Герб Беларусі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Герб Беларусі
Беларускі нацыянальны герб Пагоня

Герб Беларусі — афіцыйны сымбаль Рэспублікі Беларусь. Уяўляе сабой зялёны контур тэрыторыі Рэспублікі Беларусь у залатых промнях сонца над зямною куляй. Над контурам знаходзіцца чырвоная зорка, зьлева і справа контур абкружае вянок з залатых каласоў, пераплеценых кветкамі канюшыны і льну. Каласы абвіваюць стужкі колераў сьцягу Беларусі, унізе на стужцы бачны залаты надпіс «Рэспубліка Беларусь». Ужываецца як дзяржаўны герб пасьля ўказу А. Лукашэнкі ад 12 чэрвеня 1995 году[1]. Шэраг аўтараў (праўнікі, гісторыкі і інш.) паказваюць на незаконнасьць дзяржаўнага статусу гэтай сымболікі з прычыны парушэньня Канстытуцыі і заканадаўства Беларусі пры прызначэньні і правядзеньні рэфэрэндуму 14 траўня 1995 году[1][2][3][4][5][6]. На гэтай падставе апазыцыйныя да ўлады А. Лукашэнкі грамадзкія, культурніцкія і палітычныя арганізацыі працягваюць выкарыстоўваць беларускі нацыянальны герб Пагоню, які быў афіцыйным дзяржаўным сымбалем Беларусі ў 1991—1995 гадох.

Цяперашні афіцыйны герб зьяўляецца мадыфікацыяй гербу БССР, распрацаванага і зацьверджанага ў час кульмінацыі Сталінскіх рэпрэсіяў у 1938 годзе[7]. Ён не супадае з нацыянальным гербам беларусаў і асацыюецца найперш з асобай Аляксандра Лукашэнкі і той палітычнай і сацыяльна-эканамічнай мадэльлю, якую ён увасабляе[8]. Апрача Беларусі, гербамі савецкіх часоў дагэтуль карыстаюцца Таджыкістан, Узбэкістан, а таксама непрызнаная Прыднястроўская малдаўская рэспубліка.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

БССР[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Герб Беларускай ССР

Фармаваньне сымболікі БССР адбывалася цэнтралізавана і рэгулявалася ідэалягічнымі патрабаваньнямі[9]. Першы герб ССРБ узору 1919 году нічым не адрозьніваўся ад гербу РСФСР, акрамя надпісаў. Прыняты ў 1927 годзе герб рэспублікі аўтарства В. Волкава згодна з 2-й канстытуцыяй БССР меў наступнае апісаньне (разьдзел XIII, артыкул 74):

Дзяржаўны герб Беларускае Сацыялістычнае Савецкае рэспублікі складаецца з малюнку ў праменях узыходзячага сонца сярпа і молата, якія зьмешчаны крыж на крыж ручкамі ўніз і абкружаны вянком; гэты вянок складаецца зьлева з жытніх каласоў, пераплеценых канюшынаю, а справа з дубовае галінкі; унізе паміж абедзьвюма палавінамі вянка перавіты чырвонаю стужкаю, на якой зьмешчаны надпісы на беларускай, габрэйскай, расейскай і польскай мовах: «Пралятарыі ўсіх краін, злучайцеся!» і ніжэй — ініцыялы БССР. Уверсе гербу знаходзіцца пяціканцовая зорка.

Варта адзначыць, што ў зыходным праекце гэтага гербу прапаноўвалася выкарыстоўваць бел-чырвона-белую стужку[10], аднак Саўнаркам пастанавіў замяніць яе на чырвоную.

Згодна з афіцыйным тлумачэньнем, жытнія каласы на гербе адлюстроўвалі сельскую гаспадарку, а дубовая галінка — лясныя багацьці рэспублікі; пяціканцовая зорка — шлях да сацыялізму; колькасьць моваў — чатыры — адпавядала, з аднаго боку, асноўным этнічным групам, якія пражывалі на тэрыторыі рэспублікі, а з другога — не стварала палітычных падставаў для ўціску беларускай мовы на тэрыторыі Заходняй Беларусі, перададзенай Леніным Польшчай[11].

Нягледзячы на адсутнасьць у гербе БССР якіх-кольвек беларускіх нацыянальных адметнасьцяў, разгорнуты ў 1930-я гады наступ на «нацдэмаў» закрануў і прынятую ў часе беларусізацыі сымболіку. 28 ліпеня 1938 году на паседжаньні Вярхоўнага Савету БССР дэпутат Захараў І. А. выступіў з прамовай, дзе азначалася, што:

Беларусь зьяўляецца індустрыяльна-калгаснай краінай. У сельскай гаспадарцы пераважаюць большасьцю пасевы зернавых і тэхнічных культур — жыта, лён, канюшына. Усё гэта зьяўляецца асноўным багацьцем сельскай гаспадаркі, што і павінна быць адлюстравана ў дзяржаўным гербе Беларускай Савецкай Сацыялістычнай рэспублікі.

На гэтай падставе ён унёс прапанову пра зьмяненьне гербу БССР: «замяніць вянок з дубовымі лісьцямі вянком з жытніх каласоў, пераплеценых клеверам і льном».

Такім чынам быў створаны прэцэдэнт, калі разьвіцьцё народнай гаспадаркі аўтаматычна вымагала ўнясеньня дадатковых зьменаў у дзяржаўную сымболіку. Адпаведна, герб пераўтварыўся з сымбалічнай, ляканічнай і ўстойлівай выявы, якая мусіць адлюстроўваць гістарычныя карані, традыцыю, альбо час і галоўныя ідэі грамадзка-палітычнага ладу, у рухомую мінівыставу мясцовых дасягненьняў прамысловасьці і сельскай гаспадаркі[12].

Рэфэрэндум 1995 году[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году

Ініцыяванае А. Лукашэнкам зьмяненьне нацыянальнай гістарычнай сымболікі Беларусі на штучную савецкую разьлічвалася як мэтанакіраваны удар па галоўных палітычных апанэнтах (Апазыцыя БНФ) і мусіла ўмацаваць яго асабістую ўладу[13]. Аднак напраўду яно выявілася моцным ударам па нацыянальнай ідэнтычнасьці беларусаў[14].

Новы герб намаляваў кіраўнік адміністрацыі Лукашэнкі Леанід Сініцын[15][13], інжынэр-будаўнік паводле адукацыі і расеец паводле нацыянальнасьці, які лічыў, што Беларусь павінна далучыцца да Расеі на правах «асацыяванага сабра»[14]. Пазьней ён апавядаў беларускаму дэпутату Валянціну Голубеву[14]:

Справа ж не ў геральдыцы. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.

За аснову новага гербу ўзялі герб БССР, зь якога прыбралі серп і молат, надпіс «Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!» на беларускай і расейскай мовах. Колер стужак зьмянілі з чырвонага на чырвона-зялёны, а надпіс «БССР» — на «Рэспубліка Беларусь», замест серпу і молату зьявіўся контур сучаснай тэрыторыі Рэспублікі Беларусь.

14 траўня 1995 году з ініцыятывы Лукашэнкі прайшоў агульнанацыянальны рэфэрэндум па пытаньні нацыянальнай сымболікі. Паводле афіцыйных зьвестак, за прапанаваныя ім варыянты гербу і сьцяга прагаласавала 75,1% выбарцаў (або 49,7% тых, хто меў права голасу[5]). Пры гэтым выбары ў Парлямэнт Беларусі, што праводзіліся адначасна з рэфэрэндумам у адных і тых жа памяшканьнях не адбыліся ў 141 акругах з 260 празь нізкую яўку (прыйшло менш за палову выбарнікаў), пры гэтым паводле афіцыйных зьвестак, ува ўсіх гэтых акругах у рэфэрэндуме прыняла ўдзел больш за палову выбарнікаў[13]. Ужо 16 траўня новыя сымбалі вывесілі над будынкам Вярхоўнага Савету Беларусі і іншымі афіцыйнымі ўстановамі.

Гісторыя дзяржаўнага гербу Беларусі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзяржаўныя гербы Беларусі ў XIV—XXI стагодзьдзях
Выява Назва дзяржавы Час Назва гербу
Pahonia. Пагоня (1672).jpg Вялікае Княства Літоўскае XIV—XVII Пагоня
Pahonia. Пагоня (1780-89).png XVII—XVIII Пагоня
Герб Княжества и области белорусские и литовские 1882.svg Княства і вобласьці беларускія і літоўскія на Вялікім гербе Расейскай імпэрыі. 1918—1919 Коньнік зь мячом
Герб БНР 1918.svg Беларуская Народная Рэспубліка 1918—1919 Пагоня
Герб Социалистической Советской Республики Белоруссии.svg ССРБ 1919—1927
Emblem of the Byelorussian SSR (1927).svg БССР 1927—1937
Emblem of the Byelorussian SSR (1926-1937).svg 1937—1938
Emblem of the Byelorussian SSR (1958-1981).svg 1958—1981
Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg 1981—1991
Coat of arms of Belarus (1918, 1991–1995).svg Рэспубліка Беларусь 1991—1995 Пагоня

Падобныя гербы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Латышонак А. Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі // Жаўнеры БНР. — