Трокі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Трокі (неадназначнасьць).
Трокі
лет. Trakai
Троцкі астраўны замак
Троцкі астраўны замак
Trakai (Lithuania) CoA.svg
Герб Трокаў
Першыя згадкі: 1337
Магдэбурскае права: XV стагодзьдзе
Краіна: Летува
Павет: Віленскі
Плошча: 11,5 км²
Насельніцтва (2010)
колькасьць: 5266 чал.
шчыльнасьць: 457,91 чал./км²
Часавы пас: UTC+2
летні час: UTC+3
Паштовы індэкс: LT-21001
Геаграфічныя каардынаты: 54°38′20″ пн. ш. 24°56′10″ у. д. / 54.63889° пн. ш. 24.93611° у. д. / 54.63889; 24.93611Каардынаты: 54°38′20″ пн. ш. 24°56′10″ у. д. / 54.63889° пн. ш. 24.93611° у. д. / 54.63889; 24.93611
Трокі на мапе Летувы
Трокі
Трокі
Трокі
Commons-logo.svg Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.trakai.lt/

Тро́кі (лет. Trakai) — места ў Летуве, сярод Троцкіх азёраў. Адміністрацыйны цэнтар Троцкага раёну Віленскага павету. Насельніцтва на 2010 год — 5266 чалавек. Знаходзяцца за 28 км на захад ад Вільні, за 9 км ад чыгуначнага вузла Ляндварова.

Трокі — даўняе магдэбурскае места, адзін з гістарычных цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваўся замкавы комплекс, колішняя рэзыдэнцыя вялікіх князёў літоўскіх.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле паданьня, Трокі ў 1045 годзе заснаваў Яраслаў, сын полацкай князёўны Рагнеды і князя кіеўскага Ўладзімера. Пазьней паселішча разам з замкам зрабілася паляўнічай рэзыдэнцыяй нашчадкаў князёўны Рагнеды[1].

Места на гравюры Т. Макоўскага, 1600 год

Па сьмерці вялікага князя Гедыміна (1341) Трокі перайшлі да Кейстута, які пачаў менавацца князем троцкім і жамойцкім. Сваю сталіцу ён перанёс на выспу, дзе заснаваў Новыя Трокі. Зь цягам часу прыдомак «Новыя» страціўся і за папярэднім паселішчам замацавалася назва Старыя Трокі, а за кейстутавай сталіцай проста — Трокі.

У XIV стагодзьдзі ў Троках збудавалі астраўны і паўастраўны замкі. 2 чэрвеня 1377 году[2] крыжакі спрабавалі ўзяць фартэцыю, але безвынікова. У 1384 годзе вялікі князь Вітаўт, на жаданьне сваёй жонкі Ўльяны, вылучыў тут зямлю праваслаўнаму манастыру Раства Багародзіцы. Гэты манастыр (у статусе архімандрыі) згадваецца ў пісьмовых крыніцах да XVIII ст. Пазьней Сапегі збудавалі ў Троках мураваную Юраўскую царкву (згадваецца ў 1630 годзе). У пачатку XVIII ст. згадваецца старажытная Траецкай царква, а таксама месцы, дзе стаялі цэрквы Нараджэньня Хрыстова і Сьв. Міколы.

У канцы XIV ст. Трокі згадваюцца ў «Сьпісе гарадоў рускіх далёкіх і блізкіх»: «Трокы старыи каменны. А Новые Трокы на езере две стены камены. А вышние древян. А в острове камен». 11 верасьня 1393 году Вітаўт з дапамогаю крыжакоў захапіў замкі і ўтрымліваў іх 2 месяцы. У 1387 годзе Ягайла пацьвердзіў свайму брату Скіргайлу права валодаць Троцкім княствам. Згодна з Востраўскім пагадненьнем (1392) места перайшло ў склад уладаньняў Вітаўта. У 1402—1403 гадах у Троках пасяліліся 383 радзіны выхадцаў з Крыму — караімаў, а пазьней і крымскіх татараў. У 1405 годзе вялікі князь Вітаўт заснаваў у Старых Троках бэнэдыктынскі кляштар, а ў 1409 годзе ў Новых Троках — касьцёл Найсьв. Панны Марыі, якому паводле паданьня перадаў цудатворны абраз, падарунак імпэратара бізантыйскага Мануіла II Палеалога[3].

У 1413 годзе Трокі зрабіліся сталіцай ваяводзтва і павету. Паводле некаторых зьвестак, у пачатку XV ст. вялікі князь Вітаўт надаў месту Магдэбурскае права[1] (у 1444 годзе мескія правы пацьвердзіў вялікі князь Казімер). У 1430 годзе тут адбыўся сход манархаў Эўропы з нагоды меркаванай каранацыі Вітаўта[4], аднак 27 лістапада вялікі князь памёр у замку. У 1440 годзе ў Троках забілі Жыгімонта Кейстутавіча. У 1516 годзе места атрымала прывілей на 2 рэгулярныя кірмашы. У канцы XVI ст. у Троках праходзілі сэсіі Галоўнага Трыбуналу.

