Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч

	Вінцэнт-Якуб Дунін-Марцінкевіч; лац. Vincent Dunin-Marcinkievič
	Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, здымак Антона Прушынскага
	; герб Лебедзь
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Войт Навум, Навум Прыгаворка
Нарадзіўся	23 студзеня (4 лютага) 1808; фальварак Панюшкавічы, Бабруйскі павет, Менская губэрня
Памёр	17 (29) сьнежня 1884 (76 гадоў); Люцінка, Менскі павет, Менская губэрня
Пахаваны	Валожынскі раён;
Род	Дуніны-Марцінкевічы
Бацькі	Якуб Дунін-Марцінкевіч; Мартына Нядзьведзкая
Жонка	Юзэфа Бараноўская
Дзеці	Каміла, Цэзарына, Міраслаў
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	празаік, паэт, драматург, перакладчык
Кірунак	драматургія
Жанр	сатыра
Мовы	беларуская, польская
Дэбют	«Сялянка» (1846)
Значныя творы	«Гапон», «Пінская шляхта», «Залёты»
	Творы на сайце Knihi.com
	Вінцэнт-Якуб Дунін-Марцінкевіч у Вікісховішчы

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Марцінкевіч.

Вінцэ́нт-Яку́б Ду́нін-Марцінке́віч (4 лютага 1808, фальварак Панюшкавічы — 29 сьнежня 1884, Люцінка) — клясык беларускае літаратуры, адзін з пачынальнікаў новае беларускае літаратуры й драматургіі, паэт, тэатральны й грамадзкі дзяяч^[1].

Біяграфія

Адзінаю крыніцай зьвестак пра радавод Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча зьяўляецца шэраг дакумэнтаў, пададзеных аўтарам у жніўні 1832 году ў Менскую шляхецкую дэпутацыю. Па мужчынскай лініі прадзедам пісьменьніка быў Тодар Марцінкевіч, які меў трох сыноў: Яна, Станіслава й Мікалая, апошні зь іх — родны дзед Вінцэнта^[2]. Да іншага адгалінаваньня роду Марцінкевічаў належаў паэт Геранім Марцінкевіч.

Вядома, што Ян Марцінкевіч нарадзіўся ў 1710 годзе. Таксама ёсьць зьвесткі пра тэстамэнт Тодара Марцінкевіча, датаваны 1719 годам, копія якога была ўзятая з наваградзкіх земскіх актаў толькі ў 1762 годзе, што ўказвае на даўгалецьце ягонага скаладальніка^[2]. У гэтым дакумэнце Тодар Марцінкевіч запісаў сваім сынам у спадчыну свой маёнтак Высоха Слонімскага павету, атрыманы за ўдалую вайсковую службу^[2]. Кіраваў тым маёнткам у асноўным дзед пісьменьніка Мікалай, на што ўказвае квітанцыя ад 4 кастрычніка 1729 году, дзе адзначаецца:

Яго міласьць пан Мікалай Марцінкевіч выплаціў са свайго маёнтка Высоха, які дастаўся яму пасьля бацькі Тодара і знаходзіцца ў Слонімскім павеце, ухвалены на Варшаўскім сойме пры трактаце Кароны Польскай і Вялікага Княства Літоўскага на войска таго ж Вялікага Княства Літоўскага, падымнае і падатак з 8 дымоў 31 злоты і 22 грошы^[2]

Нарадзіўся ў фальварку Панюшкавічы (цяпер Бабруйскі раён) у сярэднезаможнай шляхецкай сям’і. Закончыў Бабруйскую павятовую школу (1824). Вучыўся ў Пецярбурскім унівэрсытэце на мэдыцынскім факультэце. З 1827 служыў у Менскай эпархіяльнай кансысторыі, Менскай крымінальнай палаце. У 1840 пакінуў службу, набыў фальварак Люцынка каля гораду Івянца. Тут разгарнулася ягоная культурна-асьветная, літаратурная й тэатральная дзейнасьць і прайшлі ўсе наступныя гады жыцьця. У час паўстаньня 1863-64 гадоў абвінавачваўся ў распаўсюджваньні «шкодных для ўраду» ідэяў, быў арыштаваны, знаходзіўся пад сьледзтвам, потым выпушчаны пад нагляд паліцыі. Пахаваны на могілках у Тупальшчыне (в. Падневічы, недалёка ад Люцынкі), цяпер Валожынскі раён.

Творчасьць

Пісаў па-беларуску й па-польску. Творчую дзейнасьць пачаў з опэрных лібрэта, першыя зь якіх не захаваліся. У 1846 годзе ў Вільні надрукаваны ягоны драматычны твор «Сялянка» («Ідылія»; пастаноўка ажыцьцёўлена ў Менску ў 1852 годзе). У 1850-я гады стварыў шэраг паэтычных твораў, вершаваных аповесьцей й апавяданьняў — «Вечарніцы» й «Гапон» (1855), «Купала» (1856), «Шчароўскія дажынкі» (1857), «Травіца брат-сястрыца» й «Быліцы, расказы Навума» (напісана ў 1857 годзе). Пісаў таксама творы на польскай мове: «Благаславёная сям’я» й «Славяне ў ХІХ ст.» (1856). У 1859 годзе пераклаў на беларускую мову паэму Адама Міцкевіча «Пан Тадэвуш». Арганізаваў тэатральную трупу — першы беларускі тэатар, які наладжваў спэктаклі ў Люцінцы, а таксама ў Менску, Бабруйску й іншых месцах. У 1860-я — 1870-я гады напісаў камэдыі «Пінская шляхта» й «Залёты». Значная частка ягоных твораў, у тым ліку камэдыі, ня ўбачылі сьвету пры жыцьці аўтара.

Распрацаваў у беларускай літаратуры новыя жанры: вершаваная аповесьць і апавяданьне. Таксама лічыцца пачынальнікам беларускае нацыянальнае драматургіі.

Калі ён пачаў пісаць, сутыкнуўся з тымі самымі цяжкасьцямі, што й усе літаратары гэтага пэрыяду — адсутнасьцю ўнармаванае беларускае мовы (не было слоўнікаў і граматыкаў). Нягледзячы на гэта, ён здолеў выйсьці за вузкія дыялектныя межы й зарыентаваўся на агульнанародныя моўныя сродкі (пачаў ужываць формы словаў, якія былі вядомыя ва ўсёй Беларусі).

Памяць

Імя Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча носіць вуліца ў Менску. Таксама імя В. Дунін-Марцінкевіча носіць Магілёўскі абласны тэатар драмы й камэдыі ў Бабруйску. Міністэрства культуры Беларусі й Беларускі саюз тэатральных дзеячаў (БСТД) заснавалі тэатральную прэмію імя Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча. У Беларусі існуе Міжнародны фэстываль нацыянальнай драматургіі, які таксама носіць імя драматурга.

4 лютага 2008 году Нацыянальны банк Беларусі ўвёў у абарачэньне памятныя манэты «В. Дунін-Марцінкевіч. 2008 год». Пошта Беларусі ў 2008 годзе выпусьціла марку, прысьвечаную пісьменьніку. 3 верасьня 2016 году ў цэнтры Менску адкрыты помнік кампазытару Станіславу Манюшку й Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу^[3].

Крыніцы

^ Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: асоба і творчасць | Архівы Беларусі
^ ^а ^б ^в ^г Язэп Янушкевіч Дзяды не мелі бяды... Продкі Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча // Роднае слова. — Мн.: 2007. — № 5.
^ У цэнтры Менску адкрылі помнік Манюшку і Дуніну-Марцінкевічу

Літаратура

Ільяшэвіч, Мікола. Вінцэнты Дунін-Марцынкевіч. (Агульна-крытычны начырк). // Родные гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, ліпень—жнівень. — № 5. — С. 7—20.
«Naša Niwa». U 25-letniju hadaŭščynu śmierci W. Dunin-Marcinkiewiča / Redaktar-Wydawiec A. Ŭlasaŭ. — Wilnia: Drukarnia M. Kuchty, 1910. — С. 1—16. — 16 с.
Сьцяпан Майхровіч. В. І. Дунін-Марцінкевіч. Да 150-годдзя з дня нараджэння. // Маладосць : часопіс. — 1957. — № 12 (58). — С. 127—129.
Dunin-Marcinkievič, Vincent // Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.
Ільін, А. «Хрэн табе ў вочы!»: дык хто ж напісаў «Пінскую шляхту»? // Наша гісторыя, №1, 2019, с.41-45. ISBN 2617-2305
А. Шлюбскі. Канфіскацыя «Пана Тадэуша» Д-Марцінкевіча. // Узвышша : часопіс. — 1927. — № 2. — С. 199—202.

