Кернаў

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Кернаў
лет. Kernavė
Гарадзішчы
Гарадзішчы
Kernave COA.gif Flag of Kernavė.gif
Герб Кернава Сьцяг Кернава


Магдэбурскае права: 1571
Краіна: Летува
Павет: Віленскі
Раён: Шырвінцкі
Староства: Кернаўскае
Насельніцтва: Red Arrow Down.svg 272 чал. (2011)
Часавы пас: UTC+2
летні час: UTC+3
Паштовы індэкс: LT-19014
Геаграфічныя каардынаты: 54°53′10″ пн. ш. 24°50′39″ у. д. / 54.88611° пн. ш. 24.84417° у. д. / 54.88611; 24.84417Каардынаты: 54°53′10″ пн. ш. 24°50′39″ у. д. / 54.88611° пн. ш. 24.84417° у. д. / 54.88611; 24.84417
Кернаў на мапе Летувы
Кернаў
Кернаў
Кернаў
Commons-logo.svg Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.kernave.org/index_en.html

Ке́рнаў (лет. Kernavė) — мястэчка ў Летуве, на правым беразе ракі Вяльлі. Цэнтар староства Шырвінцкага раёну Віленскага павету. Насельніцтва на 2009 год — 350 чалавек. Знаходзіцца за 18 км на паўднёвы захад ад Шырвінтаў, за 35 на паўночны захад ад Вільні.

Кернаў — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Віленшчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага, на этнічнай тэрыторыі беларусаў. Да нашага часу тут захаваўся гістарычна-археалягічны комплекс, улучаны ў Сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Тапонім Кернаў зьвязваюць з ракой Кернаўкай, назву якой цяжка патлумачыць зь летувіскай мовы[1]. Паводле Хронікі Быхаўца, назва паселішча ўтварылася ад імя яго заснавальніка легендарнага князя Кернуса, унука Палямона. Існуе таксама сучасная вэрсія германскага паходжаньня назвы (як і ў выпадку Трокаў, Эйраголы, Юрбарку ды пэўных іншых старажытных паселішчаў ліцьвінаў): kern у розных германскіх мовах азначае 'зерне'[2].

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Kernow (1365), Керново (XVI ст.), Керновъ (1689); у беларускіх тэкстах таксама ўжываюцца формы Кернова[3] і Кернава.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле легенды, Кернаў у 1040 годзе заснаваў князь Кярнус (унук мітычнага Палямона). Да 1230 году Кярнаў быў сталіцай, пакуль іншы мітычны князь Рынгольд не перанёс яе ў Наваградак. Некаторыя летувіскія дасьледнікі называюць Кярнаў першай сталіцай Вялікага Княства Літоўскага, бо нібыта ў ім разьмяшчалася рэзыдэнцыя князёў да часоў Гедзіміна, які ў 1321 годзе перанёс яе ў Трокі. Тым часам паводле археалягічных зьвестак, гэтае паселішча, як і Вільню, заснавалі полацкія крывічы[4].

Сучасныя археалягічныя дасьледаваньні выявілі ў Кернаве велізарны масіў хрысьціянскіх могілак канца ХІІІ — пачатку ХІV стагодзьдзя, прытым знойдзеныя нацельныя крыжы адпавядаюць менавіта ўсходнехрысьціянскай (бізантыйскай) традыцыі. На думку гісторыка Алега Дзярновіча, гэтыя пахаваньні сьведчаць пра тое, што насельнікамі раньняга гораду у значнай ступені былі або ўсходнія славяне, або хрысьціяне ўсходняга абраду[5].

Першы пісьмовы ўспамін пра Кернаў датуецца 1279 годам («Старэйшая рыфмаваная хроніка», «Хроніка Германа з Вартбэрга») у зьвязку з рэйдам крыжакоў. Абарончую сыстэму паселішча ў XIII—XIV стагодзьдзях утваралі 5 замкаў, разьмешчаных на правым беразе Вяльлі, ад якіх засталіся гарадзішчы: Замкавая Гара (вышыня 30 м, плошча 5,82 га); Гара Ахвярніка (або Сьвятая Гара; вышыня 13—18 м, плошча 1,3 га); Гара Лізьдзейкі (ці Крывейце; вышыня 25—30 м, плошча 0,4 га); «Сталец Міндоўга» (вышыня 22 м, плошча 1,08 га); Гара Кернава (стаіць асобна ад асноўнай групы, разам з могільнікам займае 1,48 га).

Мескі герб, 1792 г.

У Кернаве, як мяркуецца, месьцілася рэзыдэнцыя вялікага князя літоўскага Трайдзеня і пачаткова вялікага князя Гедзіміна. Іх лякалізуюць на Гары Ахвярніка. Гандлёва-рамесны пасад разьмяшчаўся вакол замкаў, прадмесьці — на Замкавай Гары. Забудова была драўлянаю[6]. Пахавальны абрад на могільніку сьведчыць пра суіснаваньне ў XIII—XIV стагодзьдзях паганскіх і хрысьціянскіх традыцыяў. У 1365 годзе Кернаў значна пацярпеў ў часе рэйду тэўтонскіх рыцараў. У 1390 годзе аддзел крыжакоў на чале з маршалам Энгельгартам фон Рабе зьнішчыў драўляныя замкі, па чым яны не аднаўляліся. Кернаў значыцца ў «Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх», складзеным у канцы XIV стагодзьдзя[7].

Гарадзішчы і касьцёл. Н. Орда, 1875 г.

У XV ст. у даліне Паяўта (каля 25 га) на беразе Вяльлі зьявілася новае паселішча, што ўваходзіла ў склад Віленскага павету. Каля 1420 годе вялікі князь Вітаўт заснаваў у Кернаве касьцёл. У 1571 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст надаў мястэчку Магдэбурскае права, якое ў 1792 годзе пацьвердзіў кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі. У XVI—XVII стагодзьдзях аўтары тагачасных гістарыяграфічных твораў («Хроніка» М. Стрыйкоўскага, Густынскі летапіс, «Гісторыя» А. Каяловіча) называлі Кернаў адным з найважнейшых палітычна-адміністрацыйных цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага ў XIII—XIV стагодзьдзях.

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Стары касьцёл, каля 1900 г.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Кернаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Віленскім павеце. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў у мястэчку дзейнічалі касьцёл і капліца.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Кернаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Керанў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Па польска-летувіскіх баях і падпісаньні пагадненьня паміж міжваеннай Польскай Рэспублікай і Летувой у 1919 годзе ён апынуўся ў складзе Летувы. У 1960 годзе тэрыторыю старажытнага паселішча і замкаў абвясьцілі запаведнікам.

У 2004 годзе Кернаў занесьлі ў Сьпіс сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • XVIII стагодзьдзе: 1795 год — 194 чал.
  • XIX стагодзьдзе: 1833 год — 63 чал.; 1861 год — 260 чал.; 1866 год — 260 чал., у тым ліку 180 каталікоў, 12 праваслаўных і 60 юдэяў[8]; 1886 год — 242 чал.; 1895 год — 294 чал.
  • XX стагодзьдзе: 1923 год — 252 чал.; 1959 год — 170 чал.; 1977 год — 170 чал.; 1979 год — 177 чал.; 1985 год — 202 чал.; 1989 год — 289 чал.
  • XXI стагодзьдзе: 2001 год — 307 чал.; 2005 год — 320 чал.

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічае Кернаўскі археалягічны і гістарычны музэй-запаведнік.

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Гістарычна-археалягічны рэзэрват (XIII—XIV стагодзьдзі)
  • Капліца
  • Касьцёл Маці Божай Шкаплернай (1914—1924)
  • Могілкі хрысьціянскія
  • Скульптурныя помнікі

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Vanagas A. Lietuvos miestų vardai (antrasis leidimas). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2004. P. 93—96.
  2. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 31.
  3. ^ Смоліч А. Географія Беларусі. — Вільня: Друкарня «Віленскага Выдавецтва» Б. А. Клецкіна, 1922. С. 203.
  4. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 31.
  5. ^ Сяргей Абламейка, Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус, Радыё Свабода, 24 кастрычніка 2019 г.
  6. ^ Дзярновіч А. Кернаў // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 2. С. 88.
  7. ^ Зайкоўскі Э. Літва гістарычная // Наша Слова. № 26 (917) 1 ліпеня 2009 г., № 27 (918) 8 ліпеня 2009 г.
  8. ^ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 47

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]