Дзір

	Дзір; лац. Dzir
	Diehr
Паходжаньне
Мова(-ы)	германскія
Іншыя формы
Варыянт(ы)	Дыра, Тыр
Зьвязаныя імёны	Дзярэйка, Тырольдзь, Дзірман, Дзірмант, Дзерамер, Дзірсун
Зьвязаныя артыкулы
	якія пачынаюцца з «Дзір»

Дзір, Ды́ра, Тыр — мужчынскае імя і вытворнае прозьвішча.

Паходжаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Дзіра, Дзера або Цір, пазьней Дыр або Тыр (Dioro, Deora^[1], Tier, Diehr^[2], Thier) — імя германскага паходжаньня^[3]. Іменная аснова дзір- (дзер-, цір-) паходзіць ад гоцкага dius, германскага tiur 'зьвер'^[4]. Сярод ліцьвінаў бытавалі імёны Дзярэйка, Тырольдзь, Дзірман (Дырымен, Дзерман, Цірман), Дзірмант (Дзермант), Дзерамер. Адзначаліся германскія імёны Diericke, Tirold (Deorwald), Direman (Deormann, Derman, Tiermann), Deormund (Tiermunt), Diormerus (Deormar).

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, адзначае гістарычнае бытаваньне ў Польшчы германскага імя Derwinus^[5].

У Польшчы ў 1637 годзе і ў XVIII ст. адзначалася прозьвішча Dyr^[6].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: тяглыхъ людеи у Высокодворъскомъ жо повете на имя… Енчука Дыревича (29 траўня 1511 году)^[7]; Степану Диру (1542 год)^[8]; Der (1636 год)^[9]; na miejscu… Józefa Thirewicza (1667 год)^[10]^[a].

Носьбіты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзір († 882) — вараг з дружыны Рурыка, кіеўскі князь у 864—882 гадох (кіраваў разам з Аскольдам)
Сьцяпан Дзір — браслаўскі мешчанін, які ўпамінаецца ў 1542 годзе

Дыры (Dyra) — прыгонныя з ваколіцаў Сьвянцянаў і вёскі Сьвінкі (каля Кабыльніку), якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі^[24].

Дыры (Dyro) — прыгонныя зь вёскі Маркоўцаў (каля Данюшава), якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі^[25].

Тыры^[26] (Tyr, Thier) — літоўскія шляхецкія роды зь Віленскага павету^[27].

На 1904 год існавала вёска Ціры ў Смаленскім павеце Смаленскай губэрні^[28].

У гістарычнай Прусіі існуе вёска Тырова.

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^
Таксама:
- Дзерэла (Тырэль): Казиміръ Станиславовичъ Дерелло (1887)^[11], Jur Tyrel (1738 год)^[12], Tyryliszki (1744 год)^[13];
- Дзербут: у перапісу харугваў 1421 году ўпамінаецца баярын Дзербут^[14];
- Тырвід: Тырвидъ Довкговичъ (1528 год)^[15];
- Дзеравін (адзначалася германскае імя Deorwine, Derwine, Direwine^[16]): Derwinie (1744 год)^[13], на 1901 год існавала сяло Дзеравіны на поўначы Гараднянскага павету Чарнігаўскай губэрні^[17];
- Дзіргел: чоловека, на ймя Диркгела (1449—1485 гады)^[18]^[19];
- Дзеркін: у актах Вялікага Княства Літоўскага ўпаміналася каралеўская дзяржава Дзеркіны ў Жамойцкім старостве^[20];
- Дзіргінт: Якубъ Диркгинтовичъ (1528 год)^[21], Jan Dirgint… Malcher Dirgint (1690 год)^[22];
- Гарвіддзір: з волости Моишекгалское… Гарвиддир Бутвич (1535 год)^[23]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 66.
^ Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 126.
^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 407.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 289.
^ Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. T. 1: A—G. — Kraków, 2007. S. 408.
^ Lietuvos Metrika. Knyga 8 (1499—1514). — Vilnius, 1995. P. 446.
^ Метрыка Вялікага Княства Літоўскага: Кніга 560 (1542 год). — Менск, 2007. С. 50.
^ Paknys M. Vilniaus miestas ir miestieèiai 1636 m.: namai, gyventojai, sveèiai. — Vilnius, 2006. P. 182.
^ Błaszczyk G. Herbarz szlachty żmudzkiej. T. 6. — Warszawa, 2016. S. 39.
^ Памятная книжка Ковенской губернии на 1887 год. — Ковна, 1888. С. 119.
^ Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской, хранящихся в Центральном архиве в Витебске. Вып. 27. — Витебск, 1898. С. 171.
^ ^а ^б Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
^ Архив Юго-Западной России. Ч. 7, т. 1. — Киев, 1876. С. 48.
^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 76.
^ Searle W. G. Onomasticon anglo-saxonicum. — Cambrigde, 1897. P. 165.
^ Список населенных мест Черниговской губернии, имеющих не менее 10 жителей, по данным за 1901 год. — Чернигов, 1902. С. 11.
^ Lietuvos Metrika. Knyga 225 (6) (1528—1547). — Vilnius, 1995. P. 56.
^ Lietuvos Metrika. Knyga 225 (6) (1528—1547). — Vilnius, 1995. P. 277.
^ Indeks alfabetyczny miejscowości dawnego wielkiego Księstwa Litewskiego: A—K (Abakanowicze — Kujany). Wilno, 1929. S. 240.
^ Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 171.
^ Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa. Księstwo Żmudzkie 1690 r. — Warszawa, 2009. S. 83.
^ Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524—1566). — Białystok, 2018. S. 60.
^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 43, 74.
^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 67.
^ Сьпіс шляхецкіх родаў, прозьвішчы якіх пачынаюцца на Т, Згуртаваньне беларускай шляхты
^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2016. S. 823, 831.
^ Список населенных мест Смоленской губернии. — Смоленск, 1904. С. 396.

