Казімер Ягелончык

Казімер IV польск. Kazimierz Jagiellończyk
Казімер Ягайлавіч
Вялікі князь літоўскі
29 жніўня 1440 — 7 жніўня 1492
Каранацыя	25 жніўня 1440, Вільня
Папярэднік	Жыгімонт Кейстутавіч
Наступнік	Аляксандар
Кароль польскі
25 жніўня 1447 — 7 жніўня 1492
Каранацыя	25 жніўня 1447, Кракаў
Папярэднік	Уладыслаў III Варнэньчык
Наступнік	Ян I Ольбрахт
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	13 лістапада 1427, Кракаў
Памёр	7 жніўня 1492, Горадня
Пахаваны	Вэвэльскі сабор, Кракаў
Нашчадкі	Казімер, Ян I Ольбрахт, Аляксандар, Жыгімонт Стары агулам: 13 дзяцей
Каралеўскі дом	Ягелоны
Дынастыя	Ягайлавічы
Жонка	Альжбета Аўстрыйская
Бацька	Ягайла
Маці	Соф’я Гальшанская
Узнагароды	Залатая ружа

Казімер IV (Казімер-Андрэй Ягайлавіч; польск. Kazimierz Jagiellończyk; 30 лістапада 1427, Кракаў — 7 чэрвеня 1492, Горадня) — вялікі князь літоўскі (1440—1492), кароль польскі (1447—1492). Малодшы сын Ягайлы і Соф’і Гальшанскай.

Біяграфія

Вялікім князем Казімера абрала незалежніцкая партыя на чале зь Янам Гаштольдам пасьля забойства Жыгімонта Кейстутавіча ў 1440 годзе, у выніку чаго ліквідавалася дзяржаўная унія з Польшчай.

Пры абраньні абяцаў вярнуць у склад Вялікага Княства Літоўскага Валынь і Падольле, захопленыя Польшчай, што пазьней і выканаў. У 1444 годзе канчаткова вярнуў ад Польшчы ў склад ВКЛ Дарагічынскую зямлю.

Пасьля сьмерці свайго старэйшага брата Ўладыслава, караля польскага, быў запрошаны на польскі пасад. Але Казімер доўгі час не пагаджаўся, яго не адпускалі князі і баяры ВКЛ, якія не жадалі нават пэрсанальнай уніі з Польшчай, але пасьля ўсё ж такі пад уплывам маці даў згоду. У чэрвені 1447 году абраны каралём Польшчы, але прысягу даў толькі ў 1453 годзе.

У 1454 Казімер ажаніўся з Альжбетаю, дачкою памёрлага імпэратара Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі Альбэрта II. У Казімера і Альжбеты было трынаццаць дзяцей:

• Уладзіслаў Ягелончык (1456—1516) (з 1471 кароль чэскі)
• Ядвіга Ягелонка (1457—1502)
• Сьв. Казімер (1458—1484)
• Ян I Ольбрахт (1459—1501) (з 1492 кароль польскі)
• Аляксандар Ягелончык (1461—1506)
• Сафія Ягелонка (1464—1512)
• Альжбета (1465—1466)
• Жыгімонт Стары (1467—1548)
• Фрыдэрык Ягелончык (1468—1503) (біскуп кракаўскі, кардынал)
• Альжбета II (1472—1480)
• Ганна Ягелонка (1476—1503)
• Барбара Ягелонка (1478—1534)
• Альжбета III (1483—1517)

Унутраная палітыка

Казімер з жонкай Альжбетай, XVII ст.

Намагаўся ўмацаваць вялікакняскую ўладу, аднак гэтага не ўдалося, таму мусіў пашырыць правы фэўдалаў і шляхты.

У 1441 годзе здушыў выступ смаленскіх месьцічаў, а ў 1490—1492 гадох выступы сялянаў на поўдні ВКЛ і Польшчы. У 1471 годзе ліквідаваў удзельныя княствы.

У 1447 годзе выдаў так званы Казімераў прывілей, якім пашырыў правы фэўдалаў ВКЛ, гарантаваў права ўласнасьці на зямлю, вольны выезд за мяжу, права судзіць залежных ад іх людзей. У прывілеі прадугледжвалася, што зямлю і дзяржаўныя пасады ў ВКЛ маглі атрымліваць толькі мясцовыя фэўдалы. Пры Казімеру вырасла роля дарадчага органу — паноў-рады і ўзмацніўся яе ўплыў на дзейнасьць вялікага князя. У 1457 годзе выдаў прывілей, паводле якога жыхары ВКЛ маглі вольна выяжджаць за мяжу, акрамя варожых краінаў, у тым ліку для набыцьця адукацыі. Надаваў матэрыяльную дапамогу студэнтам зь дзяржаўнага скарбу. У 1468 годзе выдаў Судзебнік — першую спробу кадыфікацыі крымінальнага і працэсуальнага права ВКЛ.

Радавод Казімера, 1506 г.

Прадстаўнікі незалежніцкай партыі, незадаволеныя збліжэньнем з Польшчай, у 1480-х гадох зладзілі змову супраць Казімера, але яе выкрылі.

Выданьнем Няшаўскага статуту распачаў эпоху палітычнага панаваньня ў Польшчы шляхецкага стану.

Вонкавая палітыка

Пры Казімеру васалам Польшчы зрабілася Мазавецкае княства, было далучанае Асьвяцімскае княства.

У выніку трынаццацігадовай вайны з крыжакамі ў 1454—1466 гадох паводле Торунскай дамовы 1466 году Польшча вярнула Памор’е, атрымала Заходнюю Прусію, а Тэўтонскі ордэн трапіў у васальную залежнасьць. Казімеру давялося амаль штогод адбіваць татарскія напады.

Станоўча прыняў намеры наўгародзкіх баяраў на чале з Марфай Барэцкай далучыць Ноўгарад да ВКЛ, але Іван III пасьля доўгай аблогі захапіў Ноўгарад і жорстка расправіўся з баярамі.

У дынастычнай палітыцы дамогся абраньня свайго старэйшага сына Ўладзіслава каралём Чэхіі, а потым і Вугоршчыны.

Ацэнкі

Паводле меркаваньня летувіскіх дасьледнікаў, быў апошнім вялікім князем, які валодаў летувіскаю моваю.

Галерэя

• Іканаграфія вялікага князя Казімера
• 

  А. Мыліюс, 1594 г

• 

  Невядомы мастак, XVI стагодзьдзе

• 

  Невядомы мастак, каля 1645 г.

• 

  Г. Ган, пачатак XVII стагодзьдзя

• 

  Паводле М. Бачыярэлі, XVIII стагодзьдзе

• 

  Невядомы мастак, 1853 г.

• 

  Невядомы мастак, XIX стагодзьдзе

• 

  Ян Матэйка, XIX стагодзьдзе

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т.. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1997. — 432 с.: іл. ISBN 985-11-0041-2.
• Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.
• Герасімчык, В. Праклён Ягелона. "Рукі каралёў сягаюць далёка" // Наша гісторыя, №5, 2018, с. 50-52. ISBN 2617-2305

Вонкавыя спасылкі

Казімер Ягелончык — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў