць царскай імпэрыі.

У пэрыяд 1909—1913 гадоў паэт перакладае на беларускую вершы Авідыя, Гарацыя, францускага паэта Поля Вэрлена. Апрача таго, у гэты пэрыяд Максім Багдановіч займаецца распрацоўкай канцэпцыі гісторыі разьвіцьця беларускае літаратуры ад старажытнасьці да пачатку ХХ стагодзьдзя. Гэта знайшло адлюстраваньне ў артыкулах «Глыбы і слаі» (надрукаваным у «Нашай Ніве»), «Кароткая гісторыя беларускай пісьменнасьці да ХVІ сталецьця'», «За сто лет. Нарыс гісторыі беларускай пісьменнасьці» і «Новый период в истории белорусской литературы».

Вокладка «Вянка». Вільня, 1913

У Вільні, на пачатку 1914 году ў друкарні Марціна Кухты, пры грашовае падтрымцы Магдалены Радзівіл, накладам 2000 асобнікаў выдадзены адзіны прыжыцьцёвы зборнік твораў Максіма Багдановіча «Вянок» (на тытуле пазначаны 1913 г.) з прысвячэньнем: «Вянок на магілу С. А. Полуяну (памёр 8 красавіка 1910 г.)», якое зрабіў Вацлаў Ластоўскі не ўзгадняючыся з аўтарам. Пасьля Багдановіч ухваліў яго ініцыятыву. Зборнік зьмяшчаў 92 вершы і 2 паэмкі, разьмешчаныя на 120 старонках, якія былі аб’яднаныя па цыклях: «Малюнкі і сьпевы», «Думы» і «Мадонны». У лістах да выдаўцы былі меркаваньні дапоўніць «Мадоннаў» нізкай «Каханьне і сьмерць» (13 вершаў) і да 5 перакладаў зь нізкі «Старая спадчына» дадаць 22 пераклады з Поля Вэрлена і утварыць разьдзел «З чужой глебы». Аднак кніга выйшла без дапаўненьняў і без пасляслоўя «Ізноў пабачыў я сялібы» да паэмы «Вэроніка». У поўным зборы вершаў М. Багдановіча 1992—1995 гг. выдаўцы «выправілі» ўсе вышэй пералічаныя страты, парушыўшы гістарычную праўду.

У сваіх «Успамінах аб М. Багдановічу» Вацлаў Ластоўскі апавядаў гісторыю стварэньня «Вянка»: "За некалькі месяцаў пасьля выезду зь Вільні Максім Багдановіч адаслаў у рэдакцыю «Нашай Нівы» рукапіс, у якім былі сабраныя яго вершы…, пад загалоўкам «Кніжка выбраных вершаў» з просьбай выпусьціць асобнай кніжачкай. Рукапіс гэты праляжаў у рэдакцыі больш паўгода, бо не было грошай, каб надрукаваць яго. I толькі ў 1913 годзе былі дабыты грошы на надрукаваньне рукапісу." Па словах Ластоўскага, на надрукаваньне «Вянка» Іван Луцкевіч выдаткаваў 150 рублёў, а падчас набору, Вацлаў Іваноўскі і Іван Луцкевіч знайшлі «яшчэ нейкую суму» грошай ад Магдалены Радзівіл. У падзяку да княгіні, на тытульным аркушы кнігі было пастаноўлена разьмясьціць знак лебедзя, што азначала герб Завішаў (Магдалена Радзівіл з дому Завішанка): "Рысунак на акладку даў я са свайго сабрання. Гэты рысунак у 1905 годзе зрабіў адзін з вучняў (не памятаю яго прозвішча) Штыгліцаўскай школы. Рысунак напамінае крыху вянок, дзеля гэтага я і пастанавіў, карыстаючы правамі выдаўца, надпісаць на кніжцы да аўтарскага яшчэ і свой агаловак — «Вянок». Выходзіла нязгорш: «Вянок, кніжка выбраных вершау»."

У 1914 годзе ў «Нашай Ніве» №8 была зьмешчаная нататка, якая мела назву: «Песьняр красы». Гэта была першая рэцэнзія на зборнік «Вянок», напісаў яе Антон Луцкевіч: "…не грамадзкія тэмы займаюць галоўным чынам паэта: ён перш за ўсё шукае частае красы, вершы яго, «кожны формай падыходзіць да думкі»«

»…Хоць бы ты чорную, толькі б не шэрую прала, Гора жадаў бы, ды толькі каб поўную чарку Але і гора такога пазнаў я замала. Прыйдзецца, бачу, пазайздрыць бяздольнаму Марку…"

Тэма сьмерці ў Максіма прайшла праз усё яго творчае жыцьцё. «Амур і сумны і прыгожы стаіць з павязкай на вачах ля склепу…» Паэт верыў у вечнае жыцьцё. Верш «На могілках» мае магічную сілу, як сама сьмерць. Гэтыя «Думы», «Вольныя думы» Максіма Багдановіча насычаны хрысьціянскім спакоем, пачуцьцём боскай несьмяротнасьці. Ён увесь час размаўляе з зоркамі, зь небам, углядаецца ўвысь, не пад ногі. Самы моцны верш па сіле ўзьдзеяньня «Прыйдзецца, бачу, пазайздросьціць бяздольнаму Марку».

