Заказьнікі Беларусі

Зака́зьнікі Белару́сі — асабліва ахоўныя прыродныя тэрыторыі (ААПТ) Беларусі, абвешчаныя дзеля захаваньня і аднаўленьня каштоўных прыродных мясьцінаў.

Паводле 4-га артыкула Закону Рэспублікі Беларусь ад 15 лістапада 2018 году № 150-З «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях», заказьнікі могуць быць мясцовай і рэспубліканскай значнасьці. Згодна зь 7-м артыкулам Закону Савет міністраў Рэспублікі Беларусь «прымае рашэньні пра абвяшчэньне, пераўтварэньне, спыненьне існаваньня заказьнікаў рэспубліканскай значнасьці». Паводле 9-га артыкула, мясцовыя выканаўчыя і распарадчыя органы прымаюць такія рашэньні датычна заказьнікаў мясцовай значнасьці. Згоднам з 14-м артыкулам плянаваньне такіх мясцовых рашэньняў улучаецца ў «абласныя схемы разумнага разьмяшчэньня ААПТ мясцовай значнасьці», якія «распрацоўваюцца абласнымі, Менскім гарадзкім выканаўчым камітэтам сумесна з Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі на 10-гадовы тэрмін». Для вылучэньня земляў пад такія схемы «распрацоўваюцца навуковыя абгрунтаваньні межаў, плошчы ААПТ і сьпіс землекарыстальнікаў, чые дзялянкі ўлучаюцца ў склад земляў» заказьнікаў. На 2020 год у 6-і абласьцях Беларусі знаходзіўся 281 заказьнік мясцовай значнасьці і 99 — рэспубліканскай. Сярод іх вылучалі 5 відаў: біялягічны, водна-балотны, водны, геалягічны і краявідны. Сярод заказьнікаў мясцовай значнасьці налічвалася 126 водных (45%), 76 біялягічных (27%), 39 водна-балотных (14%), 29 краявідных (10%) і 11 геалягічных (4%). У Берасьцейскай вобласьці знаходзілася 30 заказьнікаў мясцовай значнасьці, у Віцебскай — 63, у Гарадзенскай — 28, у Гомельскай — 43, у Магілёўскай — 66 і ў Менскай — 51.

Падставы абвяшчэньня

Паводле 16-га артыкула Закону Беларусі 2018 году «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях», існавала 7 агульных падставаў пры выбары земляў для абвяшчэньня заказьнікамі:

1. «наяўнасьць уласьцівых і рэдкіх прыродных краявідаў і біятопаў;
2. наяўнасьць месцаў пражываньня дзікіх жывёлаў і росту дзікарослых расьлінаў, якія адносяцца да відаў, улучаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, і да відаў, якія падпадаюць пад дзеяньне міжнародных дамоваў Рэспублікі Беларусь;
3. наяўнасьць месцаў рэгулярнага гнездаваньня, зімаваньня або стаянкі падчас пералёту водна-балотных і іншых відаў пералётных птушак у колькасьці, што перавышае 1 адсотак ад ліку нацыянальнай або эўрапейскай папуляцыі віду;
4. наяўнасьць месцаў штогадовага засяроджаньня падчас сэзонных пералётаў прынамсі 10 000 асобін пералётных водна-балотных птушак (кулікі, качкі, гусі), прынамсі 500 асобін шэрых жураўлёў;
5. наяўнасьць месцаў нерасту, нагулу і перасяленьня рыбы, што адносіцца да відаў, улучаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, і да відаў, якія падпадаюць пад дзеяньне міжнародных дамоваў Рэспублікі Беларусь;
6. наяўнасьць прыродных земляў, улучаных у нацыянальную экалягічную сетку;
7. наяўнасьць прыродных вадаёмаў, відаў рэльефу, непаўторных або рэдкіх паводле свайго паходжаньня, морфамэтрычных і іншых уласьцівасьцяў».

Таксама налічвалася 4 адмысловыя падставы пры выбары земляў пад заказьнікі:

1. «прыродныя землі нязначна парушаныя чалавечай дзейнасьцю і валодаюць высокай здольнасьцю аднаўленьня;
2. уласьцівыя і рэдкія прыродныя краявіды і біятопы складаюць прынамсі 40% плошчы прыродных земляў;
3. прыродныя землі ёсьць месцам пражываньня дзікіх жывёлаў і месцам росту прынамсі 10 відаў дзікарослых расьлінаў, што адносіцца да відаў, улучаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, і да відаў, якія падпадаюць пад дзеяньне міжнародных дамоваў Рэспублікі Беларусь;
4. прыродныя землі граюць важную ролю ў падтрыманьні воднага ладу прыродных вадаёмаў і балотаў».

