Радашкавічы
| Радашкавічы лац. Radaškavičy | |||||
 Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы | |||||
| |||||
| Дата заснаваньня: | 1447 | ||||
| Магдэбурскае права: | 1569 | ||||
| Краіна: | Беларусь | ||||
| Вобласьць: | Менская | ||||
| Раён: | Маладэчанскі | ||||
| Плошча: | 7,0152 км² [1] | ||||
| Вышыня: | 196 м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва (2018) | |||||
| колькасьць: | 5862 чал.[2] | ||||
| шчыльнасьць: | 835,61 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+3 | ||||
| Тэлефонны код: | +375 1773 | ||||
| Паштовы індэкс: | 222322 | ||||
| СААТА: | 6238557000 | ||||
| Нумарны знак: | 5 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°9′0″ пн. ш. 27°14′0″ у. д. / 54.15° пн. ш. 27.23333° у. д.Каардынаты: 54°9′0″ пн. ш. 27°14′0″ у. д. / 54.15° пн. ш. 27.23333° у. д. | ||||
Радашкавічы на мапе Беларусі ±   Радашкавічы | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
Ра́дашкавічы — мястэчка ў Беларусі, на сутоках Вязынкі і Гуйкі з ракой Рыбчанкай. Уваходзяць у склад Маладэчанскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 5862 чалавекі[2]. Знаходзяцца за 32 км ад Маладэчна, за 41 км ад Менску, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Радашкавічы (лінія Менск — Маладэчна); на аўтамабільнай дарозе Менск — Маладэчна.
Радашкавічы — даўняе магдэбурскае места гістарычнай Меншчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Тут жылі такія вядомыя постаці, як Янка Купала, Ядвігін Ш., Язэп Драздовіч, Браніслаў Тарашкевіч, Максім Танк. Да нашага часу захаваўся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст.
Назва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Традыцыйная гістарычная назва мястэчка — Ра́дашкавічы[3][4][5][6]. Існуе некалькі вэрсіяў паходжаньня тапоніму. На думку адных дасьледнікаў, ён утварыўся ад словаў радзіцца-раіцца, другіх — ад радавацца. Таксама існуе меркаваньне, што назва паселішча пайшла ад прозьвішчаў Радашковіч, Радашкевіч[7] (бытавала германска-славянскае імя Radusch, вытворнае ад імя Рад[8]).
У гістарычных крыніцах таксама ўпамінаюцца як Радушкавічы і Радашкевічы[9]. Традыцыйную мясцовую форму назвы Ра́дашкавічы за савецкім часам замянілі на цяперашнюю афіцыйную Радашковічы[10].
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вялікае Княства Літоўскае
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Гарадзішча Швэдзкая гара V—VIII стагодзьдзяў, што знаходзіцца на ўскраіне Радашкавічаў, сьведчыць пра засяленьне гэтай мясцовасьці ў далёкай старажытнасьці. Тым часам першы пісьмовы ўпамін пра Радашкавічы датуецца 1447 годам, калі кашталян віленскі Пётар Гедыгольдавіч заснаваў тут касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. У розныя часы паселішча знаходзілася ў валоданьні Вярэйскага, Гаштольдаў, каралевы Боны, Глябовічаў, Агінскіх, Радзівілаў. З 1539 году да сярэдзіны XIX ст. тут штогод праводзіліся кірмашы.
.jpg)
У 1549 годзе Радашкавічы атрымалі статус места. У гэты час тут было 255 двароў, 93 службы, 8 корчмаў, майстэрні. Існаваў драўляны замак, які разьмяшчаўся паміж 2 ставамі, утвораных на рэках Гуйцы і Вязынцы, на «капцы сыпаным» і формаю нагадваў няправільны чатырохкутнік. З усіх бакоў замак атачала вада. У Інфлянцкую вайну ў 1567 годзе вялікі князь Жыгімонт Аўгуст пастанавіў склікаць пад Радашкавічамі збройную дэманстрацыю, разьлічваючы на далучэньне да яе незадаволеных маскоўскай уладай князёў і баяраў. На попіс сабралося 47 тыс. жаўнераў, у тым ліку 30 тыс. паспалітага рушаньня і 2400 жаўнераў, дасланых з Каралеўства Польскага, зброі налічвалася каля 100 адзінак[11]. У 1569 годзе Жыгімонт Аўгуст надаў паселішчу Магдэбурскае права. У Баркулабаўскім летапісе пад 1603 годам зазначаецца, што ў «Радашкавічах … было паветрые вялікае ў пост Філіпаў».