Пэрыяд з 1914 — канец 1916

У гэты пэрыяд паэт піша цыкл вершаў «На ціхім Дунаі. Вершы беларускага складу», паэму «Максім і Магдалена», іншыя творы. Пісаў Максім Багдановіч вершы й на расейскай мове, як «Зачем грустна она была», «Я вспоминаю Вас такой прекрасной, стройной», «Зелёная любовь», «Осенью». Да гэтага часу адносяцца й пераклады на беларускую твораў А. Пушкіна й Э. Вэрхарна.

Акрамя таго, у расейскім і ўкраінскім друку зьяўляюцца публіцыстычныя артыкулы Максіма Багдановіча на расейскай мове, прысьвечаныя пытаньням гісторыі літаратуры, нацыянальным і грамадзка-палітычным праблемам; выходзяць гістарычныя і краязнаўча-этнаграфічныя брашуры, а таксама літаратуразнаўчыя рэцэнзіі, фэльетоны.

У сьнежні 1915 году Багдановіч паехаў у Маскву, каб наведаць беларускага гісторыка Ўладзімера Пічэту. Беларускі дасьледчык паўплываў на погляды паэта, якія ён выказаў у артыкуле «Белорусское возрождение».

Максім Багдановіч падтрымліваў цесную сувязь зь Яраслаўскай беларускай радай, якая аб’ядноўвала бежанцаў-беларусаў Першае сусьветнае вайны.

Восень 1916 году

«…Маці родная, Маці-Краіна! Ня ўсьцішыцца гэтакі боль… Ты прабач. Ты прымі свайго сына, За Цябе яму ўмерці дазволь!.. Усё лятуць і лятуць тыя коні, Срэбнай збруяй далёка грымяць… Старадаўняй Літоўскай Пагоні Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць».

«Пагоня».

Улетку 1916 году, скончыўшы ліцэй, Максім Багдановіч вярнуўся ў Менск, дзе жыў на кватэры Зьмітрака Бядулі. Хоць ён быў ужо цяжка хворы, але ўладкаваўся на працу ў губэрнскай харчовай камісіі, шмат працаваў, а ўвесь вольны час аддаваў літаратурнай творчасьці.

У гэты час Максім Багдановіч напісаў такія знакамітыя творы, як «Страцім-лебедзь» і «Пагоня».

«Страцім-лебедзь» — гэта паэтызацыя біблейскага міту пра лебедзя, паводле якой адзін толькі Страцім-лебедзь адмовіўся ад Ноева каўчэга, сам уступіў у адзінаборства са стыхіяй патопу, аднак трагічна загінуў, бо ня ў сіле аказаўся ўтрымаць птахаў, што абселі яго, ратуючыся ад патопу. Хоць сам Страцім-лебедзь гінуў, але даваў жыцьцё іншым птахам. У міце асуджалася непакорнасьць, Багдановіч жа яе ўслаўляў.

«Пагоня» — адзін з самых тэмпэрамэнтных і драматычных твораў паэта. Аўтар зьвяртаецца да гераічных старонак беларускае мінуўшчыны, заклікае бараніць сваю Маці-Краіну. Словы паэта былі пакладзеныя на музыку беларускім музычным ансаблем «Песьняры», беларускім мужчынскім хорам пад кіраўніцтвам Міколы Равенскага, камэрным мужчынскім хорам «Унія» і інш.

У лютым 1917 году сябры паэта сабралі грошы, каб ён мог ехаць у Крым лячыцца ад сухотаў. Але лячэньне не дапамагло. Памёр Максім Багдановіч на досьвітку 25 траўня 1917 году ва узросьце 25 гадоў. Пахаваны ў Ялце, на Новых гарадзкіх могілках; у 1924 годзе на яго магіле быў усталяваны помнік з чатырма радкамі зь вершу паэта «Паміж пяскоў Эгіпэцкай зямлі…». 20-я гады мінулага стагодзьдзя былі эпохай атэізму, таму стары крыж на ялцінскай магіле быў зьнішчаны, а на ягоным месцы зьявіўся помнік з шэра-брунатнага вапняку з чырвонай зоркай, які й стаяў тамака да 2003 году, калі на магіле паэта быў усталяваны помнік скульптараў — бацькі, сына Льва й Сяргея Гумілеўскіх.

"Ў краіне сьветлай, дзе я ўміраю У белым доме ля сіняй бухты Я не самотны, я кнігу маю З друкарні пана Марціна Кухты".

