Крывічы (Мядзельскі раён)

Крывічы лац. Kryvičy
Касьцёл Сьвятога Андрэя і кляштар трынітарыяў
Першыя згадкі:	1493
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Мядзельскі
Сельсавет:	Крывіцкі
Вышыня:	173 м н. у. м.
Насельніцтва:	1196 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1797
Паштовы індэкс:	222376
СААТА:	6240857905
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°42′36″ пн. ш. 27°17′25″ у. д.
Крывічы на мапе Беларусі ± Крывічы Крывічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Крывічы́ — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Сэрвачы. Цэнтар сельсавету Мядзельскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 1196 чалавек. Знаходзяцца за 39 км ад Мядзелу, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Крывічы (лінія Маладэчна — Полацак).

Крывічы — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваўся комплекс кляштару трынітарыяў з касьцёлам Сьвятога Андрэя Апостала ў стылі барока, помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Мяркуюць, што старажытнае паселішча існавала на гэтым месцы яшчэ ў XII ст. як калёнія смаленскіх крывічоў. Першы пісьмовы ўпамін пра Крывічы як шляхецкую ўласнасьць зьмяшчаецца ў актах Мэтрыкі Вялікага княства Літоўскага і датуецца 1493 годам. Паводле рэвізіі Полацкага ваяводзтва, на 1552 год вёска знаходзілася ў валоданьні Корсакаў і налічвала 8 дымоў.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Крывічы ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. Каля 1640 году ў Крывічах збудавалі царкву Сьвятой Тройцы. У 1659 годзе ў вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай царкву разрабавалі маскоўскія войскі. У 1684 годзе з дазволу караля і вялікага князя Яна Сабескага маёнтак перайшоў да нашчадкаў роду Кішкаў на задавальненьне крэдытораў у зьвязку зь сьмерцю Януша Кішкі — апошняга з роду. Пазьней часткі маёнтку належалі Ўкольскім, Ходзькам, Любанскім, Швыкоўскім. Гэта быў першы выпадак эксдывізіі ў Вялікім Княстве Літоўскім.

У 1770 годзе ўладальнік Крывічоў Андрэй Укольскі — цівун і падкаморы троцкі — дазволіў пасяліцца тут трынітарыям і выдаў фундуш кляштару на землі ў навакольлі. 23 сьнежня 1776 году ў адпаведнасьці з прывілеем караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Крывічы атрымалі статус мястэчка. У 1777 годзе тут збудавалі мураваны касьцёл.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Крывічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Вялейскім павеце Віленскай губэрні. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) расейскія ўлады ў 1832 годзе гвалтоўна ліквідавалі кляштар трынітарыяў. На 1860 год у мястэчку было 55 двароў.

У сярэдзіне XIX стагодзьдзя Крывічы знаходзіліся ў валоданьні Швыкоўскіх, маёнтак налічваў 37 двароў і 642 дзесяціны зямлі. На 1866 год, паводле зьвестак Слоўніка геаграфічнага Каралеўства Польскага і іншых краёў славянскіх, у мястэчку было 40 дамоў. У 1884 годзе ў Крывічах заснавалі вінакурню. На 1886 год у мястэчку існавалі валасная ўправа, царква, капліца, касьцёл, багадзельня, 3 крамы, 3 заезныя двары, карчма, школа, расейская народная вучэльня (у 1896/1897 навучальным годзе навучалася 46 хлопчыкаў і 4 дзяўчынкі); двойчы на год праводзіліся кірмашы (на Сёмуху і 6 жніўня). У пачатку XX ст. адкрылася чыгуначная станцыя. На 1904 год існавалі мястэчка Крывічы і аднайменны маёнтак, уладаньне Госкай, працявала лячэбніца.

У Першую сусьветную вайну ў Крывічах разьмяшчаліся армейскія склады для групы расейскіх войскаў пад камандаю генэрала Балуева, якая брала ўдзел у Нарачанскай апэрацыі 1916 году. У лютым 1918 году Крывічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Крывічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР.

Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Крывічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Вялейскага павету Віленскага ваяводзтва. У гэты час існавалі аднайменныя мястэчка (92 двары), фальварак (2 двары), асада (2 двары) і станцыя. У мястэчку дзеяў касьцёл, працавалі ўправа гміны, паліцэйскі пастарунак, 4 млыны, лякарня, пошта і аптэка; штосераду праводзіліся таргі. У чэрвені 1923 году група партызанаў у складзе 29 чалавек учыніла ўзброены налёт на паліцэйскі гарнізон. 18 траўня 1924 году аддзел у складзе каля 40 чалавек пад камандаю Ваўпшасава разграміў памяшканьне пастарунка.