Згодна з Законам прыродныя землі могуць абраць для абвяшчэньня заказьнікам мясцовай значнасьці, калі тая адпавядае «прынамсі 2-м агульным і 2-м адмысловым падставам». Заказьнікам рэспубліканскай значнасьці маглі абвясьціць пры адпаведнасьці «прынамсі 3-м агульным і 3-м адмысловым падставам».

Забароны

Згодна з 28-м артыкулам Закону 2018 году «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях», у межах заказьніка забараняюцца:

1. «правядзеньне высечкі, выдаленьне, зьнішчэньне, пашкоджаньне, выняцьце дрэваў чарэшчатага дуба, бука, востралістага клёна, вяза (лёма, бяроста), звычайнага ясеня, ліпы, дугласіі, кедра і карэльская бярозы;
2. узьвядзеньне прадметаў будаўніцтва;
3. расчыстка расьліннасьці ў прыбярэжных палосах і воднай расьліннасьці;
4. забор вады для прамысловай і гаспадарчай патрэбы з вадаёмаў;
5. выпас жывёлы і касьба ў прыбярэжных палосах з 1 красавіка па 15 чэрвеня».

Паводле 24-га артыкула Закону, існавала яшчэ 16 агульных забаронаў на:

1. «выведку і распрацоўку радовішчаў карысных выкапняў;
2. скід сьцёкавых водаў у навакольнае асяродзьдзе;
3. мыйку мэханічных транспартных сродкаў;
4. выкананьне гідратэхнічнай мэліярацыі» і зьмяненьне воднага ладу;
5. "выпальваньне сухой расьліннасьці, травы на корані, а таксама ржышча і пажніўных рэшткаў;
6. «спальваньне пасечаных рэшткаў пры правядзеньні высечак лесу»;
7. «увядзеньне дзікіх жывёлаў і расьлінаў;
8. узьвядзеньне прамысловых, камунальных і складзкіх збудаваньняў, аўтамабільных заправачных станцыяў, станцыяў тэхнічнага абслугоўваньня і мыйняў для аўтатранспарту, жывёлагадоўчых стайняў і жылой забудовы, разьмяшчэньне летнікаў для жывёлы, стварэньне новых садаводчых таварыстваў і дачных каапэратываў;
9. разьмяшчэньне асобных намётаў, намётавых мястэчак, стаянак падарожнікаў, іншых абсталяваных зонаў і месцаў адпачынку, стаянак мэханічных транспартных сродкаў, распальваньне вогнішчаў»;
10. «правядзеньне суцэльных высечак галоўнага карыстаньня;
11. складаваньне і прымяненьне лётным чынам хімічных сродкаў аховы расьлінаў, рэгулятараў іх росту і ўгнаеньняў;
12. выняцьце, выдаленьне, пашкоджаньне і зьнішчэньне драўняна-хмызьняковай расьліннасьці, жывога надглебавага покрыва і ляснога подсьцілу, зьняцьцё ўрадлівага слою глебы, улучна з подсьцілавымі пародамі;
13. выкарыстаньне юрыдычнымі і фізычнымі асобамі водных транспартных сродкаў з рухавікамі ўнутранага згараньня звыш 15 конскіх сілаў;
14. рух і стаянка мэханічных транспартных сродкаў і самаходных машынаў па-за дарогамі агульнага карыстаньня і адмыслова абсталяванымі месцамі;
15. узворваньне земляў у прыбярэжных палосах;
16. правядзеньне навуковых досьледаў з прыроднымі мясьцінамі, што могуць прывесьці да шкоднага ўзьдзеяньня».

