Алесь Гарун

	Алесь Гарун; лац. Aleś Harun
	Алякса́ндар Уладзі́меравіч Прушы́нскі
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Алесь Гарун (А.Г.); І. Жывіца (І.Ж.); А. Новадворскі (А.Н., А.Н-і); Сальвэсь; А. Сумны.
Нарадзіўся	27 лютага (11 сакавіка) 1887; ф. Новы Двор, Менскі павет, Расейская імпэрыя
Памёр	28 ліпеня 1920 (33 гады); Кракаў, Польская Рэспубліка
Пахаваны	Ракавіцкія могілкі;
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	драматург, публіцыст, пісьменьнік, паэт, перакладнік, палітык, вайсковец
Гады творчасьці	1907 — 1920
Жанр	паэзія
Мова	беларуская мова
Дэбют	верш «Маці-Беларусі» («Наша Ніва», 1907)
	Творы на сайце Knihi.com
	Алесь Гарун у Вікісховішчы

Алесь Гарун (сапр. імя Алякса́ндар Уладзі́меравіч Прушы́нскі; 11 сакавіка [ст. ст. 27 лютага] 1887 — 28 ліпеня 1920) — беларускі паэт, празаік, публіцыст, дзяяч беларускага Адраджэньня пачатку XX стагодзьдзя.

Біяграфія

Нарадзіўся 11 сакавіка 1887 году ў фальварку Новы Двор (цяпер у межах Менску) у сям’і чорнарабочага. Скончыў гарадзкую прыходзкую вучэльню ў Менску (1897), вучыўся ў рамесьніцкай вучэльні. З 1902 году працаваў сталяром у розных майстэрнях і на мэблевай фабрыцы ў Менску.

У 1904 годзе ўступіў у партыю эсэраў і актыўна ўключыўся ў падпольную рэвалюцыйную дзейнасьць. У 1907 годзе быў арыштаваны. 26 лютага 1908 году Віленская судовая палата прыгаварыла Алеся Гаруна да чатырох гадоў астрогу, як непаўналетняга. Аднак пракурор апратэставаў пастанову судовай палаты, і ў ліпені 1908 г. Алесь Гарун быў асуджаны на катаргу. 6 лістапада катарга была заменена на дзевяцігадовую высылку ў Сібір. Высылку паэт адбываў у Кірэнскім павеце Іркуцкай губэрні, дзе займаўся сталярнай і цясьлярнай працай. У 1914 годзе працаваў на Лене вадалівам. З 1915 году — на залатых капальнях у Бадайбо, дзе сустрэў Лютаўскую рэвалюцыю. Там быў абраны дэпутатам Савету Ленінскай золатапрамысловай акругі.

У Менск Гарун вярнуўся ў верасьні 1917 году. У 1918 годзе, падчас нямецкай акупацыі, рэдагаваў газэту «Беларускі шлях». У 1919 годзе, пасьля заняцьця Менску палякамі, стаў сябрам Беларускай вайсковай камісіі. У жніўні 1919 году ўзначаліў Часовы беларускі нацыянальны камітэт, які ўключаў радных Рады БНР.

У ліпені 1920 году, пасьля паразы палякаў на Бярэзіне, БВК зьехала зь Менску ў Ваўкавыск. Тамака Алесь Гарун разам зь сябрамі БВК зьеў вішняў, якія прадавалі мясцовыя сяляне, пасьля выпіў некалькі кубкаў зімнае вады. Увечары яму стала блага. Дохтар вызначыў крываўку і параіў перадаць хворага на бліжэйшы санітарны цягнік. Францішак Кушаль і Антон Аўсянік завезьлі на фурманцы Гаруна на станцыю. Санітарны цягнік вывез яго ў Кракаў.

Увосень 1920 БВК, якое знаходзілася ў Лодзі атрымала польскі ўрадавы ліст з вайсковага шпіталя, у якім паведамлялася, што Аляксандар Прушынскі памёр ад дызэнтэрыі і падавалася дакладнае месца яго пахаваньня. Памёр 28 ліпеня 1920 г. Пахаваны ў Кракаве на вайсковых Ракавіцкіх могілках^[2]. БВК выправіла ў Кракаў Паўліну Мядзёлку, якая атрымала ў Кракаўскім вайсковым шпіталі ўсю інфармацыю і бачыла месцазанаходжаньне магілу Гаруна, якая была пазначана простым драўляным крыжыкам з таблічкай.

