Налібакі

	Налібакі; лац. Nalibaki
	; Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Стаўпецкі
Сельсавет:	Налібацкі
Насельніцтва:	515 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1717
Паштовы індэкс:	222683
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°45′47″ пн. ш. 26°28′31″ у. д. / 53.76306° пн. ш. 26.47528° у. д.Каардынаты: 53°45′47″ пн. ш. 26°28′31″ у. д. / 53.76306° пн. ш. 26.47528° у. д.
	Налібакі на мапе Беларусі ± Налібакі
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Налібакі (неадназначнасьць).

Налі́бакі^[1] — вёска ў Беларусі, каля вытоку ракі Лебяжоды. Цэнтар сельсавету Стаўпецкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 515 чалавек. Знаходзяцца за 45 км на паўночны захад ад Стоўпцаў; на скрыжаваньні аўтамабільных дарог Івянец — Шчорсы і Стоўпцы — Налібакі.

Налібакі — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны, каля Налібоцкай пушчы. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі барока драўляны касьцёл Сьвятога Барталамэя, помнік архітэктуры XVII ст., спалены савецкімі партызанамі.

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Налі́бакі^[2]^[3] ўтварыўся ад прозьвішча Малібог^[4]. Часам сустракаецца форма назвы Налібокі (польск. Naliboki).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Налібакі датуецца 1447 годам. Да 1485 году яны знаходзіліся ў валоданьні Гедыгольдавічаў, да 1554 году — Кезгайлаў, потым Завішаў і Шэметаў, з 1555 году — Мікалая Радзівіла «Чорнага». Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў паселішча ўвайшло ў склад Менскага павету Менскага ваяводзтва.

У XVI ст. Налібакі сталі цэнтрам воласьці. У 1636 годзе Альбрэхт Станіслаў Радзівіл збудаваў тут касьцёл, перабудаваны ў 1699 годзе. На 1727 год у мястэчку было 62 двары. У 1720-я годы каля Налібакаў пачала працаваць гута. На 1757 год — 83 двары, карчма. Мястэчка было цэнтрам лавецтва — асобнага ўладаньня Радзівілаў, якое ахоплівала вялізныя лясныя абшары на тэрыторыі Верхняга Панямоньня^[5]. У другой палове XVIII ст. роля маёнтку ў гаспадарцы Радзівілаў значна ўзвысілася дзякуючы ўлучэньню паселішча ў вытворчасьць шкла на мануфактурах роду, што месьціліся ў разьмешчаных паблізу мясьцінах Наваградзкага павету.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Налібакі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Ашмянскім павеце Віленскай губэрні^[6]. На 1801 год у мястэчку быў 61 двор, дзеяў касьцёл, працавалі крама, бровар і карчма. У 2-й палове XIX ст. Налібакі перайшлі да Вітгенштэйнаў, з 1881 году — Гогенлёэ. Паводле вынікаў перапісу 1897 году тут было 224 двары, дзеялі касьцёл і малітоўны дом, працавалі 2 школы, лякарня, валасны суд і карчма.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Налібакі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Старая графіка Налібакаў
Стары касьцёл
Званіца і брама
Палац

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Налібакі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[7]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Налібакі ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году яны апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Стаўпецкага павету Наваградзкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Налібакі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну 8 траўня 1943 году савецкія партызаны спалілі касьцёл, што мусіла быць знакам да наступленьня^[8]. У выніку нападу партызанаў загінулі 128 чалавек, у тым ліку тры жанчыны, некалькі падлеткаў і дзесяцігадовае дзіця^[9]^[10]^[11].

На 1998 год у Налібаках было 240 двароў, на 1999 год — 254. У 2001 годзе польскі Інстытут нацыянальнай памяці пачаў расьсьледаваньне пра датычнасьць аддзелу Бельскага да разьні ў мястэчку Налібакі, спыненае праз адсутнасьць довадаў. Сын аднаго з братоў і некаторыя пакінутыя ў жывых партызаны сьцьвярджалі, што аддзел Бельскіх ня меў дачыненьня да гэтага выпадку, бо ў той дзень знаходзіўся за 100 км ад мястэчка^[12]. У 2000-я гады Налібакі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

Мястэчка на старых здымках
Вуліца Касьцельная. Касьцёл Сьвятога Барталамэя, 1907 г.
Касьцёл Сьвятога Барталамэя, 1907 г.
Будоўля новага касьцёла, каля 1937 г.
Рынак. Адміністрацыя гміны, 1930-я гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1869 год — 165 чал.^[13]; 1897 год — 1519 чал.
XX стагодзьдзе: 1901 год — 1789 чал.; 1921 год — 515 чал.^[14]; 1997 год — 743 чал.; 1999 год — 691 чал.^[15]
XXI стагодзьдзе: 2010 год — 515 чал.

