Аляксандар Ельскі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Ельскі.
Аляксандар Ельскі
Аляксандар Ельскі. Партрэт работы І. Урублеўскага
Аляксандар Ельскі. Партрэт работы І. Урублеўскага
POL COA Pielesz.svg
Герб «Пелеш»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 16 чэрвеня 1834
Дудзічы Ігуменскага павету
Памёр 10 верасьня 1916 (82 гады)
Замосьце, Навапольскі сельсавет, Пухавіцкі раён, Беларусь
Род Ельскія
Бацькі Караль Ельскі
Людвіка Штайнбэр
Жонка Алена з Калячынскіх
Дзеці Аляксандра Банавэнтура, Ян
Дзейнасьць публіцыст, пісьменьнік, літаратуразнаўца, перакладнік, паэт і краязнавец

Алякса́ндар Е́льскі (літаратурныя псэўданімы: Бацян з-над Пцічы, Літвін-грамадзянін[1]; 16 чэрвеня 1834, вёска Дудзічы Ігуменскага павету, цяпер Пухавіцкі раён Менскай вобласьці — 10 верасьня 1916, маёнтак Замосьце, цяпер Пухавіцкі раён Менскай вобласьці[2]) — беларускі краязнавец, гісторык, літаратар, этнограф, публіцыст. Сябра Акадэміі ведаў у Кракаве (1892).

Аляксандар Ельскі — адзін зь першых гісторыкаў беларускай літаратуры і зьбіральнікаў беларускіх рукапісаў.

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Маёнтак Замосьце, сядзібны дом Аляксандра Ельскага
Аляксандар Ельскі з дачкой Алесяй
Помнік на магіле Аляксандра Ельскага на сямейным пахаваньні Ельскіх ва ўрочышчы Кобань

Прадстаўнік шляхецкага роду Ельскіх гербу «Пелеш», сын Караля Ельскага і Людвікі Штайнбэрг[3]. Дзед Аляксандра Ельскага Станіслаў быў пяцігорскім палкоўнікам у часы Станіслава Аўгуста Панятоўскага і быў у шлюбе з графіняй Розай Прозар, дачкою віцебскага ваяводы. Яго бацька Караль Ельскі, уладальнік маёнткаў Дудзічы і Замосьце, быў скрыпачом-аматарам, атрымаў у свой час прафэсійную падрыхтоўку ў вядомых музыкантаў Кіфэлінга і Дашчынскага, напісаў некалькі твораў для скрыпкі, у тым ліку і «Палянэз 1837 году», ажаніўся са сваёй гувэрнанткай Людвікай Штайбух, ад гэтага шлюбу нарадзіліся Міхал — музыкант і кампазытар, уладальнік Дудзічаў, Аляксандр — уладальнік Замосьця, Юзаф — маладым памёр у Сыбіры пад час службы ў расейскім войску, Станіслава (у шлюбе Грушвіцкая).

Пачатковую адукацыю атрымаў у гімназіі ў г. Лаздэне (Усходняя Прусія), скончыў Менскую гімназію (1852). Служыў у войску, браў удзел у Крымскай вайне 1853—1856 гадоў. Быў міравым судзьдзём.

Каля 1850 году пабраўся шлюбам з Аленай Калячынскай, зь якой меў дачку Аляксандру Банавэнтуру і сына Яна.

У 1864 годзе ў сваім маёнтку Замосьце (Ігуменскі павет) зладзіў прыватны краязнаўчы музэй, у фондах якога было каля 7 тыс. кніжак, 20 тыс. рукапісаў, больш за 1 тыс. гравюраў, калекцыя карцінаў, зборы манэтаў, мэдалёў, прадметаў археалягічных знаходак[4].

Першы біёграф і сябар В. Дуніна-Марцінкевіча, ад якога прыняў частку архіву, перапісваўся з Ф. Багушэвічам і іншымі беларускімі пісьменьнікамі[5].

Памёр 10 верасьня 1916 году ў сваім маёнтку ў Замосьці, пахаваны ва ўрочышчы Кобань ля Дудзічаў і Замосьця.

Дасьледаваньні і творчасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Літаратурна-публіцыстычная дзейнасьць А. Ельскага пачалася з допісаў у газэту «Віленскі весьнік» прысьвечаных пераважна вызваленьню сялянаў ад прыгону. Добра ведаў францускую і нямецкую мовы.

Дасьледаваў гісторыю, этнаграфію, фальклёр, мову і літаратуру Беларусі. Пісаў на беларускай, польскай і расейскай мовах, добра ведаў францускую і нямецкую мовы. Іншамоўныя працы прысьвячаліся пераважна мінуламу Беларусі, яе гісторыі, эканоміцы.

Напісаў каля 10 тыс. гістарычна-краязнаўчых артыкулаў для «Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краёў», «Вялікай усеагульнай ілюстраванай энцыкляпэдыі». У «Геаграфічным слоўніку…» апісаў мясцовасьці амаль усіх беларускіх паветаў, дзе называў мясцовыя гарадзішчы, курганы, замчышчы, земляныя валы.

Выдаў зборнік «100 прыказак, загадак, прыдумак і гавэндаў для пажытку беларускага (крывіцкага) народу» (1908). Аўтар працаў: «Піва і варэньне піва ў нашым мінулым» (1883), «Заўвагі пра сялянскае пытаньне» (1884), «Пра беларускую гаворку» (1885), «Слоўца пра матэрыялы для вывучэньня беларускай гаворкі, этнаграфіі і літаратуры» (1886), «Адам Міцкевіч на Беларусі» (1890), «Напамін пра бібліятэку Юльяна Бэргеля, пастара ў Слуцку» (абедзьве 1890), «Беларуская літаратура і бібліяграфія» (1892), «Нарыс гісторыі мясцовай гаспадаркі ў супастаўленьні з народнымі звычаямі ад першабытных да астатніх часоў» (т. 1—2, 1893—1897), «Гістарычныя зьвесткі пра радзівілаўскую ткальню паясоў у Слуцку» (1893), «Нарыс звычаяў шляхты ў супастаўленьні з эканомікай і доляй народу ў Польшчы і Літве» (т. 1—2, 1897—1898), «Гістарычныя зьвесткі пра фабрыку шкла і аздобных люстэрак у радзівілаўскім Урэччы на Літве» (1899), «Згубны культ чужаземшчыны ў нас у сьвятле айчыннай літаратуры» (1901). «Нарыс гісторыі Менскага біскупства» (1907) і іншых.

Аўтар верша «Вінцуку Дуніну-Марцінкевічу, беларускаму паэту», дыдактычных вершаваных і празаічных гутарак на беларускай мове ў духу асьветніцтва і хрысьціянскай маралі «Сынок» (1895), «Выбірайма я ў прочкі! Скарэй у Томск!», «Нашы перасяленцы» (абедзьве 1896), «Слова аб праклятай гарэлцы…» (1900), «Гутарка аб тым, якая мае быць „Зямля і Воля“ сельскаму народу» (1906). У іх асуджаў асобныя маральныя заганы тагачаснага грамадзтва, заклікаў да прыватных рэформаў, рацыянальнага вядзеньня гаспадаркі.

На беларускую мову пераклаў 1-ю частку паэмы А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш» (1893), асобныя ягоныя вершы, кнігу польскага эканаміста Ю. Супінскага «Сем вечароў», перакладаў паэму А. Мальчэўскага «Марыя».

Рукапісныя і кніжныя зборы А. Ельскага па ягонай сьмерці апынуліся ў Кракаве, Варшаве (фонд Прозараў і Ельскіх у Галоўным архіве старажытных актаў), часткова — у Менску і Вільні.

У нацыянальнай бібліятэцы ў Варшаве ў аддзеле рукапісаў знаходзіцца «Кніга для запісу асобаў, якія аглядаюць зборы ў Замосьці, пачатая ў 1882 годзе». Тут ёсьць запісы на беларускай, расейскай, францускай і нават дацкай мовах. Пра маштабы зьбіральніцкай дзейнасьці А. Ельскага сьведчаць яго лісты, адрасаваныя вядомаму польскаму раманісту Ю. І. Крашэўскаму, якія захоўваюцца ў Ягелонскай бібліятэцы ў Кракаве. Пасьля паўстаньня 1863—1864 А. Ельскі апынуўся ў цяжкім матэрыяльным становішчы, таму вымушаны быў распрадаваць сваю вялікую калекцыю, у тым ліку звыш 2000 гравюраў, эскізаў і малюнкаў галяндзкіх, ангельскіх, польскіх і айчынных мастакоў, каля 60 карцінаў, бібліятэка 10 тыс. кніг, сярод іх старадрукі 17 ст., хронікі, матэрыялы паўстаньняў і вайны 1812 году, лісты А. Міцкевіча і Т. Касьцюшкі, а таксама іх асабістыя рэчы, каштоўныя калекцыі фарфору, шкла, слуцкіх паясоў, каля 20 тыс. аўтографаў і дакумэнтаў.

Выйшлі ўспаміны пляменьніка А. Ельскага — Уладзіслава Ельскага (1859—1946) «На зямлі продкаў»[6], дзе між іншым згадваецца А. Ельскі, падрабязнасьці яго жыцьця і дзейнасьці, і ўзнаўляецца радавод Ельскіх. Апублікаваны рэестар (зроблены ў асноўным па памяці ўнукам пісьменьніка — Генрыхам Ельскім) калекцыяў А. Ельскага[7]. Па чутках у А. Ельскага былі непрыязныя адносіны з Янкам Купалам. Быццам Ельскаму не падабаліся творы Купалы і яго лібэральна-асьветніцкія погляды.

Бібліяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Нарыс па гісторыі Мінскай дыяцэзіі // «Наша вера». № 4(22), 2002.
  • Выбранае. — Мн.: Беларускі кнігазбор, 2004. — 496 с.
  • Выбранае // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4. − 2005. − № 2.

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Адам Мальдзіс. Ельскі Аляксандр Карлавіч // ЭГБ. Т. 3. — Менск, 1996. С. 349.
  2. ^ Uładzimir Chilmanowicz Białoruski kalendarz historychny. — Białystok: 2011. — С. 127. — ISBN 978-83-930408-8-9
  3. ^ Aleksander Jelski h. Pielesz(пол.). Potomkowie Sejmu Wielkiego. Праверана 17 сакавіка 2011 г.
  4. ^ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Менск, 2001. С. 492.
  5. ^ Адам Мальдзіс. Ельскі Аляксандр Карлавіч // ЭГБ. Т. 3. — Менск, 1996. С. 350.
  6. ^ Ельскі, У. На зямлі продкаў // Уклад. Уладзімір Мархель, перакл. з польск. Ірыны Марачкінай. / Шляхам гадоў. №?(?), 199?. (Успаміны захоўваліся ў нашчадкаў Ельскіх, ніколі не выдаваліся.)
  7. ^ Шляхам гадоў. № 1, 1990.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Commons-logo.svg Аляксандар Ельскі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Аляксандар_Ельскі&oldid=2024803»