перадсьмяротны верш.

На пачатку 1980-х гадоў уздымалася пытаньне пераносу праху паэта зь Ялты ў Менск, але арганізатары не атрымалі афіцыйнага адказу.

Сярод папер, што засталіся пасьля нябожчыка, былі знойдзены матэрыялы для беларускага буквара, над якім ён, мабыць, працаваў у апошні час. А на крэсьле ля самога ложка — кніга, і на ёй кароткі, у адну страфу верш, перадсьмяротнае прызнаньне, унікальнае ў сваім родзе ва ўсёй сусьветнай паэзіі.

Творчая спадчына

Багдановіч дэбютуе як пісьменьнік у 1907 годзе — газэта «Наша Ніва» друкуе ягонае апавяданьне «Музыка». У той самы год друкуюцца «Прыйдзе вясна», «Ноч», «На чужыне», «Над магілай». У пачатку 1914 году ў Вільні выйшаў ягоны паэтычны зборнік «Вянок» (на тытулу кнігі стаіць 1913 год, але ў тым годзе яе выдаць не пасьпелі). Аўтар паэмаў «Мушка-зелянушка і камарык — насаты тварык» (1914), «Максім і Магдалена» (1915), «Страцім-лебедзь» (1916). Стварыў шмат выдатных узораў грамадзянскае, пэйзажнае, філязофскае лірыкі; напісаў шмат мілосных вершаў, прысьвечаных Ганьне Какуевай (яраслаўскай знаёмай паэта, у якую ён быў закаханы); пісаў і друкаваўся як на беларускай, так і на расейскай мове. Багдановіч упершыню ў беларускай літаратуры ўжыў формы санэту, трыялету, рандо і іншыя клясычныя вершаваныя формы, вэрлібр. Выступаў у прэсе як публіцыст, друкаваў шматлікія крытычныя артыкулы ды літаратурныя агляды. Пераклаў на беларускую мову вершы Поля Вэрлена, Эміля Вэрхарна, Генрыха Гайнэ, Аляксандра Пушкіна, Авідыя, Гарацыя і іншых замежных паэтаў, на расейскую — творы Янкі Купалы, Тараса Шаўчэнкі, Івана Франко. На паэзію Багдановіча паўплывалі творы францускіх сымбалістаў, расейскіх акмэістаў, аднак ён імкнуўся да стварэньня ўласнабеларускай паэзіі, арганічнага зьліцьця беларускіх ды іншаземных традыцыяў, заклікаў у сваіх артыкулах «трымацца народнай песьні, як сьляпы трымаецца плота». Творы беларускага паэта перакладзены на два дзесяткі моваў сьвету (сярод іх такія распаўсюджаныя, як ангельская, гішпанская, нямецкая, польская, расейская, украінская, француская і вугорская), публікаваліся ў Вялікабрытаніі, Нямеччыне, Польшчы, Расеі, Францыі, Югаславіі й іншых краінах. Яшчэ ў 1950-я гады ў Маскве быў выдадзены вялікі зборнік яго выбраных твораў на расейскай мове ў перакладзе лепшых савецкіх паэтаў.

Багдановіч і сучаснасьць

Адзін са слуцкіх паясоў, ухваленых Багдановічам

Архіў рукапісаў паэта захоўваўся ў яго бацькі, але падчас штурму Яраслаўля ў 1918 годзе пацярпеў ад пажару: хоць Адам Багдановіч здолеў уратаваць рукапісы ад поўнага зьнішчэньня, частка іх значна абгарэла.

У 1927 годзе, праз 10 гадоў пасьля сьмерці паэта, Валянцінам Волкавым быў створаны «Партрэт Максіма Багдановіча», які цяпер захоўваецца ў Нацыянальным мастацкім музэі РБ. 1991—1995 гадох выдадзены поўны збор твораў паэта ў трох тамох. Працуюць музэі Багдановіча ў Менску, Горадні, Яраслаўлі; імя паэта носяць вуліцы ва ўсіх абласных цэнтрах Беларусі, у Ніжнім Ноўгарадзе, Яраслаўлі й Ялце, школы й бібліятэкі ў розных беларускіх гарадох. Яму прысьвечаны опэра «Зорка Вэнэра» (Юры Семяняка — Алесь Бачыла) ды опэра «Максім» (Ігар Палівода — Леанід Пранчак). У 1991 годзе імя Максіма Багдановіча ўнесенае ў каляндарны сьпіс ЮНЭСКО «Гадавіны выдатных асоб і падзей».

У красавіку 2008 году Маскоўскі дзяржаўны гістарычны музэй пагадзіўся перадаць 6 паўнавартасных паясоў Слуцкай мануфактуры, якія натхнілі Максіма Багдановіча на стварэньне верша «Слуцкіе ткачыхі» ў прыватным беларускім музэі братоў Луцкевічаў. Дамова аб экспазыцыі слуцкіх паясоў у Нацыянальным мастацкім музэі была падпісаная толькі на год.

Вуліцы

Пачатак вул. М. Багдановіча ў Менску

У 1991 годзе ў Менску вуліца была перайменаваная ў гонар Максіма Багдановіча. Да гэтага мела назву: Максіма Горкага (з 1963), Камунальная, Аляксандраўская, Траецкая, Віленская, Вялікая Барысаўская. Пачынаецца ад пл. 8 сакавіка й доўжыцца да вул. Кальцова. Ідзе паралельна праспэкту Незалежнасьці, працягласьць 6 км.

Кватэра А. Я. Багдановіча разьмяшчалася па вуліцы Аляксандраўскай, 25, у доме Гурэвіча. 27 лістапада 1891 году (паводле старога стылю) тут нарадзіўся Максім, будучы беларускі паэт. Дом стаяў на ўчастку цяперашняй вуліцы М. Багдановіча насупраць сквэра каля опэрнага тэатра.

Імем паэта таксама названа вуліца ў Горадні.

Помнік

Файл:Pomnik Maksimu Bahdanoviču. Minsk.jpg

Помнік Максіму Багдановічу ў Менску. На заднім пляне тэатар опэры й балету

9 сьнежня 1981 году, у гонар 90-годзьдзя са дня нараджэньня Максіма Багдановіча на плошчы Парыскай камуны, перад тэатрам опэры й балету, непадалёк ад месца, дзе нарадзіўся й жыў паэт, быў усталяваны помнік клясыку беларускае літаратуры. Аўтары помніка скульптар С. Вакар, архітэктары Ю. Казакоў і Л. Маскалевіч. Бронзавая статуя паэта вышынёй 4,6 мэтра ўсталяваная на пастамэнце з чырвонага граніту. Паэт адлюстраваны зь перакрыжаванымі на грудзёх рукамі, у правай руцэ букет васількоў — кветак, услаўленых у яго паэзіі.

У красавіку 2008 году, у адпаведнасьці з рашэньнем Менгарвыканкаму, помнік клясыку беларускае літаратуры быў адпраўлены на рэстаўрацыю. Замест помніка плянавалася ўсталяваць фантан. Такое рашэньне ўладаў выклікала абурэньне лідэраў беларускае апазыцыі ў эміграцыі, якія параўноўвалі дэмантаж помніка Багдановіча са зьніманьнем бел-чырвона-белага сьцяга пасьля рэфэрэндуму 1995 году.

У чэрвені 2008 помнік быў усталяваны наноў на рагу вуліцы Максіма Багдановіча і плошчы Парыскай камуны. Адносна былога месцазнаходжаньня помнік перанесьлі на 150 мэтраў на паўночны захад, бліжэй да месца нараджэньня паэта, і павярнулі тварам да Сьвіслачы ў кірунку паміж домам на вуліцы М. Багдановіча, 27 і Сувораўскай вайсковай вучэльняй.

Музэі паэта

Музэй у в. Ракуцёўшчына

Улетку 1911 году Максім Багдановіч напісаў два цыклі вершаў: «Старая Беларусь» і «Места» (усяго 17 вершаў) і дзьве паэмы «Ў вёсцы» і «Вэроніка», калі жыў у маёнтку Лычкоўскіх, у Ракуцёшчыне (цяпер у Красьненскім сельсавеце Маладэчанскага раёну).

Музэіфікацыя ракуцёўшчынскіх месцаў пачалася ў 70-х гг. XX стагодзьдзя. У чэрвені 1977 году па прапанове супрацоўнікаў Менскага абласнога краязнаўчага музэя ў вёсцы быў усталяваны помнік — два валуны: адзін як вечная сьвечка памяці, на другім — выбіты радкі з «Санэта» М. Багдановіча. У 1981 годзе каля помніка вядомымі беларускімі пісьменьнікамі быў пасаджаны «Максімаў сад».

З 1983 году на мяжы ліпеня й жніўня зьбіраюцца аматары беларускае культуры. Вёску Ракуцёўшчына, дзе калісьці адпачываў Максім Багдановіч, у гэтыя дні прыхільнікі яго творчасьці ператвараюць у вялікую фэстывальную пляцоўку.

Пасьля пажару ў музэі Максіма Багдановіча ў в. Ракуцёўшчына было згублена каля 70 ўнікальных экспанатаў.

Музэй у Менску

Музэй М. Багдановіча ў Менску

Літаратурны музэй Максіма Багдановіча адчыніўся ў 1991 годзе ў Траецкім прадмесьці ў Менску, у двухпавярховым доме XIX стагодзьдзя. Акрамя таго, у Менску захаваўся дом, у якім жыў Максім Багдановіч (вуліца Рабкораўская, 19), дзе разьмешчаны філіял яго музэя — «Беларуская хатка» (па назьве літаратурнага гуртка, у якім удзельнічаў паэт). Аўтарам мастацкае канцэпцыі музэя стаў вядомы мастак Эдуард Агуновіч, які за рэалізацыю сваёй задумы быў узнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй Рэспублікі Беларусь.