Вонкавыя спасылкі

Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула:

Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч

Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: майстар эпатажу Запіскі на палях.. Belarus 3 (9 красавіка 2019).
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: «Пінская шляхта» (Зьявы 1—5). Аўдыёкніга з тэкстам.. Літаратура (22 кастрычніка 2021).
Класік супраць імперыі і першыя жаночыя маршы ў Менску! Дунін-Марцінкевіч, Пінская шляхта Хадановіч. Андрэй Хадановіч. (15 траўня 2023).
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Авантуры Літаратурныя ночы з Васілём.. Радыё Ўнет (8 верасьня 2023).
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Опера, якая вучыць пераадольваць страх Літаратурныя ночы з Васілём.. Радыё Ўнет (15 верасьня 2023).
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Вайна з Імперыяй Літаратурныя ночы з Васілём.. Радыё Ўнет (22 верасьня 2023).
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Экстрэміст Літаратурныя ночы з Васілём.. Радыё Ўнет (29 верасьня 2023).
Творы Дунін-Марцінкевіча на «Беларускай палічцы»
Гісторыя Беларусі. Асобы. Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч
Разьдзел, прысьвечаны Дуніну-Марцінкевічу, на сайце «Архивы Беларуси»

[1] Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч: асоба і творчасць | Архівы Беларусі

[radavod-2] а ^б ^в ^г Язэп Янушкевіч Дзяды не мелі бяды... Продкі Вінцэнта Дунін-Марцінкевіча // Роднае слова. — Мн.: 2007. — № 5.

[3] У цэнтры Менску адкрылі помнік Манюшку і Дуніну-Марцінкевічу

[1]

[2]

[3]

