Казімер Ягелончык

	Казімер IV; польск. Kazimierz Jagiellończyk
	Казімер Ягайлавіч
Вялікі князь літоўскі
	29 жніўня 1440 — 7 жніўня 1492
Каранацыя	25 жніўня 1440, Вільня
Папярэднік	Жыгімонт Кейстутавіч
Наступнік	Аляксандар
Кароль польскі
	25 жніўня 1447 — 7 жніўня 1492
Каранацыя	25 жніўня 1447, Кракаў
Папярэднік	Уладыслаў III Варнэньчык
Наступнік	Ян I Ольбрахт
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	13 лістапада 1427, Кракаў
Памёр	7 жніўня 1492, Горадня
Пахаваны	Вэвэльскі сабор, Кракаў
Нашчадкі	Казімер, Ян I Ольбрахт, Аляксандар, Жыгімонт Стары; агулам: 13 дзяцей
Каралеўскі дом	Ягелоны
Дынастыя	Ягайлавічы
Жонка	Альжбета Аўстрыйская
Бацька	Ягайла
Маці	Соф’я Гальшанская
Узнагароды	Залатая ружа

Казімер IV (Казімер-Андрэй Ягайлавіч; польск. Kazimierz Jagiellończyk; 30 лістапада 1427, Кракаў — 7 чэрвеня 1492, Горадня) — вялікі князь літоўскі (1440—1492), кароль польскі (1447—1492). Малодшы сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай.

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікім князем Казімера абрала незалежніцкая партыя на чале зь Янам Гаштольдам пасьля забойства Жыгімонта Кейстутавіча ў 1440 годзе, у выніку чаго ліквідавалася дзяржаўная унія з Польшчай^[5].

Пры абраньні абяцаў вярнуць у склад Вялікага Княства Літоўскага Валынь і Падольле, захопленыя Польшчай, што пазьней і выканаў. У 1444 годзе канчаткова вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ Дарагічынскую зямлю.

Пасьля сьмерці свайго старэйшага брата Ўладыслава, караля польскага, быў запрошаны на польскі пасад. Але Казімер доўгі час не пагаджаўся, яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ, якія не жадалі нават пэрсанальнай уніі з Польшчай, але пасьля ўсё ж такі пад уплывам маці даў згоду. У чэрвені 1447 году абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў 1453 годзе.

У 1454 Казімер ажаніўся з Альжбетаю, дачкою памёрлага імпэратара Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі Альбэрта II. У Казімера і Альжбеты было трынаццаць дзяцей:

Уладзіслаў Ягелончык (1456—1516) (з 1471 кароль чэскі)
Ядвіга Ягелонка (1457—1502)
Сьв. Казімер (1458—1484)
Ян I Ольбрахт (1459—1501) (з 1492 кароль польскі)
Аляксандар Ягелончык (1461—1506)
Сафія Ягелонка (1464—1512)
Альжбета (1465—1466)
Жыгімонт Стары (1467—1548)
Фрыдэрык Ягелончык (1468—1503) (біскуп кракаўскі, кардынал)
Альжбета II (1472—1480)
Ганна Ягелонка (1476—1503)
Барбара Ягелонка (1478—1534)
Альжбета III (1483—1517)

Унутраная палітыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Казімер з жонкай Альжбетай, XVII ст.

Намагаўся ўмацаваць вялікакняскую ўладу, аднак гэтага не ўдалося, таму мусіў пашырыць правы фэўдалаў і шляхты.

У 1441 годзе здушыў выступ смаленскіх месьцічаў, а ў 1490—1492 гадох выступы сялянаў на поўдні ВКЛ і Польшчы. У 1471 годзе ліквідаваў удзельныя княствы.

У 1447 годзе выдаў так званы Казімераў прывілей, якім пашырыў правы фэўдалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасьці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя фэўдалы. Пры Казімеру вырасла роля дарадчага органу — паноў-рады і ўзмацніўся яе ўплыў на дзейнасьць вялікага князя. У 1457 годзе выдаў прывілей, паводле якога жыхары ВКЛ маглі вольна выяжджаць за мяжу, акрамя варожых краінаў, у тым ліку для набыцьця адукацыі. Надаваў матэрыяльную дапамогу студэнтам зь дзяржаўнага скарбу. У 1468 годзе выдаў Судзебнік — першую спробу кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ.

Радавод Казімера, 1506 г.

Прадстаўнікі незалежніцкай партыі, незадаволеныя збліжэньнем з Польшчай, у 1480-х гадох зладзілі змову супраць Казімера, але яе выкрылі.

Выданьнем Няшаўскага статуту распачаў эпоху палітычнага панаваньня ў Польшчы шляхецкага стану.

Вонкавая палітыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пры Казімеру васалам Польшчы зрабілася Мазавецкае княства, было далучанае Асьвяцімскае княства.

У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі ў 1454—1466 гадох паводле Торунскай дамовы 1466 году Польшча вярнула Памор’е, атрымала Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасьць. Казімеру давялося амаль штогод адбіваць татарскія напады.

Станоўча прыняў намеры наўгародзкіх баяраў на чале з Марфай Барэцкай далучыць Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III пасьля доўгай аблогі захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.

У дынастычнай палітыцы дамогся абраньня свайго старэйшага сына Ўладзіслава каралём Чэхіі, а потым і Вугоршчыны^[6].

Ацэнкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле меркаваньня летувіскіх дасьледнікаў, быў апошнім вялікім князем, які валодаў летувіскаю моваю^[7].

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Іканаграфія вялікага князя Казімера
А. Мыліюс, 1594 г
Невядомы мастак, XVI стагодзьдзе
Невядомы мастак, каля 1645 г.
Г. Ган, пачатак XVII стагодзьдзя

Паводле М. Бачыярэлі, XVIII стагодзьдзе
Невядомы мастак, 1853 г.
Невядомы мастак, XIX стагодзьдзе
Ян Матэйка, XIX стагодзьдзе

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б ^в ^г Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
^ ^а ^б ^в ^г Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
^ ^а ^б ^в ^г маёмасьць
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1400881"></a>
^ ^а ^б Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Бэрлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #118990217 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
^ Грыцкевіч А. Казімір IV // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 14.
^ Грыцкевіч А. Казімір IV // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 15.
^ Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 114.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1997. — 432 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.
Герасімчык, В. Праклён Ягелона. "Рукі каралёў сягаюць далёка" // Наша гісторыя, №5, 2018, с. 50-52. ISBN 2617-2305

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Казімер Ягелончык — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741">[http://global.britannica.com/biography/Casimir-IV_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-1] а ^б ^в ^г Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q33270056_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q21401824"><i_class="wef_low_priority_links">[[:d:Q67129259|Lundy&nbsp;D.&nbsp;R.]]</i>_The_Peerage<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a></div>-2] а ^б ^в ^г Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_unknown"_data-entity-id="Q1400881">маёмасьць<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1400881"></a></div>-3] а ^б ^в ^г маёмасьць
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1400881"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284_citetype_Q340169"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:d:Q27302|Нямецкая_нацыянальная_бібліятэка]],_[[:d:Q170109|Бэрлінская_дзяржаўная_бібліятэка]],_[[:d:Q256507|Баварская_дзяржаўная_бібліятэка]]_і_інш.</i>_[http://d-nb.info/gnd/118990217/_Record_#118990217]_//_Gemeinsame_Normdatei<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-4] а ^б Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Бэрлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #118990217 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[5] Грыцкевіч А. Казімір IV // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 14.

[6] Грыцкевіч А. Казімір IV // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 15.

[7] Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 114.

[5]

[6]

[7]