Музэй падзялецца на пяць заляў:

Філія Музэю М. Багдановіча на Рабкораўскай 17. На помніку высечаная цытата зь вершу М.Багдановіча: «Ты ня згасьнеш, ясная зараначка. Ты яшчэ асьвеціш родны край. Беларусь мая! Краіна-браначка! Ўстань, свабодны шлях сабе шукай»

• Дзяцінства паэта. Вытокі таленту. Цыклі «Згукі бацькоўшчыны» і «Ў зачараваным царстве»

Экспазыцыя пачынаецца з мастацкай работы Пятра Драчова «Менск 1891 году», якая ўяўляе сабой рэканструкцыю старажытнага цэнтру Менску — Верхняга гораду. Над панарамай — герб Менску, які быў нададзены гораду ў 1591 годзе.

Дамінанта першае залі — стэнд з матэрыяламі беларускіх фальклярыстаў (Я. Чачота, Е. Раманава, П. Шэйна), якія перадаюць настрой першых цыкляў «Вянка». У цэнтры стэнда кніга — этнаграфічны нарыс Адама Багдановіча «Пережитки древнего миросозерцания у белоруссов» (Горадня, 1895 год).

Мастацкае афармленьне залі: гіпсавая лепка на столі часткова паўтарае арнамэнт ручніка; вырабы з саломы нагадваюць Зьмяінага Цара, русалчыны косы, лясныя, балотныя й палявыя кветкі. Ручнік маці сымбалізуе памяць аб Бацькаўшчыне. Над ім зьмешчаны два здымкі Маскіма: арыгінал — Максім з братамі й цёткай Марыяй (Ніжні Ноўгарад); муляж-выкадроўка ў круглай рамцы ў павялічаным выглядзе.

Першая заля, прысьвечаная дзяцінству паэта.

• Станаўленьне творчае індывідуальнасьці

Кампазыцыйным ядром залі зьяўляецца графічны шэраг з 12-ці постацей рэлігійных і культурных дзеячаў старажытнае Беларусі. Другі — фатаздымачныя выявы беларускіх дзеячаў XIX — пачатку XX стагодьдзяў. Экспанаты-сымбалі — слуцкі пояс і Трэці Статут Вялікага Княства Літоўскага.

• Росквіт творчага таленту Максіма Багдановіча

У гэтай залі дзьве асноўныя дамінанты — зборнік «Вянок» на асобным стэндзе й стэнд-ніша з экспанатамі, у якіх увасоблена творчае крэда «песьняра творчае красы».

Таксама экспануюцца «Вянкі» з аўтографам паэта, падараваныя цёткам — Марыі й Магдалене, а таксама стрыечнае сястры Ганьне Гапановіч. Захоўваецца ў музэі й «Вянок», які належаў паэту Ўладзімеру Дубоўку.

Экспануецца «Вянок» з аўтографам-прысьвячэньнем Нюце Гапановіч. Зборнік паказаны ў скураной зь цісьненьнем аправе на асобным стэндзе. Малюнак з вокладкі «Вянка», зроблены ў 1905 годзе невядомым беларускім мастаком (вучнем Штыгліцкай школы, паводле ўспамінаў В. Ластоўскага) паўтораны на стэндзе.

Стэнд-ніша ў сваім цэнтры зьмяшчае здымак М. Багдановіча 1911 году, з двух бакоў ад яго «Наша Ніва» з «Апавяданьнем аб іконьніку й залатары» і «Калядная пісанка» з апавяданьнем «Апокрыф». Экспанатам-сымбалем зьяўляецца рэпрадукцыя гравюры «Хрыстос, які пастукаўся» (XIX ст.), што належала самаму блізкаму сябру паэта — Дыядору Дзябольскаму. Гэта ілюстрацыя да «Апокрыфа» — стылізаванага апавяданьня, напісанага ў форме эвангельскіх прыпавесьцяў.

• Мадонны

Гэтая заля адрозьніваецца ад папярэдніх увядзеньнем двух інтэр’ерных вузлоў з асабістымі рэчамі Ганны Какуевай і Ганны Гапановіч.

Экспанаты-сымбалі — слуцкі пояс і Трэці Статут ВКЛ

Промні дзённага сьвятла трапляюць у залю праз паліхромныя (сьветлых колераў) вітражы з выявамі каласоў і васількоў. Крыжовая кампазыцыя, утвораная лепкай на столі (цёмна-малінавы крыж), падзяляе залю на тры ўмоўныя часткі й яднае дамінанты залі: гравюру «Сыкстынская Мадонна»; рукапісны зборнік «Зеленя», прысьвечаны Нюце Гапановіч (у авальнай з пазалотай нішы); партрэт Ганны Какуевай. Крыж на столі злучае гравюру са зборнікам «Вянок» у трэцяй залі, яны знаходзяцца на адной экспазыцыйнае лініі.

