Казімер Ягелончык

Казімер IV польск. Kazimierz Jagiellończyk
Казімер Ягайлавіч
Вялікі князь літоўскі
29 жніўня 1440 — 7 жніўня 1492
Каранацыя	25 жніўня 1440, Вільня
Папярэднік	Жыгімонт Кейстутавіч
Наступнік	Аляксандар
Кароль польскі
25 жніўня 1447 — 7 жніўня 1492
Каранацыя	25 жніўня 1447, Кракаў
Папярэднік	Уладыслаў III Варнэньчык
Наступнік	Ян I Ольбрахт
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	13 лістапада 1427, Кракаў
Памёр	7 жніўня 1492, Горадня
Пахаваны	Вэвэльскі сабор, Кракаў
Нашчадкі	Казімер, Ян I Ольбрахт, Аляксандар, Жыгімонт Стары агулам: 13 дзяцей
Каралеўскі дом	Ягелоны
Дынастыя	Ягайлавічы
Жонка	Альжбета Аўстрыйская
Бацька	Ягайла
Маці	Соф’я Гальшанская
Узнагароды	Залатая ружа

Казімер IV (Казімер-Андрэй Ягайлавіч; польск. Kazimierz Jagiellończyk; 30 лістапада 1427, Кракаў — 7 чэрвеня 1492, Горадня) — вялікі князь літоўскі (1440—1492), кароль польскі (1447—1492).

Біяграфія

Сям'я

Радавод, 1506 г.

Малодшы сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай.

З жонкай. Невядомы мастак, XVII ст.

У 1454 годзе ажаніўся з Альжбетаю, дачкою памёрлага імпэратара Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі Альбэрта II. Меў зь ёй трынаццаць дзяцей:

• Уладзіслаў Ягелончык (1456—1516) (з 1471 году кароль чэскі)
• Ядвіга Ягелонка (1457—1502)
• Сьв. Казімер (1458—1484)
• Ян I Ольбрахт (1459—1501) (з 1492 году кароль польскі)
• Аляксандар Ягелончык (1461—1506)
• Сафія Ягелонка (1464—1512)
• Альжбета (1465—1466)
• Жыгімонт Стары (1467—1548)
• Фрыдэрык Ягелончык (1468—1503) (біскуп кракаўскі, кардынал)
• Альжбета II (1472—1480)
• Ганна Ягелонка (1476—1503)
• Барбара Ягелонка (1478—1534)
• Альжбета III (1483—1517)

Валадараньне

Вялікім князем Казімера абрала незалежніцкая партыя на чале зь Янам Гаштольдам па забойстве Жыгімонта Кейстутавіча ў 1440 годзе, у выніку чаго ліквідавалася дзяржаўная унія з Польшчай.

Пры абраньні абяцаў вярнуць у склад Вялікага Княства Літоўскага Валынь і Падольле, захопленыя Польшчай, што пазьней і выканаў. У 1444 годзе канчаткова вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ Дарагічынскую зямлю.

Па сьмерці свайго старэйшага брата Ўладыслава, караля польскага, атрымаў запросіны на польскі пасад. Але доўгі час не пагаджаўся, бо яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ, якія не жадалі нават пэрсанальнай уніі з Польшчай, але потым ўсё ж такі пад уплывам маці даў згоду. У чэрвені 1447 году абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў 1453 годзе.

Унутраная палітыка

Намагаўся ўмацаваць вялікакняскую ўладу, аднак гэтага не ўдалося, таму мусіў пашырыць правы фэўдалаў і шляхты.

У 1441 годзе здушыў выступ смаленскіх месьцічаў, а ў 1490—1492 гадох выступы сялянаў на поўдні ВКЛ і Польшчы. У 1471 годзе ліквідаваў удзельныя княствы.

У 1447 годзе выдаў так званы Казімераў прывілей, якім пашырыў правы фэўдалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасьці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя фэўдалы. Пры Казімеру вырасла роля дарадчага органу — паноў-рады і ўзмацніўся яе ўплыў на дзейнасьць вялікага князя. У 1457 годзе выдаў прывілей, паводле якога жыхары ВКЛ маглі вольна выяжджаць за мяжу, акрамя варожых краінаў, у тым ліку для набыцьця адукацыі. Надаваў матэрыяльную дапамогу студэнтам зь дзяржаўнага скарбу. У 1468 годзе выдаў Судзебнік — першую спробу кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ.

Прадстаўнікі незалежніцкай партыі, незадаволеныя збліжэньнем з Польшчай, у 1480-х гадох зладзілі змову супраць Казімера, але яе выкрылі.

Выданьнем Няшаўскага статуту распачаў эпоху палітычнага панаваньня ў Польшчы шляхецкага стану.

Замежная палітыка

Пры Казімеру васалам Польшчы стала Мазавецкае княства, было далучанае Асьвяцімскае княства.

У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі ў 1454—1466 гадох паводле Торунскай дамовы 1466 году Польшча вярнула Памор’е, атрымала Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасьць. Казімеру давялося амаль штогод адбіваць татарскія напады.

Станоўча прыняў намеры наўгародзкіх баяраў на чале з Марфай Барэцкай далучыць Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III па доўгай аблозе захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.

У дынастычнай палітыцы дамогся абраньня свайго старэйшага сына Ўладзіслава каралём Чэхіі, а потым і Вугоршчыны.

Ацэнкі

Паводле меркаваньня летувіскіх дасьледнікаў, быў апошнім вялікім князем, які валодаў летувіскаю моваю. Гэтае меркаваньне грунтуецца на сьцьверджаньні Яна Длугаша, што літоўскія баяры ў Вільні (Алелька Ўладзімеравіч, Васіль Пуцята і Юры Сямёнавіч) навучалі Казімера Ягайлавіча «літоўскім звычаям і мове».

Як адзначае беларускі гісторык Уладзімер Арлоў, напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Пры гэтым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб Жамойці гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў.

Галерэя

Творы малярства

• Творы малярства
• 

  A. Boys, 1579—1587 гг.

• 

  Невядомы мастак, каля 1645 г.

• 

  H. Hahn, XVII ст.

• 

  М. Бачыярэлі, 1708 г.

• 

  Невядомы мастак, XVIII ст.

• 

  М. Краеўскі, 1866—1870 гг.

• 

  Невядомы мастак, XIX ст.

• 

  Невядомы мастак, XIX ст.

Графічныя партрэты

• Графічныя партрэты
• 

  T. Treter, 1591 г.

• 

  А. Мыліюс, 1594 г.

• 

  Невядомы мастак, XVI ст.

• 

  B. Farjat, 1702—1703 гг.

• 

  A. Lesser, 1830—1884 гг.

• 

  Азямблоўскі Ю., 1840 г.

• 

  Невядомы мастак, 1853 г.

• 

  K. Pilati, 1888 г.

Пячаці і гербы

• Пячаці і гербы Казімера Ягайлавіча
• 

  Пячаць 1452 г.

• 

  Пячаць 1454 г.

• 

  З гербоўніка XVII ст.

• 

  З надмагільля, малюнак 1841 г.

Літаратура

• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
• Герасімчык В. Праклён Ягелона. «Рукі каралёў сягаюць далёка» // Наша гісторыя. № 5, 2018. С. 50—52. ISBN 2617-2305.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1997. — 432 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
• Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.