Пасьмяротнае замоўчваньне

3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Алеся Гаруна прадугледжвалася «спальваць»^[3]. У 1947 годзе быў сярод іншых беларускіх літаратараў абвешчаны «здраднікам беларускаму народу», да 1980-х гадоў яго творы не выдаваліся. У 1980-я закінутую магілу на Ракавіцкіх могілках адшукаў Алег Латышонак. 24 верасьня 1988 на месцы пахаваньня Гаруна быў усталяваны надмагільны помнік.

Творчасьць

Пісаць пачаў зь дзяцінства. У друку дэбютаваў вершам «Маці-Беларусі» ў 1907 годзе (газэта «Наша Ніва»). Шмат вершаў ды апавяданьняў публікаваліся ў газэтах «Наша Ніва», «Беларус», «Вольная Беларусь», у калектыўных зборніках і календарах, атрымлівалі станоўчыя водгукі з боку крытыкаў (у прыватнасьці, М. Багдановіча й Я. Купалы). Галоўная тэма творчасьці Гаруна — Радзіма, барацьба за свабоду і шчасьце, але таксама ён стварыў шмат выдатных узораў пэйзажнае лірыкі. У паэзіі Гаруна прыметны адначасовы ўплыў сымбалізму ды народных традыцыяў.

Выйшаў зборнік паэзіі «Матчын дар» (меўся быць выдадзены ў Вільні ў 1914 годзе, але праз вайну выйшаў толькі ў 1918, перавыданьне 1929, факсымільнае выданьне ў 1988), таксама зборнік «Жывыя казкі» (1920), куды ўвайшлі тры п’есы для дзіцячага тэатру: «Хлопчык у лесе» (ставілася ў Вільні ў 1921 годзе), «Шчасьлівы чырвонец» і «Дзіўны лапаць, або Ня ўсё тое порах, што ў пораху ляжыць». У Вільні асобным выданьнем выйшла паэма «Мае каляды» (пад псэўданімам «А. Сумны», 1920). Выступаў у друку як публіцыст.

Памяць

У Менску адна з вуліцаў носіць імя Алеся Гаруна (Фрунзэнскі раён).

Песьні на вершы А. Гаруна напісалі барды Андрэй Мельнікаў («Чалавечая кроў», «Край няволі»), Міхаіл Рубін («Ноч»).

Бібліяграфія

Из современной жизни. Тихорецкий погром. От розги к желтому билету. — Революционно-социальные группы «Свобода», 1902. — 62 с.
Матчын дар: думы і песьні, 1907—1914 гг.. — Менск: выдана коштам Народнага сэкрэтарыяту Беларусі, 1918. — 125 с. — 5000 ас.
А. Гарун. «Пажар». Верш. / Язэп Лёсік // Вольная Беларусь : газэта. — Менск: Таварыства беларускай культуры, 20 лістапада 1918. — № 39—40. — С. 1.
Хвейнаму другу. / Францішак Аляхновіч // Беларускае жыцьцё : часопіс. — Менск: 12 сьнежня 1919. — № 22. — С. 6.
Алесь Гарун. Шлюб (12/X- 18 г.) / Францішак Аляхновіч // Беларускае жыцьцё : часопіс. — Менск: 11 сакавіка 1920. — № 7(29). — С. 6.
Мае коляды. — Вільня: Друк, 1920. — 15 с.
Жывыя казкі для дзіцячага тэатру. — Друк. інвалідаў, 1920. — 52 с.
Зьмітрок Бядуля. Алесь Гарун. Некралог. (Аляксандар Прушынскі). // Вольны сьцяг : часопіс. — 1921. — № 1 (3). — С. 1—3.
Матчын дар: Думы і песьні 1907—1914 / Пад рэд. акад. І. І. Замоціна; прадмова І. І. Замоціна ; уступны артыкул Я. Барычэўскага. — Менск: Беларус. Акад. навук, 1929. — 159 с. — (Акадэмічная бібліятэка беларускіх пісьменнікаў. Кн. 3). — 1500 ас.
Избранные басни / ред. А. Зуев. — Москва: Сов. писатель, 1935. — 126 с.
Матчын дар і іншыя творы = Mutters Gabe und andere Werke = Mother’s gift and other writings / пад рэд. А. Адамовіча і Ст. Станкевіча. — Нью Ёрк — Мюнхэн: Беларускі інстытут навукі і мастацтва, «Бацькаўшчына», 1962. — 270 с.
Сэрцам пачуты звон: Паэзія, проза, драматургія, публіцыстыка. / Уклад. і аўт. прадм. У. Казбярук. — Менск: Мастацкая літаратура, 1991. — 359 с. — (Спадчына). — ISBN 5-340-00523-2
Матчын дар: Вершы, апавяданьні, п’есы / А.Гарун; Уклад. і аўт. прадм. У. Казбярук. Запіскі Самсона Самасуя: Раман, апавяданьні: Для ст. шк. узросту / А.Мрый; Аўт. прадм. і ўклад. Я. Р. Лецка; Да зб.у цэлым: Маст. Г. В. Шапялевіч. — Мн.: Юнацтва, 1995. — 475 с. — (Школьная библиотека). — ISBN 5-7880-0734-8
Матчын дар: Думы і песьні, 1907―1914 гг.. — Менск: Мастацкая літаратура, 1988. — 125 с. — 10 000 ас. — ISBN 5-340-00368-X
Выбраныя творы.. — Менск: «Беларускі кнігазбор», 2003. — 443 с. — (Мастацкая літаратура). — ISBN 985-6730-08-2
І я з народам...: вершы, апавяданьні, п'еса. / укладаньне і прадмова У. Казберука. — Менск: Мастацкая літаратура, 2007. — 140 с. — 3000 ас. — ISBN 978-985-02-0963-4