.jpg)
За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у 1708 годзе ў Радашкавічах адбыліся перамовы паміж каралём Швэцыі Карлам XII і Станіславам Ляшчынскім. У 1764 годзе места складалася з Новых і Старых Радашкавічаў, налічвала 134 двары, у тым ліку 45 жыдоўскіх, 2 млыны. 23 лютага 1792 году кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі пацьвердзіў Радашкавічам Магдэбурскае права і надаў ім мескі герб: «у срэбным полі паясная выява сьвятога Стэфана, пабітага камянямі». У адпаведным прывілеі падкрэсьлівалася, што: «усе юрыдыкі зямянскія, ваяводзкія, старосьцінскія, замкавыя, духоўныя і сьвецкія пад уладу і юрысдыкцыю магістрату Радашкавіцкага паддаць». Далей у гэтым дакумэнце зазначалася, каб «усіх абывацеляў у тым месьце, як зараз аселых, так і напотым асядаюць, маючых да права мескага ўключыць і за людзей вольных лічыць»[12].
Пад уладай Расейскай імпэрыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Радашкавічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сталі заштатным местам Вялейскага павету. За часамі вызвольнага паўстаньня (1830—1831) места на пэўны час вызвалілі з-пад расейскай улады. У 1835 годзе тут збудавалі мураваную капліцу, у 1848 годзе — Ільлінскую, у 1851 годзе — Пакроўскую цэрквы Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1842 годзе Радашкавічы сталі цэнтрам воласьці Віленскай губэрні. На 1859 год тут было 222, на 1866 год — 225 будынкаў, дзеялі касьцёл, царква, сынагога і 3 юдэйскія малітоўныя школы, працавалі бровар, 2 заезныя двары і 2 гатэлі. У 1863 годзе з мэтаю маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў Радашкавічах народную вучэльню. 12 ліпеня 1882 году ў Траецкім касьцёле ахрысьцілі Яна Луцэвіча (Янку Купалу)[13].
.jpg)
Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Радашкавічах было 346 двароў, дзеялі касьцёл, царква, капліца, сынагога і малітоўны дом, працавалі меская і рэальная вучэльні, бровар, гарбарны завод, 13 піцейных і 6 заезных двароў, рэгулярна праводзіўся кірмаш, раз у тыдзень — таржкі. На 1908 год — 30 мураваных і 463 драўляныя будынкі, мураваныя касьцёл і сынагога, драўляная царква, 2 скарбовыя і 83 прыватныя крамы, вадзяны млын, 6 пякарняў, гарбарная, каменячосная, 6 абутковых і 2 ганчарна-кафляныя майстэрні, мылаварны завод; 65 рамесьнікаў. Места складалася з 8 вуліцаў: Менскай, Віленскай, Дуброўскай, Заслаўскай, Татарскай і інш. У 1913 годзе тут паставілі «Паўлінку» Янкі Купалы.
За часамі Першай сусьветнай вайны 20 лютага 1918 году Радашкавічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Радашкавічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У месьце ўтварылася Беларуская рада, жыхары Радашкавіцкай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР і накіроўвалі ў Народны Сакратарыят скаргі на дзеяньні нямецкіх войскаў[14]. 14 сьнежня 1918 году Радашкавічы занялі бальшавікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі места ўвайшло ў склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну[15]. Зь ліпеня 1919 да ліпеня 1920 году і з кастрычніка 1920 году Радашкавічы займалі польскія войскі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году места апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны ў Вялейскім (з 1927 году Маладэчанскім) павеце Віленскага ваяводзтва. У гэты час у Радашкавічах быў 391 двор, працавалі паштовая агенцыя, гімназія, мастацкая студыя Язэпа Драздовіча. У 1922—1928 гадох тут працавала Радашкавіцкая беларуская гімназія імя Францішка Скарыны. У 1928 годзе адкрылася прыватная беларуская школа. Існавала электрастанцыя.
У 1939 годзе Радашкавічы ўвайшлі ў БССР. У 1940 годзе афіцыйны статус паселішча панізілі да гарадзкога пасёлку, які стаў цэнтрам раёну (у 1960 годзе Радашкавіцкі раён ліквідавалі). У Другую сусьветную вайну з 25 чэрвеня 1941 году да 3 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.
- Мястэчка на старых здымках
-
Касьцёл, каля 1900 г. -
Царква, каля 1900 г. -
Агульны выгляд, да 1915 г. -
Беларуская чытальня, 1908 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Рынак, 1909 г. -
Рог вуліцаў Віленскай і Менскай, да 1939 г. -
Вуліца Менская, да 1939 г. -
Млын на рацэ Вязынцы, да 1939 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дэмаграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- XVI стагодзьдзе: 1549 год — 374 чал.;
- XIX стагодзьдзе: 1859 год — 1223 чал.; 1861 год — 1223 чал.; 1866 год — 1225 чал.; 1888 год — 2250 чал., зь іх 883 каталікі, 200 праваслаўных, 1160 юдэяў, 7 магамэтанаў[16]; 1897 год — 2615 чал., зь 44,4% пісьменных[17].
- XX стагодзьдзе: 1921 год — 2459 чал.; 1969 год — 3,2 тыс. чал.[18]; 1999 год — 6099 чал.; 2000 год — 5,7 тыс. чал.[19]
- XXI стагодзьдзе: 2006 год — 5,7 тыс. чал.; 2008 год — 5,6 тыс. чал.; 2009 год — 5518 чал.[20] (перапіс); 2010 год — 5,5 тыс. чал.[21]; 2016 год — 5789 чал.[22]; 2017 год — 5807 чал.[23]; 2018 год — 5862 чал.[2]
Адукацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У Радашкавічах працуюць сярэдняя і мастацтваў школы, школа-інтэрнат.
Мэдыцына
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць местачковыя лякарня і паліклініка.
Культура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дзеюць 2 бібліятэкі, дом культуры, кінатэатар.
Забудова
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вуліцы і пляцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]| Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
| Савецкая вуліца | Менская вуліца |
| ? | Татарская вуліца |
З урбананімічнай спадчыны Радашкавічаў да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Віленская, Дуброўская, Зарэчная і Заслаўская. У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаюцца Рынкавы пляц і Замкавая вуліца[24].
Эканоміка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Прадпрыемствы харчовай і лёгкай прамысловасьці, вытворчасьць керамічных вырабаў.
Турыстычная інфармацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Інфраструктура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Каля Радашкавічаў дзеюць санаторыя «Сасновы Бор», санаторыя-прафілякторыя «Зорны», дзіцячы аздараўленчы комплекс «Маяк». Мястэчка — традыцыйны цэнтар ганчарнага рамяства[25].
- Помнікі: Ядвігіну Ш., Янку Купалу
Славутасьці
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Гарадзішча (V—XIII стагодзьдзі)
- Ешыбот (пачатак XX ст.)
- Капліца Сьвятога Яна Непамука (XIX ст.)
- Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1855—1859)
- Могілкі: польскія вайсковыя часоў вайны 1920 року; старыя каталіцкія; юдэйскія
- Магіла Зыгмунта Чаховіча
- Царква Сьвятога Ільлі (1942)
Страчаная спадчына
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Дом Браніслава Тарашкевіча (канец ХІХ ст.)
- Замак (XVI стагодзьдзе)
- Сынагога (пачатак ХХ стагодзьдзя)
- Царква Покрыва Багародзіцы (1851)
Галерэя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Краявіды Радашкавічаў
-
Панарама -
-
Касьцёл, інтэр’ер -
Капліца Сьвятога Яна Непамука
.jpg)
.jpg)
.jpg)
-
Помнік Ядвігіну Ш. -
-
У цэнтры мястэчка -
Даўняя камяніца
.jpg)
.jpg)
Асобы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Ураджэнцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Адам Більдзюкевіч (1895—1952) — беларускі культурна-асьветніцкі дзяяч, эканаміст, пэдагог
- Юльян Гарайн (1821—1883) — пісьменьнік і падарожнік
- Ванда Лявіцкая (1895—1969) — беларуская пісьменьніца
- Антон Марціноўскі (1781—1855) — выдавец і публіцыст
Жыхары
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Аляксандар Уласаў (1874—1941) — беларускі грамадзка-палітычны і культурны дзяяч, выдавец, публіцыст
- Зыгмунт Чаховіч (1831—1907) — адзін з кіраўнікаў нацыянальна-вызвольнага паўстаньня
- Ядвігін Ш. (1869—1922) — беларускі пісьменьнік і літаратуразнаўца
Дадатковыя зьвесткі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Радашкавічы былі адзіным буйным населеным пунктам Беларусі (апрача Менску), дзе мясцовыя ўлады яшчэ ў 1990 годзе ўсталявалі над будынкам адміністрацыі мястэчка беларускі нацыянальны бел-чырвона-белы сьцяг побач зь сьцягам БССР[26].
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ О некоторых вопросах административно-территориального устройства Минской области Решение Минского областного Совета депутатов от 6 апреля 2018 г. № 20 (рас.)
- ^ а б в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Шур В. Беларускія ўласныя імёны: Беларуская антрапаніміка і тапаніміка. — Менск: «Мастацкая літаратура», 1998. С. 172.
- ^ Шыдлоўскі А. Беларуская тапаніміка // Полымя. № 10, 1968. С. 238.
- ^ Вячорка В. (19.03.2016) "Бабёнка – это я понимаю!". Як русіфікавалі тапонімы.. Радыё Свабода. Праверана 23 чэрвеня 2017 г.
- ^ Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001.
- ^ Мінкевіч Л. «Зорныя» Радашковічы // Голас Радзімы. № 37 (3109), 2 кастрычніка 2008 г.
- ^ Reichert H. Die deutschen Familiennamen: nach breslauer quellen des 13. und 14. Jahrhunderts. — Breslau, 1908. S. 55.
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 316.
- ^ Бартосік З. Радашкавічы Маладэчанскага раёну, Радыё Свабода, 2 красавіка 2008 г.
- ^ Piwarski K. Niedoszła wyprawa radoszkowicka Zygmunta Augusta na Moskwę (rok 1567—1568) // «Ateneum Wileńskie». T. IV. — Wilno, 1927. S. 256—286.
- ^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 224.
- ^ Анатоль Кляшчук. Радашковіцкія куранты // Зьвязда : газэта. — 18 траўня 2012. — № 93 (27208). — С. 6. — ISSN 1990-763x.
- ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Chmara A., Krzywicki J. Radoszkowicze // Słownik geograficzny... T. IX. — Warszawa, 1888. S. 439.
- ^ Каханоўскі Г. Радашковічы // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 51.
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 8. Кн. 3. — Менск, 2012. С. 313.
- ^ БЭ. — Мн.: 2001 Т. 13. С. 208.
- ^ Перепись населения — 2009. Минская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 8. Кн. 3. — Менск, 2012. С. 312.
- ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 47.
- ^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
- ^ Басаў А., Куркоў І. Флагі Беларусі ўчора і сёння / Пер. А. Найдовіч. — Менск: Полымя, 1994. С. 26.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — 576 с. — ISBN 985-11-0216-4
- Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 8. Мінская вобласць. Кн. 3 / рэдкал.: Т.У. Бялова (дырэктар) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2012. — 624 с.: іл. ISBN 978-985-11-0636-9.
- Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IX: Poźajście — Ruksze. — Warszawa, 1888.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Радашкавічы , Radzima.org
- Замест беларушчыны — сьмерць і тэрор. Як нацыянальныя дзеячы паверылі бальшавікам і што з гэтага выйшла, Радыё Свабода, 17 верасьня 2021 г.
| ||||||||