Гравюра «Сыкстынская Мадонна» — фрагмэнт знакамітага шэдэўра эпохі Адраджэньня — Рафаэля Санты (геліягравюра). Аўтар — Ханфштайнгль (1804—1877). «Мадонна» была падараваная Максімам Горкім; верагодна падчас шлюбу Адама Багдановіча з Аляксандрай Волжынай. Пад гравюрай зьмешчаны фотаздымак Марыі Багдановіч з Максімам (1892—1893).

Сярод мэмарыяльных рэчаў Г. Какуевай вылучаецца вялікі партрэт Ані ў маленстве. Гэты партрэт бачыў М. Багдановіч у гасьцёўні Какуевых, дзе зьбіралася моладзь і Ганна грала на фартэпіяна.

Гадзіньнік, які адлічыў апошнія хвіліны жыцьця М. Багдановіча

Сярод здымкаў, дакумэнтаў, асабістых рэчаў Ганны Гапановіч цэнтральнае месца належыць рукапіснаму зборніку «Зеленя». Зборнік зьмешчаны ў авальнай нішы разам са здымкам Ганны Гапановіч. Гэта невялікі сшытак у лінейку, трошкі пацямнелы ад часу. На першай старонцы напісана: "Максим Богданович. «Зеленя». Стихи. Перевод с белорусского автора. — Ярославль , 1909,13 гг.". Арыгінал «Зелені» захоўваўся з 1914 году ў Ганны Гапановіч, а пасьля яе сьмерці (1941) — у яе сястры Веры і, нарэшце, у Натальлі Кунцэвіч, якая й перадала яго ў дар музэю ў 1981 годзе. Гэта адзін зь першых экспанатаў музэя.

На століку каля кутняга стэнда са здымкам цёткі Марыі ў беларускім народным адзеньні й маленькай Наташай Кунцэвіч экспануецца дзіцячая цацка — мядзьведзь Васенька. Гэтага мядзьведзіка 22-гадовы Максім Багдановіч падараваў, у адзін з прыездаў зь Яраслаўля ў Ніжні Ноўгарад, двухгадовай пляменьніцы Наташы — унучцы цёткі Магдалены. Падарунак Натальля Кунцэвіч зьберагла й перадала ў музэй. Гэта адна з рэчаў, якую трымаў у руках Максім Багдановіч.

• Сьмерць паэта. Нязьдзейсьненыя задумы.

Атмасфэра трагізму апошніх месяцаў жыцьця паэта, нязбытнасьць мар і жаданьняў у пятай залі перадаюцца праз сымболіку экспанатаў і складанае мастацкае вырашэньне. У параўнаньні з папярэднімі, гэтая заля менш насычаная экспанатамі. Лепка й мэталёвая аздоба на столі й сьценах праз ідэю і вобраз Страцім-Лебедзя адлюстроўваюць тэму нязьдзейсьненых задум.

Памёр паэт уначы 25 траўня (12 траўня паводле старога стылю). Памінальную службу адправілі ў саборы Аляксандра Неўскага. На магіле паставілі белы крыж. Гадзіньнік паэта, які адлічыў апошнія хвіліны ягонага жыцьця, падараваны Максіму бацькам пасьля заканчэньні гімназіі, экспануецца пад партрэтам.

У жніўні 2008 году вядомы калекцыянэр беларускага паходжаньня Леанід Закс перадаў у дар музэю 20 графічных работ мастакоў-авангардыстаў XIX—XX стагодзьдзяў. Усе гэтыя мастакі мелі дачыненьне да Беларусі й наведвалі Віцебск, таму ён вырашыў перадаць творы беларускаму музэю. Выстава гэткіх карцінаў мела назву «Беларусі зь любоўю» і працягвалася з 26 жніўня па 27 верасьня 2009 году.

Музэй у Горадні

Музэй Максіма Багдановіча ў Горадні

Асноўны артыкул: Дом-музэй Максіма Багдановіча (Горадня)

З 1986 году адчынены музэй у Горадні, у якім жыла сям’я Багдановічаў. З 1 студзеня 1995 году музэй працуе як самастойная ўстанова культуры. Літаратурны аддзел быў разьмешчаны ў 4-х пакоях дома (плошча экспазыцыі 56 м²). У гэтым доме з 1892 па 1896 гг. жыў М. Багдановіч (у 1965 годзе на доме была ўсталявана мэмарыяльная шыльда). Па іншых зьвестках сям’я Максіма Багдановіча жыла ў адным з суседніх дамоў.

Да стварэньня музэйнае калекцыі ў Горадні прыклала руку й вядомая беларуская паэтка Ларыса Геніюш. Былі перададзеныя нават яе вышыванкі, на якіх валошкі — кветкі, што так падабаліся Максіму. Але рарытэтны зборнік вершаў Багдановіча «Вянок» 1913 году выданьня Ларыса вырашыла пакінуць у спадчыну свайму сыну Юрку, што жыў за мяжой. Пасьля сьмерці паэткі яе сын зьбіраўся перавезьці «Вянок» у Польшчу, але пад пагрозай канфіскацыі зборніка на польскае мяжы, вырашыў пакінуць у спадчыну музэя й яго.

Экспазыцыя мае залі: партрэтная галерэя знакамітых людзей; літаратурна-грамадзкі рух канца ХIХ — пачатку ХХ стагодзьдзяў; гарадзенскі пэрыяд жыцьця сям’і Багдановічаў. Ёсьць чатыры мэмарыяльныя пакоі: кабінэт бацькі, пакой маці, дзіцячы пакой, гасьцёўня, а таксама аддзел «Гарадзеншчына літаратурная: мінулае і сучаснае».

Музэй у Яраслаўлі

У 2008 годзе адчыніўся дом-музэй Максіма Багдановіча ў Яраслаўлі.

Мэмарыяльны музэй разьмешчаны ў невялікай драўлянае хаце па вул. Чайкоўскага, 21-а, у якой з 1908 па 1916 гг. жыла сям’я Максіма Багдановіча. З 1996 на базе музэя працуе Цэнтар Беларускае культуры. Там магчыма пачуць беларускія песьні, пачытаць кнігі беларускіх аўтараў, азнаёміцца з выданьнямі беларускае прэсы. У Цэнтры ладзяцца Дні нацыянальнае беларускае кухні, музычныя й паэтычныя вячэры, сьвяты, прысьвечаныя знамянальным датам у гісторыі Беларусі.

Імпрэзы

10 сьнежня 2008 году ў вялікай зале Белдзяржфілярмоніі адбылася прэм’ера спэктакля «Дзень Максіма Багдановіча». Аўтар гэтага музычна-тэатральнага праекту Ларыса Сімаковіч назвала яго «сучаснай містэрыяй у адной дзеі і адным вечары». У пастаноўцы задзейнічаны акторы беларускіх тэатраў, беларускія гурты N.R.M., «Клясык-Авангард», «Ліцьвінскі хмель», «In Search For». Галоўную ролю — паэта Максіма Багдановіча — выканала акторка Сьвятлана Зелянкоўская. Паводле сюжэту, паэт праходзіць празь дзевяць містэрыяў разам з пэрсанажамі сваіх вершаў. У кожным эпізодзе ён сустракаецца з рознымі героямі — Моцартам, Сальеры, тэатральным рэжысэрам Мікалаем Пінігіным, радыёвядучым, вулічнымі рэп-выканаўцамі і г. д.

Іншае

• У 2000 годзе у нашаніўскім праекце пад назвай «100 беларускіх кніг ХХ стагодзьдзя» кніга Максіма Багдановіча «Вянок» зь вялікім адрывам ад іншых была абраная лепшай кнігай сыходзячага стагодзьдзя, а самога аўтара чытачы абралі лепшым беларускім паэтам стагодзьдзя.

• Да 120-годзьдзя са дня нараджэньня Максіма Багдановіча, якое будзе сьвяткавацца ў 2011 годзе, заплянаванае выданьне энцыкляпэдыі клясыка нацыянальнае літаратуры. Праца над даведнікам пачалася ў выдавецтве «Беларуская савецкая энцыклапедыя» напрыканцы 1980-х гг. З тысячы артыкулаў, якія плянавалася ўключыць у выданьне, было напісана больш за 600, аднак, на гэтым праца й спынілася. У 2008 годзе кіраўніцтва літаратурнага музэя М. Багдановіча зьвярнулася да Міністэрства інфармацыі й да дырэктара выдавецтва «Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі» Генадзя Пашкова з прапановай завяршыць працу над даведнікам.

• Напрыканцы 2008 году Міністэрства замежных і эўрапейскіх справаў Францыі й амбасада Францыі ў Беларусі абвяшчаюць праграму спрыяньня публікацыям пад назвай «Максім Багдановіч». Беларускім выдаўцам будуць дапамагаць зь перакладам і публікацыяй твораў сучасных францускіх аўтараў у такіх галінах як літаратура, філязофія, гуманітарныя і сацыяльныя навукі, мастацтва і культура, навука і тэхніка.

• У кастрычніку 2009 году ў Траецкім прадмесьці падчас будаўніцтва шматпавярховае падземнае стаянкі быў зьнесены падмурак дома, ў якім жыў Максім Багдановіч. Гэты аб’ект унесены ў сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Беларусі. Пасьля размоваў з кіраўніком заказчыка будаўніцтва элітнага жыльля, была дасягнутая дамова аб узнаўленьні дома Багдановіча на тым жа месцы й у тым жа выглядзе, у якім ён існаваў напрыканцы XIX ст.