Крыніцы

^ Ales Harun // Visuotinė lietuvių enciklopedija (лет.)
^ Францішак Кушаль. Сорак два гады таму (1960) // Конадні (Нью-Ёрк) №7, 1963
^ Алесь Лукашук. Мова гарыць (Загад № 33) // Спадчына : часопіс. — 1996. — № 3. — С. 76—91. — ISSN 0236-1019.

Літаратура

А. А-ка. Алесь Гарун (А. Прушынскі) успамін. / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 1 красавік—травень. — С. 19.
Баркоўскі, Алесь. Пра месца нараджэння Алеся Гаруна і род Прушынскіх(недаступная спасылка) // «Кантакты і дыялогі» № 2—3, 1999.
Гарун, Алесь. // Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т. / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1970. — Т. 2. Афіны — Ведрыч. — 640 с. С. 368.
Гарун, Алесь // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. ISBN 5-340-00709-X.
Гарбінскі, Ю. У. Гарун, Алесь. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0 — С. 490 — 492.
Рагойша, У. В. Гарун, Алесь.Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5: Гальцы — Дагон. — 576 с. — ISBN 985-11-0090-0 — С. 72.
Рагойша, Усевалад. Паэзія Алеся Гаруна ў кантэксце беларускай літаратуры пачатку XX стагоддзя: Аўтарэф. дыс. на атрыманне вучон. ступ. канд. філал. навук. — Менск: Беларус. дзярж. ун-т, 1998. — 21 с.

Вонкавыя спасылкі

Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула:

Алесь Гарун

[_cf6d89b880058c8d-1] Ales Harun // Visuotinė lietuvių enciklopedija (лет.)

[2] Францішак Кушаль. Сорак два гады таму (1960) // Конадні (Нью-Ёрк) №7, 1963

[3] Алесь Лукашук. Мова гарыць (Загад № 33) // Спадчына : часопіс. — 1996. — № 3. — С. 76—91. — ISSN 0236-1019.

[1]

[2]

[3]

п а р Пісьменьнікі і паэты Беларусі
XI—XVIII стст.	Сымон Будны Ян Вісьліцкі Францішак Градоўскі Мікола Гусоўскі Фёдар Еўлашоўскі Хрыстафор Завіша Лаўрэнці Зізані Міхал Карыцкі Францішак Дыянізі Князьнін Лаўрэнці Крышкоўскі Лявон Мамоніч Андрэй Мужылоўскі Іпаці Пацей Ян Казімер Пашкевіч Сімяон Полацкі Францішка Ўршуля Радзівіл Ян Радван Андрэй Рымша Салямон Рысінскі Францішак Скарына Яфрэм Смаленскі Ігнаці Смалянін Мялеці Сматрыцкі Сьпірыдон Собаль Мацей Стрыйкоўскі Кірыла Тураўскі Афанасі Філіповіч Аляксандар Ходзька Рыгор Цамблак Васіль Цяпінскі
XIX ст.	Альгерд Абуховіч Паўлюк Багрым Францішак Багушэвіч Ян Баршчэўскі Адам Гурыновіч Ігнат Дамейка Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч Восіп Кавалеўскі Рыгор Кіпрыяновіч Кандрат Лейка Янка Лучына Францішак Малеўскі Адам Міцкевіч Ануфры Петрашкевіч Адам Плуг Міхал Рукевіч Францішак Савіч Вайніслаў Савіч-Заблоцкі Уладзіслаў Сыракомля Ігнат Ходзька Ян Чачот
Пачатак XX ст.	Уладзімер Агіевіч ◊ Эдзі Агняцьвет ◊ Антон Адамовіч ◊ Францішак Аляхновіч Зьмітрок Астапенка Адам Бабарэка Максім Багдановіч Дарафей Бохан Пятрусь Броўка ◊ Зьмітрок Бядуля Зоська Верас ◊ Анатоль Вольны Віталь Вольскі ◊ Платон Галавач Уладзіслаў Галубок Алесь Гарун Максім Гарэцкі Пятро Глебка ◊ Міхайла Грамыка Язэп Драздовіч Уладзімер Дубоўка ◊ Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) Міхась Зарэцкі Васіль Каваль Карусь Каганец Тодар Кляшторны Якуб Колас ◊ Янка Купала Гальяш Леўчык Язэп Лёсік Максім Лужанін ◊ Міхась Лынькоў ◊ Антон Лявіцкі (Ядвігін Ш.) Валеры Маракоў Янка Маўр ◊ Аркадзь Моркаўка ◊ Андрэй Мрый Уладзімер Мяжэвіч Рыгор Папараць Андрэй Александровіч Альбэрт Паўловіч Алаіза Пашкевіч (Цётка) Піліп Пестрак ◊ Алесь Пруднікаў Сяргей Ракіта Леапольд Родзевіч Рыгор Рэлес ◊ Алесь Салагуб Ян Скрыган ◊ Юлі Таўбін Валянцін Таўлай Паўлюк Трус Міхась Чарот Кузьма Чорны Васіль Шашалевіч Хвядос Шынклер Стары Улас Язэп Фарботка Уладзімер Хадыка
Пасьляваенны пэрыяд	Аляксандар Авечкін Алесь Адамовіч ◊ Вячаслаў Адамчык Натальля Арсеньнева Валянціна Аколава ◊ Сьцяпан Александровіч Рыгор Барадулін ◊ Янка Брыль ◊ Генадзь Бураўкін ◊ Васіль Быкаў ◊ Васіль Вітка Артур Вольскі Ларыса Геніюш Ніл Гілевіч ◊ Сяргей Грахоўскі Анатоль Грачанікаў Мікола Ермаловіч Віктар Казько Леанід Калодзежны Уладзімер Караткевіч Міхась Клімковіч Генадзь Кляўко Уладзімер Корбан Кандрат Крапіва ◊ Рыгор Крушына Аркадзь Куляшоў Тодар Лебяда Андрэй Макаёнак Іван Мележ Іван Навуменка Уладзімер Някляеў ◊ Сяргей Панізьнік ◊ Пімен Панчанка Павал Пруднікаў Аляксей Пысін Пятро Рунец Янка Сіпакоў Анатоль Сыс Максім Танк Ніна Тарас Іван Чыгрынаў Мікола Шабовіч ◊ Іван Шамякін Уладзімер Шыцік Карлас Шэрман Яўгенія Янішчыц Сакрат Яновіч
Сучасныя аўтары	Славамір Адамовіч Валянцін Акудовіч Сьвятлана Алексіевіч Арцём Арашонак Алесь Аркуш Уладзімер Арлоў Ігар Бабкоў Зьміцер Бартосік Юрась Барысевіч Альгерд Бахарэвіч Аляксей Бацюкоў Вадзім Болбас Анатоль Бутэвіч Аксана Бязьлепкіна Пятро Васючэнка Лявон Вашко Усевалад Гарачка Юры Гумянюк Андрэй Дынько Анатоль Івашчанка Яўген Кантылёў Вольга Караткевіч Мікола Купрэеў Андрэй Курэйчык Валерыя Кустава Марыя Мартысевіч Віктар Марціновіч Вінцэсь Мудроў Мікола Папека Алесь Разанаў Людміла Рублеўская Людміла Сільнова Сяргей Сматрычэнка Андрэй Федарэнка Макс Шчур
Народныя пісьменьнікі БССР і Беларусі	Кандрат Крапіва (1956) Міхась Лынькоў (1962) Іван Мележ (1972) Іван Шамякін (1972) Андрэй Макаёнак (1977) Васіль Быкаў (1980) Янка Брыль (1981) Іван Чыгрынаў (1994) Іван Навуменка (1995)
Народныя паэты БССР і Беларусі	Янка Купала (1925) Якуб Колас (1926) Пятрусь Броўка (1962) Аркадзь Куляшоў (1968) Максім Танк (1968) Пімен Панчанка (1972) Ніл Гілевіч (1991) Рыгор Барадулін (1992)
«◊» — пісьменьнікі й паэты, якія працягваюць сваю мастацкую дзейнасьць і ў наступны пэрыяд