У 1617 годзе ў Троках заснавалі кляштар бэрнардынаў, у 1638 годзе — манастыр базылянаў. У Трынаццацігадовую вайну (1654—1667) у 1665 годзе места спалілі маскоўскія захопнікі. У 1678 годзе ў Троках пачаў дзейнічаць кляштар дамініканаў. 4 верасьня 1718 году адбылася ўрачыстастая каранацыя мясцовага абраза Маці Божай.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Трокі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ў 1796 годзе зрабіліся цэнтрам павету Віленскай губэрні. Цягам 1839—1842 гадоў Трокі мелі статус заштатнага места. 18 сакавіка 1860 году выйшаў праект мескага гербу «ў залатым полі чырвоная брама зь вежамі па бакох; над імі два чырвоныя скрыжаваныя мечы».

На 1880 год у Троках было 178 будынкаў (зь якіх 3 мураваныя), 39 крамаў, 1 двухклясная школа; сакральныя збудаваньні практычна ўсяго спэктру вызнаньняў. У пачатку XX ст., паводле этнаграфічнай мапы, складзенай Я. Карскім, на захадзе ад Трокаў праходзіла мяжа расьсяленьня беларусаў.

У 1920 годзе Трокі апынуліся ў Сярэдняй Літве, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Віленскім павеце Віленскага ваяводзтва. 10 кастрычніка 1939 году, згодна зь летувіска-савецкай дамовай, бальшавікі перадалі места ў склад Летувы. Цягам 1955—1962 гадоў праводзілася маштабная рэканструкцыя Троцкага замка.

У 1994 годзе ўтварылася Беларускае таварыства Троцкага раёну (узначальвае М. Рулінскі)[5].

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • XIX стагодзьдзе: 1870 год — 2191 чал.; 1880 год — 2174 чал., зь іх паводле веры: 900 каталікоў, 224 праваслаўныя, 8 раскольнікаў, 2 эвангелісты, 2 кальвіністы, 585 юдэяў, 434 караімы, 19 магамэтанаў; паводле стану: 278 шляхты, 12 духоўнага стану, 30 ганаровых грамадзянаў, 1631 мяшчанін, 12 сялянаў, 206 вайскоўцаў і 5 іншых станаў[6]; 1897 год — 2800 чал.
  • XX стагодзьдзе: 1901 год — 2390 чал., зь 746 каталікоў, 309 праваслаўных, 3 лютэраніны, 818 юдэяў, 424 караімы, 90 магамэтанаў[7]; 1921 год — 1587 чал.; 1939 год — 3,1 тыс. чал.; 1959 год — 3,1 тыс. чал.; 1970 год — 4691 чал.; 1976 год — 6 тыс. чал.; 1979 год — 5763 чал.; 1989 год — 6703 чал.
  • XXI стагодзьдзе: 2001 год — 5725 чал.; 2007 год — 5406 чал.; 2010 год — 5266 чал.

Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Троках працуюць гімназія Вітаўта Вялікага, сярэдняя і пачатковая школа.

Культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічаюць шэраг музэяў, бібліятэка, тэатар.

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Панарама места ў пачатку XIX ст.

Трокі — буйны турыстычны цэнтар.

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Кляштар бэрнардынаў (ХVІІ ст.)
  • Сынагога

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Царква Нараджэньня Божай Маці

  • Стары будынак пошты

  • Палац Тышкевічаў на Затроччы

  • Каплічка Сьвятога Яна Непамука

Месты-сябры[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Тракелі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле адной з вэрсіяў, назва вёскі Тракелі Воранаўскага раёну Беларусі мае летувіскае паходжаньне і перакладаецца як «маленькія Трокі»[8]. Тым часам беларускі географ В. Жучкевіч напрасткі тлумачыў гэтую назву ад балцкага trakas — вырубка[9].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Трокі // Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.
  2. ^ Трокі // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 667.
  3. ^ Аляксандр Ярашэвіч. Троцкі абраз Маці Божай // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 669.
  4. ^ Трокі // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 668.
  5. ^ Беларуская дыяспара як пасрэдніца ў дыялогу цывілізацый: Матэрыялы ІІІ Міжнар. кангрэса беларусістаў (Мінск, 21—25 мая, 4—7 снеж. 2000 г.) / Уклад. Т. Пятровіч; рэдкал.: А. Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2001. — 312 с. — (Беларусіка = Albaruthenica; Кн. 17). ISBN 985-6638-15-1.
  6. ^ Troki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XII: Szlurpkiszki — Warłynka. — Warszawa, 1892. S. 485.
  7. ^ Троки // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
  8. ^ Паўліна Культавічанка. Беларуская нацыянальная айканімія // «Наша Ніва», 30 лістапада 1999.
  9. ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Менск: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 378.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Commons-logo.svg Трокі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

 — ¹ У дужках прыводзіцца час атрыманьня Магдэбурскага права; — ² Вылучаным пазначаюцца месты
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Трокі&oldid=2098719»