• Па ініцыятыве інтэрнэт-парталу TUT.BY напапярэдадні 118-годзьдзя са дня нараджэньня Максіма Багдановіча вядомым беларускім асобам было прапанавана прачытаць услых вершы паэта. Міністар культуры Беларусі Павал Латушка прачытаў вершы «Зорка Вэнэра» й «Слуцкіе ткачыхі», амбасадар Швэцыі ў Беларусі Стэфан Эрыксан і паэт Андрэй Хадановіч выканалі верш «Я хацеў бы спаткацца з вамі на вуліцы», музыка Лявон Вольскі прачытаў верш з цыклю «Лясун».

Бібліяграфія

Крыніцы тэкстаў Багдановіч М. Вянок. Кніжка выбраных вершоў. Вільня, 1913. Багдановіч М. Творы. Т. 1—2. Мінск, 1927—1928. Багдановіч М. Выбраныя творы. Mінск, 1946. Богданович М. Избранные произведения. М., 1953. Багдановіч М. Творы. Mінск, 1957. Багдановіч М. Збор твораў. У 2 т. Мн., 1966. Багдановіч М. Збор твораў. Т. 1—2. Мінск, 1968. Багдановіч М. Вянок. Кніжка выбраных вершоў. Факсімільнае выданне. Мінск, 1981. Багдановіч М. Поўны збор твораў. У 3 т. Мінск, 1992—1995. Архіўныя дакумэнты Пералік архіўных дакумэнтаў са збору матэрыялаў Максіма Багдановіча Пералік архіўных дакумэнтаў са збора матэрыялаў М. А. Багдановіч (маці Максіма Багдановіча) Пералік архіўных дакумэнтаў са збора матэрыялаў А. Я. Багдановіча (бацькі Максіма Багдановіча) Пералік архіўных дакумэнтаў са збора матэрыялаў Л. А. Багдановіча (роднага брата) Пералік архіўных дакумэнтаў са збора матэрыялаў П. А. Багдановіча (зводнага брата Максіма Багдановіча)

Літаратурная крытыка Лойка А. А. Максім Багдановіч. Мн., І966. Ватацы Н. Б. Шляхі. Мн., 1986. Стральцоў М. Л. Загадка Багдановіча. Мн., І969. Бярозкін Р. С. Чалавек напрадвесні. Мн., 1986. Майхрович С. К. Максим Богданович. Мн., 1958. Мушыскі М. І. Беларускае літаратуразнаўства і крытыка. Мн., 1975, яго ж «каардынаты пошуку». Мн., 1988. Сачанка Б. І. Жывое жыццё. Мн., 1985. Медеж I. Жыццёвыя клопаты. Мн., 1975. Адамовіч А.Здалёк і блізку. Мн., 1976. Погоин А. Белорусские поэты. «Вестник Европы», І9 П, № I. Колас Я. Выдатнейшы паэт и крытык. «ЛіМ», 24.05.47. Кісневіч С. Удумлівы знаўца музыкі. «ЛіМ», 26.05.57. Галубовіч Н. Сведчыць дакумет. «ЛіМ», 09.01.86. Ватацы Н. А сэрца ўсё імкне да бацькоўскага краю. «Маладосць», 1981. Лубкивский Р. «Звезда поэта». «Л. Г.», 09.12.81. Исаев Е. В надежде и борьбе. «Л. Г.» 09.12.81. Гилевич Н. непроходящая любовь. «Л. Г.». 09.12.81 Марціновіч А. Навечна ў памяці народнай. «ЛіМ», 18.12.81. Аўдзееў І. Сапраўднае аблічча паэта. «ЛіМ», 18.12.81. Кароткая Т. Радок у біяграфію паэта «ЛІМ» 15.Д 83

Літаратура

• «Музэй Максіма Багдановіча». Менск. 1996.
• Багдановіч Максім // Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік / Уклад. Дубянецкі Э. — Менск: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6.
• Максім Багдановіч. Маладыя гады: Выбранае. — Менск: Мастацкая літаратура, 2001.
• Багдановіч Максім // Чалавек і грамадства: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: БелЭн, 1998. ISBN 985-11-0108-7.

Вонкавыя спасылкі

Максім Багдановіч — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Электронная вэрсыя «Вянка» (аўтарская артаграфія)
• Вершы М. Багдановіча на сайце «Родныя Вобразы»
• Творы на «Беларускай Палічцы»
• maksimbogdanovich.ru — сайт прычьвечаны творчасьці М. Багдановіча
• Вершы Багдановіча на ангельскай мове
• Творы ў перакладзе на нямецкую
• Творы ў перакладзе на летувіскую