У 1939 годзе Крывічы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 студзеня 1940 году сталі цэнтрам раёну і сельсавету Вялейскай (з 20 верасьня 1944 году — Маладэчанскай) вобласьці. У Другую сусьветную вайну 28 красавіка 1942 году нацысты спалілі 470 жыхароў мястэчка, яшчэ 130 расстралялі 13 верасьня 1942 году. Агулам за гады акупацыі войскамі Нямеччыны ў Крывічах і раёне загінулі 2189 чалавек.

У сьнежні 1948 году савецкая ўлада стварыла ў Крывічах калгас імя Жданава. У кастрычніку 1948 году ў мястэчку збудавалі электрастанцыю. 28 чэрвеня 1958 году Крывічы атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і сталі цэнтрам Крывіцкага гарадзкога пасялковага савету. З 20 студзеня 1960 году Крывічы знаходзяцца ў складзе Менскай вобласьці, з 25 сьнежня 1962 году — у Мядзельскім раёне. На 1 студзеня 1997 году у Крывічах было 612 двароў.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл трынітарыяў, каля 1900 г.
• 
  Вялікі алтар касьцёла, 1910 г.
• 
  Траецкая царква-мураўёўка, каля 1900 г.
• 
  Каля царквы, 1930-я гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1860 год — 485 чал.; 1866 год — 200 чал.; 1883 год — 625 чал.; 1897 год — 719 чал.; 1998 год — 1,6 тыс. чал.
• XX стагодзьдзе: 1904 год — 711 чал. у мястэчку Крывічах і 30 чал. у маёнтку Крывічах; 1921 год — 623 чал. у мястэчку Крывічах, 13 чал. у фальварку Крывічах, 19 чал. у асадзе Крывічах і 151 чал. на станцыі Крывічах; 1997 год — 1932 чал.; 1998 год — 1,6 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2009 год — 1298 чал.; 2015 год — 1208 чал.; 2016 год — 1232 чал.; 2017 год — 1219 чал.; 2018 год — 1196 чал.

Інфраструктура

На 1997 год у Крывічах існавалі дом побыту, сярэдняя школа, дапаможная школа-інтэрнат, дзіцячы садок, дом культуры, 2 бібліятэкі, музычная школа, лякарня, аддзяленьне хуткай мэдычнай дапамогі, аптэка, паліклініка, пошта, банк, гандлёвы цэнтар, 5 крамаў, 2 прыватныя крамы.

Эканоміка

Працуюць лясьніцтва, філія Мядзельскага камбіната каапэратыўных прадпрыемстваў (хлебазавод), завод вырабаў з мэталу, участак электрасеткі, вытворчы ўчастак Нарачанскага масласырзаводу, участак жылкамгасу, філія Нарачанскага вытворчага аб’яднаньня водаправодна-каналізацыйнай гаспадаркі, жывёлагадоўчая фэрма.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала і кляштар трынітарыяў (1776—1796)
• Могілкі юдэйскія
• Сядзіба Швыкоўскіх (канец ХІХ ст.)
• Царква Сьвятой Тройцы (1886; мураўёўка)

У Крывічах знаходзіцца брацкая магіла 127 савецкіх салдатаў і партызанаў, якія загінулі ў Другую сусьветную вайну, 2 магілы ахвяраў нацызму.

Галерэя

• Краявіды Крывічоў
• 
  Кляштар трынітарыяў
• 
  Інтэр’ер касьцёла
• 
  Траецкая царква
• 
  Лядоўня

Асобы

З Крывічоў паходзіць род Кішкаў, апошні зь якіх — Януш Кішка, ваявода полацкі і гетман Вялікага княства Літоўскага, жанаты з Хрысьцінай Друцкай-Сакалінскай, памёр у Крывічах у 1653 годзе бязьдзетным.

• Аляксандар Ходзька (1804—1891) — паэт, фальклярыст, усходазнавец
• Міхал Ходзька (1808—1879) — паэт, перакладнік, грамадзкі дзяяч
• Язэп Ходзька (1800—1881) — геадэзіст і тапограф
• Ян Ходзька-Барэйка (1777—1851) — грамадзкі дзяяч, пісьменьнік, тэатразнавец

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 8: Канто — Кулі. — 576 с. — ISBN 985-11-0144-3
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мядзельскага р-на. — Мн.: БелЭн, 1998. — 635, [3] с. ISBN 985-11-0107-9.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883.

Вонкавыя спасылкі

• Крывічы , Radzima.org
• Крывічы — мястэчка майстроў, Рэгіянальная газета