п а р Пісьменьнікі і паэты Беларусі
XI—XVIII стст.	Сымон Будны Ян Вісьліцкі Францішак Градоўскі Мікола Гусоўскі Фёдар Еўлашоўскі Хрыстафор Завіша Лаўрэнці Зізані Міхал Карыцкі Францішак Дыянізі Князьнін Лаўрэнці Крышкоўскі Лявон Мамоніч Андрэй Мужылоўскі Іпаці Пацей Ян Казімер Пашкевіч Сімяон Полацкі Францішка Ўршуля Радзівіл Ян Радван Андрэй Рымша Салямон Рысінскі Францішак Скарына Яфрэм Смаленскі Ігнаці Смалянін Мялеці Сматрыцкі Сьпірыдон Собаль Мацей Стрыйкоўскі Кірыла Тураўскі Афанасі Філіповіч Аляксандар Ходзька Рыгор Цамблак Васіль Цяпінскі
XIX ст.	Альгерд Абуховіч Паўлюк Багрым Францішак Багушэвіч Ян Баршчэўскі Адам Гурыновіч Ігнат Дамейка Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч Восіп Кавалеўскі Рыгор Кіпрыяновіч Кандрат Лейка Янка Лучына Францішак Малеўскі Адам Міцкевіч Ануфры Петрашкевіч Адам Плуг Міхал Рукевіч Францішак Савіч Вайніслаў Савіч-Заблоцкі Уладзіслаў Сыракомля Ігнат Ходзька Ян Чачот
Пачатак XX ст.	Уладзімер Агіевіч ◊ Эдзі Агняцьвет ◊ Антон Адамовіч ◊ Францішак Аляхновіч Зьмітрок Астапенка Адам Бабарэка Максім Багдановіч Дарафей Бохан Пятрусь Броўка ◊ Зьмітрок Бядуля Зоська Верас ◊ Анатоль Вольны Віталь Вольскі ◊ Платон Галавач Уладзіслаў Галубок Алесь Гарун Максім Гарэцкі Пятро Глебка ◊ Міхайла Грамыка Язэп Драздовіч Уладзімер Дубоўка ◊ Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) Міхась Зарэцкі Васіль Каваль Карусь Каганец Тодар Кляшторны Якуб Колас ◊ Янка Купала Гальяш Леўчык Язэп Лёсік Максім Лужанін ◊ Міхась Лынькоў ◊ Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.) Валеры Маракоў Янка Маўр ◊ Аркадзь Моркаўка ◊ Андрэй Мрый Уладзімер Мяжэвіч Рыгор Папараць Андрэй Александровіч Альбэрт Паўловіч Алаіза Пашкевіч (Цётка) Піліп Пестрак ◊ Алесь Пруднікаў Сяргей Ракіта Леапольд Родзевіч Рыгор Рэлес ◊ Алесь Салагуб Ян Скрыган ◊ Юлі Таўбін Валянцін Таўлай Паўлюк Трус Міхась Чарот Кузьма Чорны Васіль Шашалевіч Хвядос Шынклер Стары Улас Язэп Фарботка Уладзімер Хадыка
Пасьляваенны пэрыяд	Аляксандар Авечкін Алесь Адамовіч ◊ Вячаслаў Адамчык Натальля Арсеньнева Валянціна Аколава ◊ Сьцяпан Александровіч Рыгор Барадулін ◊ Янка Брыль ◊ Генадзь Бураўкін ◊ Васіль Быкаў ◊ Васіль Вітка Артур Вольскі Ларыса Геніюш Ніл Гілевіч ◊ Сяргей Грахоўскі Анатоль Грачанікаў Мікола Ермаловіч Віктар Казько Леанід Калодзежны Уладзімер Караткевіч Міхась Клімковіч Генадзь Кляўко Уладзімер Корбан Кандрат Крапіва ◊ Рыгор Крушына Аркадзь Куляшоў Тодар Лебяда Андрэй Макаёнак Іван Мележ Іван Навуменка Уладзімер Някляеў ◊ Сяргей Панізьнік ◊ Пімен Панчанка Павал Пруднікаў Аляксей Пысін Пятро Рунец Янка Сіпакоў Анатоль Сыс Максім Танк Ніна Тарас Іван Чыгрынаў Мікола Шабовіч ◊ Іван Шамякін Уладзімер Шыцік Карлас Шэрман Яўгенія Янішчыц Сакрат Яновіч
Сучасныя аўтары	Славамір Адамовіч Валянцін Акудовіч Сьвятлана Алексіевіч Арцём Арашонак Алесь Аркуш Уладзімер Арлоў Ігар Бабкоў Зьміцер Бартосік Юрась Барысевіч Альгерд Бахарэвіч Аляксей Бацюкоў Вадзім Болбас Анатоль Бутэвіч Аксана Бязьлепкіна Пятро Васючэнка Лявон Вашко Усевалад Гарачка Юры Гумянюк Андрэй Дынько Анатоль Івашчанка Яўген Кантылёў Вольга Караткевіч Мікола Купрэеў Андрэй Курэйчык Валерыя Кустава Марыя Мартысевіч Віктар Марціновіч Вінцэсь Мудроў Мікола Папека Алесь Разанаў Людміла Рублеўская Людміла Сільнова Сяргей Сматрычэнка Андрэй Федарэнка Макс Шчур
Народныя пісьменьнікі БССР і Беларусі	Кандрат Крапіва (1956) Міхась Лынькоў (1962) Іван Мележ (1972) Іван Шамякін (1972) Андрэй Макаёнак (1977) Васіль Быкаў (1980) Янка Брыль (1981) Іван Чыгрынаў (1994) Іван Навуменка (1995)
Народныя паэты БССР і Беларусі	Янка Купала (1925) Якуб Колас (1926) Пятрусь Броўка (1962) Аркадзь Куляшоў (1968) Максім Танк (1968) Пімен Панчанка (1972) Ніл Гілевіч (1991) Рыгор Барадулін (1992)
«◊» — пісьменьнікі й паэты, якія працягваюць сваю мастацкую дзейнасьць і ў наступны пэрыяд