Магільна
| Магільна | |
| трансьліт. Mahiĺna | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Менская |
| Раён: | Узьдзенскі |
| Сельсавет: | Нёманскі |
| Насельніцтва: | 365 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1718 |
| Нумарны знак: | 5 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°24′43″ пн. ш. 26°59′30″ у. д. / 53.41194° пн. ш. 26.99167° у. д.Каардынаты: 53°24′43″ пн. ш. 26°59′30″ у. д. / 53.41194° пн. ш. 26.99167° у. д. |
Магільна на мапе Беларусі ±   Магільна | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Магі́льна[1] — вёска ў Беларусі, на левым беразе Нёмана. Цэнтар сельсавету Ўзьдзенскага раёну Менскай вобласьці. Знаходзіцца за 16 км на паўднёвы захад ад Узды, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Коласава (лінія Менск — Баранавічы); аўтамабільная дарога злучае вёску з Уздой.
Магільна — даўняе мястэчка на мяжы гістарычных Меншчыны і Наваградчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага[2].
Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Магільна ёсьць азначэньнем і паказвае на тое, што паселішча ўзьнікла каля магілаў (курганоў)[3].
У 1979 годзе савецкія ўлады перайменавалі вёску ў Нёман. У 1991 годзе, дзякуючы намаганьням братоў Леаніда і Генадзя Лычоў[4], з ініцыятывы мясцовых жыхароў паселішчу вярнулі традыцыйную гістарычную назву[5].
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Першы пісьмовы ўпамін пра Магільна датуецца 1284 годам, калі тут адбылася бітва паміж аб’яднанымі войскамі рускіх князёў і татараў і войскаў легендарнага вялікага князя літоўскага Рынгольда (перамогу атрымалі літвіны). Пазьней яна далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. 3 1-й чвэрці XV ст. паселішчам валодалі князі Альгердавічы, з 1512 году — Пацы, з 1602 году — Радзівілы. Да 1480 году ў пісьмовых крыніцах Магільна значыцца як мястэчка. У пачатку XVI — XVII стагодзьдзях тут існаваў драўляны замак, збудаваны Станіславам Пацам на левым беразе ракі Нёмана. У XVI ст. у замку збудавалі касьцёл. Дзейнічала прыстань на рацэ Нёмане. Згодна з інвэнтаром маёнтку Магільна 1592 году, у мястэчку (значыцца ў складзе Менскага павету) было 3 вуліцы, царква, карчма, рынак, 56 двароў.
Магільна значна пацярпела ад войнаў сярэдзіны XVII ст. У сярэдзіне XVIII ст. яно ўваходзіла ў Наваградзкі павет Наваградзкага ваяводзтва. У 2-й палове XVIII ст. тут пэўны час жыў філёзаф Салямон Майман.
Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Магільна апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Ігуменскага павету Менскай губэрні. У канцы XVIII ст. тут было 92 двары, царква, млын, карчма, вэрф. 3 1830-х гадоў мястэчкам валодалі Вітгенштэйны. У 1863 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў Магільна народную вучэльню. На 1886 год у мястэчку было 84 двары, дзейнічалі царква, капліца і сынагога, працавалі валасная ўправа, народная вучэльня і 4 крамы. На 1896 год — 158 двароў. У пачатку XX ст. працавалі лякарня і прыстань.
За часамі Першай сусьветнай вайны у лютым 1918 году Магільна занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Магільна абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР, дзе 20 жніўня 1924 году стала цэнтрам сельсавету Ўзьдзенскага раёну Менскай акругі (з 20 лютага 1938 году ў Менскай вобласьці). Статус паселішча панізілі да вёскі. У 1933 годзе тут працавалі шпалерна-гантарэзны завод, рымарская, кравецкая і шавецкая майстэрні, з 1937 году — электрастанцыя. У Другую сусьветную вайну з канца чэрвеня 1941 да пачатку ліпеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.
На 1972 год у Магільна было 172 двары, на 1999 год — 218, на 1 студзеня 2000 году — 220, на 2007 год — 188. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».
Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- XVIII стагодзьдзе: 1800 год — 374 чал.
- XIX стагодзьдзе: 1885 год — 800 чал.[6]; 1886 год — 700 чал.; 1896 год — 923 чал.
- XX стагодзьдзе: 1972 год — 497 чал.; 1999 год — 515 чал.[7]; 1999 год — 520 чал.; 1 студзеня 2000 году — 491 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2007 год — 416 чал.[8]; 2010 год — 365 чал.
Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У Магільна працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, амбуляторыя, дом культуры, бібліятэка, лясьніцтва, камбінат побытавага абслугоўваньня, 2 крамы, пошта, філія ААБ «Беларусбанк». Цэнтар СВК «Наднёман».
Забудова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Вуліцы і пляцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
| Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
| Камсамольская вуліца | Кавалёўская вуліца[9] |
| Бяз назвы | Рынак пляц |
Таксама ў Магільна існавала вуліца Нясьвіская.
Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Археалягічныя помнікі — гарадзішча і курганны могільнік, які мае 10 насыпаў.
Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Замак (XVI ст.)
- Касьцёл (XVI ст.)
- Царква Сьвятога Мікалая (XVI ст.)
Асобы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Генадзь Лыч (нар. 1935) — эканаміст, акадэмік НАН Беларусі
- Леанід Лыч (1929–2021) — гісторык
- Абрам Шкляр (1910—1977) — географ
- Міхаіл Шкляр (1916—1978) — гісторык
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (djvu) С. 482.
- ^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Менск, 1991. С. 129.
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Менск: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 238.
- ^ Стэльмак М. Магільна — вёска курганоў, дзе хавалі беларускіх ваяроў, Радыё Свабода, 1 лістапада 2005 г.
- ^ Указ Президиума Верховного Совета Республики Беларусь от 6 марта 1991 г. № 666-XII «О возвращении деревне Неман Узденского района Минской области бывшего наименования Могильно»
- ^ Jelski A. Mohylna // Słownik geograficzny... T. VI. — Warszawa, 1885. S. 612.
- ^ БЭ. Т. 9. — Менск, 1999. С. 473.
- ^ Минская область: Энциклопедия в 2 томах. — Мн.: БелЭн, 2007.
- ^ Калядзінскі Л. Старажытнае Магільна(недаступная спасылка) // «Чырвоная Зорка», 16 сьнежня 2014
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 1999. — 560 с.: іл. ISBN 985-11-0155-9
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Уздзенскага р-на. — Менск: БЕЛТА, 2003. — 654 с.: іл. ISBN 985-6302-50-1.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.