Нумар

У 37-м артыкуле Закону «Аб асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях» прадугледжвалася, што заказьніку прысвойваецца рэестровы нумар у выглядзе АААА.3.Б.В, дзе:

• АААА — парадкавы нумар у летапісным парадку ўліку;
• 3 — лічбавы код заказьніка, як віда ААПТ;
• Б — лічбавы код значнасьці (2 — мясцовая, 1 — рэспубліканская);
• В — лічбавы код Менску (7) або вобласьці (1 — Берасьцейская, 2 — Віцебская, 3 — Гомельская, 4 — Гарадзенская, 5 — Менская і 6 — Магілёўская; некалькі адм.-тэр. адзінак згадваецца праз касую рысу).

Рэспубліканскія

На 2020 год у 6-і абласьцях Беларусі знаходзілася 99 заказьнікаў рэспубліканскай значнасьці. Зь іх 18 месьцілася ў Берасьцейскай вобласьці, 25 — у Віцебскай, 15 — у Гарадзенскай, 12 — у Гомельскай, 5 — у Магілёўскай і 24 — у Менскай. Налічвалася 4 віды такіх заказьнікаў: 37 біялягічных, 36 краявідных, 17 водных і 9 водна-балотных. Найбольшым быў заказьнік «Сярэдняя Прыпяць» плошчай звыш 930 км², які месьціўся ў 3-х раёнах Берасьцейскай вобласьці і Жыткавіцкім раёне Гомельскай. Найстарэйшым дзейным быў Казьянскі заказьнік, заснаваны ў сакавіку 1960 году ў Полацкім і Шумілінскім раёнах Віцебскай вобласьці. На канец 2017 году рэспубліканскія заказьнікі займалі звыш 9508 км² (950 896,33 га) земляў Беларусі, што складала звыш 4,5 % плошчы краіны.

Берасьцейская вобласьць

Назва	Від	Раён	Плошча (га)	Дата абвяшчэньня	Выява
Стронга	краявідны	Баранавіцкі	12 015	1998 г., 26 кастрычніка
Буслаўка	біялягічны	Бярозаўскі, Пружанскі	7936	1997 г., 12 жніўня
Спораўскі	біялягічны	Бярозаўскі, Дарагічынскі, Івацэвіцкі, Янаўскі	19 384	1991 г., 15 жніўня
Прыбускае Палесьсе	краявідны	Берасьцейскі	17 230,6	2003 г., 30 траўня
Ялоўскі	біялягічны	Ганцавіцкі	959	1979 г, 16 жніўня
Борскі	біялягічны	Ганцавіцкі, Лунінецкі	2818,4	1979 г., 16 жніўня
Падвялікі мох	водны	Ганцавіцкі	10 647	2005 г., 13 сьнежня
Выганашчанскае	краявідны	Ганцавіцкі, Івацэвіцкі, Ляхавіцкі	54 611,34	1968 г., 18 лістапада
Званец	краявідны	Дарагічынскі, Кобрынскі	16 227,42	1996 г., 11 красавіка
Радастаўскі	краявідны	Дарагічынскі	6685,17	1978 г., 22 жніўня
Лунінскі	біялягічны	Лунінецкі	9283	1997 г., 27 лютага
Сярэдняя Прыпяць	краявідны	Лунінецкі, Пінскі, Столінскі; Жыткавіцкі Гомельскай вобласьці	93 062,15	1999 г., 19 ліпеня
Лукава	біялягічны	Маларыцкі	1594,07	1968 г., 8 верасьня
Тырвовічы	біялягічны	Пінскі	1443	1984 г., 26 верасьня
Прастыр	краявідны	Пінскі, Столінскі	9544,71	1994 г., 28 лютага
Ружанская пушча	біялягічны	Пружанскі	2812	1986 г., 21 лютага
Марочна	водна-балотны	Столінскі	6444,39	2008 г., 26 траўня
Альманскія балоты	краявідны	Столінскі	94 219	1998 г., 12 лістапада

Віцебская вобласьць

Назва	Від	Раён	Плошча (га)	Дата абвяшчэньня	Выява
Рычы	водны	Браслаўскі	1390,62	1979 г., 16 жніўня
Чырвоны Бор	краявідны	Дрысенскі, Расонскі	35 023,3	1997 г., 29 ліпеня
Асьвейскі	краявідны	Дрысенскі	30 567,38	1977 г., 13 чэрвеня
Запольскі	біялягічны	Віцебскі	794,04	1979 г., 16 жніўня
Мошна	біялягічны	Віцебскі	398,76	1979 г, 16 жніўня
Чысьцік	біялягічны	Віцебскі	299,98	1979 г., 16 жніўня
Белае	водны	Глыбоцкі, Ушацкі	483,2	1979 г., 16 жніўня
Доўгае	водны	Глыбоцкі	644,45	1979 г., 16 жніўня
Сэрвач	водны	Глыбоцкі, Докшыцкі	9150,35	1997 г., 29 ліпеня
Карыценскі мох	водны	Гарадоцкі	1388,9	1981 г., 1 красавіка
Верхневялейскі	водны	Докшыцкі	815,02	1996 г., 21 сакавіка
Бабінавіцкі	краявідны	Лёзьненскі	10 547	1998 г., 17 верасьня
Жада	водна-балотны	Мёрскі, Шаркоўшчынскі	7118	2015 г., 26 жніўня
Балота Мох	водны	Мёрскі	4602,03	1981 г., 1 красавіка
Ельня	краявідны	Мёрскі, Шаркоўшчынскі	25 301	1968 г., 18 лістапада
Лонна	біялягічны	Полацкі	443,07	1979 г., 16 жніўня
Дражбітка-Сьвіна	водна-балотны	Полацкі	6727,25	2015 г., 4 лютага
Глыбокае-Вялікае Астравіта	водны	Полацкі	1353,38	1979 г., 16 жніўня
Казьянскі	краявідны	Полацкі, Шумілінскі	26 060	1960 г., 10 сакавіка
Швакшты	водны	Пастаўскі	5517,03	1996 г., 25 верасьня
Сіньша	краявідны	Расонскі	12 877,42	1996 г., 21 сакавіка
Крывое	водны	Ушацкі	1063,72	1979 г., 16 жніўня
Янка	водна-балотны	Шаркоўшчынскі	5848	2015 г., 4 лютага
Сосна	водны	Шумілінскі	168,33	1979 г., 16 жніўня
Споры	водны	Шумілінскі	1170,59	2015 г., 8 кастрычніка

Гарадзенская вобласьць

Назва	Від	Раён	Плошча (га)	Дата абвяшчэньня	Выява
Замкавы лес	біялягічны	Ваўкавыскі, Зэльвенскі	3659,52	2007 г., 27 сьнежня
Гарадзенская пушча	краявідны	Гарадзенскі	20 515,59	1997 г., 12 жніўня
Азёры	краявідны	Гарадзенскі, Шчучынскі	23 364,05	1990 г., 5 сакавіка
Ліпічанская пушча	краявідны	Зьдзецельскі, Мастоўскі, Шчучынскі	15 153	2002 г., 8 кастрычніка
Медухава	біялягічны	Зэльвенскі	1375,34	1996 г, 11 красавіка
Налібоцкі	краявідны	Іўеўскі, Наваградзкі; Валожынскі, Стаўпецкі Менскай вобласьці	86 892	2005 г., 27 траўня
Міранка	водны	Карэліцкі	3548,74	1996 г., 25 верасьня
Сьвіцязянскі	краявідны	Карэліцкі, Наваградзкі	1193,79	1970 г., 18 чэрвеня
Дакудаўскі	біялягічны	Лідзкі	630,34	1990 г., 5 сакавіка
Наваградзкі	краявідны	Наваградзкі	1827,07	1994 г., 28 кастрычніка
Белы Мох	водна-балотны	Астравецкі	887,5	2015 г., 21 кастрычніка
Сарачанскія азёры	краявідны	Астравецкі	14 738,97	2008 г., 25 траўня
Слонімскі	біялягічны	Слонімскі	4812,73	1978 г., 22 жніўня
Дубатоўскае	біялягічны	Смаргонскі	839,5	1978 г., 22 жніўня
Котра	краявідны	Шчучынскі	10 463,5	2003 г., 19 верасьня

Гомельская вобласьць

Назва	Від	Раён	Плошча (га)	Дата абвяшчэньня	Выява
Буда-Кашалёўскі	біялягічны	Буда-Кашалёўскі	6720,63	1998 г., 13 красавіка
Поплаў ракі Сож	водна-балотны	Буда-Кашалёўскі, Веткаўскі, Чачэрскі	8563,72	2015 г., 4 лютага
Стары Жадзен	водна-балотны	Жыткавіцкі, Лельчыцкі	17 048,39	2015 г., 4 лютага
Выдрыца	краявідны	Жлобінскі, Шацілавіцкі	17 560	1999 г., 14 кастрычніка
Смычок	краявідны	Жлобінскі, Рэчыцкі	2635	2000 г, 27 верасьня
Стрэльскі	краявідны	Каленкавіцкі, Мазырскі	12 161	1999 г., 23 лютага
Букчанскі	біялягічны	Лельчыцкі	4990,31	1979 г., 16 жніўня
Дняпроўска-Сожаўскі	біялягічны	Лоеўскі	14 556	1999 г., 5 жніўня
Мазырскія яры	краявідны	Мазырскі	1019,77	1986 г., 21 лютага
Бабінец	біялягічны	Рудабельскі	830,7	1979 г., 16 жніўня
Рудабельскі	біялягічны	Рудабельскі	4070,2	2003 г., 27 чэрвеня
Чыркавіцкі	біялягічны	Шацілавіцкі	461,63	1979 г., 16 жніўня

Магілёўская вобласьць

Назва	Від	Раён	Плошча (га)	Дата абвяшчэньня	Выява
Заазер’е	водны	Бялыніцкі	4172,1	1968 г., 18 лістапада
Астравы Дулебы	водны	Бялыніцкі, Клічаўскі	26 600	1998 г., 12 лістапада
Старыца	краявідны	Быхаўскі	2033	1997 г., 27 лютага
Сьвіслацка-Бярэзінскі	краявідны	Асіпавіцкі, Качэрыцкі, Клічаўскі	17 480	2015 г., 4 лютага
Прапойскі	водна-балотны	Прапойскi	14 779,33	2017 г., 4 лiстапада

Менская вобласьць

Назва	Від	Раён	Плошча (га)	Дата абвяшчэньня	Выява
Чарневіцкі	краявідны	Барысаўскі, Бярэзінскі, Крупскі	10 180	2005 г., 24 студзеня
Чарнеўскі	біялягічны	Барысаўскі	1026,53	1979 г., 16 жніўня
Барысаўскі	краявідны	Барысаўскі, Смалявіцкі	2731,4	2015 г., 4 лютага
Дзянісавіцкі	біялягічны	Крупскі	3059,59	1979 г., 16 жніўня
Сялява	краявідны	Крупскі	19 364,83	1993 г, 25 лютага
Белая Русь	краявідны	Лагойскі	4460	2015 г., 4 лютага
Купалаўскі	краявідны	Лагойскі, Менскі	3834	2000 г., 6 красавіка
Глебкаўка	біялягічны	Менскі	964	2001 г., 29 сьнежня
Лебядзіны	біялягічны	Менскі	43,49	2015 г., 28 красавіка
Падсады	біялягічны	Менскі	1079	1999 г., 31 сакавіка
Прылуцкі	біялягічны	Менскі	523,06	1977 г., 20 студзеня
Сьціклева	біялягічны	Менскі	428	2001 г., 29 сьнежня
Юхнаўскі	біялягічны	Менскі	221	2001 г., 13 жніўня
Прылепскі	краявідны	Менскі	3242	2000 г., 20 сьнежня
Траскоўшчына	краявідны	Менскі	745,39	2001 г., 5 сакавіка
Копыш	біялягічны	Пухавіцкі	1222,34	1979 г., 16 жніўня
Мацеевіцкі	біялягічны	Пухавіцкі	1802,19	1979 г., 16 жніўня
Амговіцкі	біялягічны	Пухавіцкі, Старадароскі	2556,8	2009 г., 24 сьнежня
Амяльнянскі	біялягічны	Пухавіцкі	2011,57	1979 г., 16 жніўня
Вароніцкі востраў	водна-балотны	Пухавіцкі	828,44	2015 г., 4 лютага
Валмянскі	біялягічны	Смалявіцкі	614,5	1996 г., 21 сакавіка
Пекалінскі	біялягічны	Смалявіцкі	2128,9	2000 г., 10 жніўня
Гайна-Бродня	водны	Смалявіцкі	1196,22	2015 г., 4 лютага
Фаліцкі Мох	біялягічны	Старадароскі	1947,21	2007 г., 27 сьнежня

Глядзіце таксама

• Мясцовыя заказьнікі Беларусі

Вонкавыя спасылкі

• Заказьнікі // Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя Рэспублікі Беларусь, 2020 г. Архіўная копія ад 2020 г. Праверана 22 траўня 2020 г.