[24] Таксама:
Дзерэла (Тырэль): Казиміръ Станиславовичъ Дерелло (1887)^[11], Jur Tyrel (1738 год)^[12], Tyryliszki (1744 год)^[13];

Дзербут: у перапісу харугваў 1421 году ўпамінаецца баярын Дзербут^[14];

Тырвід: Тырвидъ Довкговичъ (1528 год)^[15];

Дзеравін (адзначалася германскае імя Deorwine, Derwine, Direwine^[16]): Derwinie (1744 год)^[13], на 1901 год існавала сяло Дзеравіны на поўначы Гараднянскага павету Чарнігаўскай губэрні^[17];

Дзіргел: чоловека, на ймя Диркгела (1449—1485 гады)^[18]^[19];

Дзеркін: у актах Вялікага Княства Літоўскага ўпаміналася каралеўская дзяржава Дзеркіны ў Жамойцкім старостве^[20];

Дзіргінт: Якубъ Диркгинтовичъ (1528 год)^[21], Jan Dirgint… Malcher Dirgint (1690 год)^[22];

Гарвіддзір: з волости Моишекгалское… Гарвиддир Бутвич (1535 год)^[23]

[2] Дзерэла (Тырэль): Казиміръ Станиславовичъ Дерелло (1887)^[11], Jur Tyrel (1738 год)^[12], Tyryliszki (1744 год)^[13];

[3] Дзербут: у перапісу харугваў 1421 году ўпамінаецца баярын Дзербут^[14];

[4] Тырвід: Тырвидъ Довкговичъ (1528 год)^[15];

[5] Дзеравін (адзначалася германскае імя Deorwine, Derwine, Direwine^[16]): Derwinie (1744 год)^[13], на 1901 год існавала сяло Дзеравіны на поўначы Гараднянскага павету Чарнігаўскай губэрні^[17];

[6] Дзіргел: чоловека, на ймя Диркгела (1449—1485 гады)^[18]^[19];

[7] Дзеркін: у актах Вялікага Княства Літоўскага ўпаміналася каралеўская дзяржава Дзеркіны ў Жамойцкім старостве^[20];

[8] Дзіргінт: Якубъ Диркгинтовичъ (1528 год)^[21], Jan Dirgint… Malcher Dirgint (1690 год)^[22];

[9] Гарвіддзір: з волости Моишекгалское… Гарвиддир Бутвич (1535 год)^[23]

[1] Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 66.

[2] Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 126.

[3] Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 407.

[4] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.

[5] Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 289.

[6] Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. T. 1: A—G. — Kraków, 2007. S. 408.

[7] Lietuvos Metrika. Knyga 8 (1499—1514). — Vilnius, 1995. P. 446.

[8] Метрыка Вялікага Княства Літоўскага: Кніга 560 (1542 год). — Менск, 2007. С. 50.

[9] Paknys M. Vilniaus miestas ir miestieèiai 1636 m.: namai, gyventojai, sveèiai. — Vilnius, 2006. P. 182.

[10] Błaszczyk G. Herbarz szlachty żmudzkiej. T. 6. — Warszawa, 2016. S. 39.

[11] Памятная книжка Ковенской губернии на 1887 год. — Ковна, 1888. С. 119.

[12] Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской, хранящихся в Центральном архиве в Витебске. Вып. 27. — Витебск, 1898. С. 171.

[DWil-1744-13] а ^б Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.

[14] Архив Юго-Западной России. Ч. 7, т. 1. — Киев, 1876. С. 48.

[15] Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 76.

[16] Searle W. G. Onomasticon anglo-saxonicum. — Cambrigde, 1897. P. 165.

[17] Список населенных мест Черниговской губернии, имеющих не менее 10 жителей, по данным за 1901 год. — Чернигов, 1902. С. 11.

[18] Lietuvos Metrika. Knyga 225 (6) (1528—1547). — Vilnius, 1995. P. 56.

[19] Lietuvos Metrika. Knyga 225 (6) (1528—1547). — Vilnius, 1995. P. 277.

[20] Indeks alfabetyczny miejscowości dawnego wielkiego Księstwa Litewskiego: A—K (Abakanowicze — Kujany). Wilno, 1929. S. 240.

[21] Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. — Менск, 2003. С. 171.

[22] Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa. Księstwo Żmudzkie 1690 r. — Warszawa, 2009. S. 83.

[23] Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524—1566). — Białystok, 2018. S. 60.

[25] Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 43, 74.

[26] Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 67.

[27] Сьпіс шляхецкіх родаў, прозьвішчы якіх пачынаюцца на Т, Згуртаваньне беларускай шляхты

[28] Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2016. S. 823, 831.

[29] Список населенных мест Смоленской губернии. — Смоленск, 1904. С. 396.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

п а р Імёны з асновай дзір- (дзер-, цір-)
Імёны ліцьвінаў	Дзір Дзярэйка Тырольдзь Дзірман Дзірмант Дзерамер Дзірсун
Германскія імёны	Дзір (Dioro, Diehr) Дырыка (Diericke) Ціралд (Tirold, Deorwald) Дырыман (Direman, Deormann) Дзермунд (Deormund) Дзірмер (Diormer, Deormar)