Інфраструктура

У Налібаках працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Азёрная вуліца	Касьцельная вуліца
Ліпеньская вуліца	Наваградзкая вуліца
Садовая вуліца	Віленская вуліца

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1935—1939)
Могілкі каталіцкія

Страчаная спадчына

Касьцёл Сьвятога Барталамэя
Сядзіба

Галерэя

Краявіды Налібакаў
Касьцёл, агароджа і брама
Касьцёл, галоўны фасад
Касьцёл, бакавы фасад
Касьцёл, інтэр’ер

Крыніцы

^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (djvu) С. 466.
^ Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001. [1](недаступная спасылка)
^ Шаблюк В. Налібакі // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 274.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 250.
^ Крывашэеў Дз. Налібоцкая пушча князёў Радзівілаў у XVI—XVIII стст.: фармаванне тэрыторыі, адміністрацыя і службоўцы // Верхняе Панямонне. — Менск: І. П. Логвінаў. — Вып. 1. — 2012. — С. 34.
^ Słownik geograficzny... T. XV, cz. 2. — Warszawa, 1902. S. 369.
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ Страчаная перліна Налібак — касцёл святога Бартламея, Блог Налібацкага краю (www.nalibaki.org)
^ Śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez partyzantów radzieckich na żołnierzach Armii Krajowej i ludności cywilnej na terenie powiatów Stołpce i Wołożyn. // Instytut Pamięci Narodowej, 16.05.2006 (пол.)
^ Prokurator Anna Gałkiewicz, Omówienie dotychczasowych ustaleń w śledztwach w sprawach o zbrodnie w Nalibokach i Koniuchach, Naszawitryna.pl, 14.05.2003 г. (пол.)
^ Гурневіч Д. Як партызаны забівалі маіх аднавяскоўцаў. 75 гадоў налібацкай бойні, Радыё Свабода, 8 траўня 2018 г.
^ Лашкевіч К., TUT.BY, У Галівудзе думаюць, што герб Беларусі — «Пагоня» (рас.)
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 380.
^ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I: Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923.
^ БЭ. — Мн.: 2000 Т. 11. С. 132.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 11: Мугір — Паліклініка. — 560 с. — ISBN 985-11-0188-5
Верхняе Панямонне: альманах лакальнай гісторыі. Вып. 1.. — Мінск: І.П. Логвінаў, 2012. — 154 с. — ISBN 978-985-6991-72-4
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 5: М — Пуд. — 592 с. — ISBN 985-11-0141-9
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XV, cz. 2: Januszpol — Wola Justowska. — Warszawa, 1902.

Вонкавыя спасылкі

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (djvu) С. 466.

[2] Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001. [1](недаступная спасылка)

[ehb-3] Шаблюк В. Налібакі // ЭГБ. — Мн.: 1999 Т. 5. С. 274.

[4] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 250.

[5] Крывашэеў Дз. Налібоцкая пушча князёў Радзівілаў у XVI—XVIII стст.: фармаванне тэрыторыі, адміністрацыя і службоўцы // Верхняе Панямонне. — Менск: І. П. Логвінаў. — Вып. 1. — 2012. — С. 34.

[6] Słownik geograficzny... T. XV, cz. 2. — Warszawa, 1902. S. 369.

[7] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[8] Страчаная перліна Налібак — касцёл святога Бартламея, Блог Налібацкага краю (www.nalibaki.org)

[9] Śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez partyzantów radzieckich na żołnierzach Armii Krajowej i ludności cywilnej na terenie powiatów Stołpce i Wołożyn. // Instytut Pamięci Narodowej, 16.05.2006 (пол.)

[10] Prokurator Anna Gałkiewicz, Omówienie dotychczasowych ustaleń w śledztwach w sprawach o zbrodnie w Nalibokach i Koniuchach, Naszawitryna.pl, 14.05.2003 г. (пол.)

[11] Гурневіч Д. Як партызаны забівалі маіх аднавяскоўцаў. 75 гадоў налібацкай бойні, Радыё Свабода, 8 траўня 2018 г.

[12] Лашкевіч К., TUT.BY, У Галівудзе думаюць, што герб Беларусі — «Пагоня» (рас.)

[13] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 380.

[14] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I: Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923.

[15] БЭ. — Мн.: 2000 Т. 11. С. 132.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Налібакі лац. Nalibaki
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Стаўпецкі
Сельсавет:	Налібацкі
Насельніцтва:	515 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1717
Паштовы індэкс:	222683
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°45′47″ пн. ш. 26°28′31″ у. д. / 53.76306° пн. ш. 26.47528° у. д. / 53.76306; 26.47528Каардынаты: 53°45′47″ пн. ш. 26°28′31″ у. д. / 53.76306° пн. ш. 26.47528° у. д. / 53.76306; 26.47528
Налібакі на мапе Беларусі ± Налібакі Налібакі
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы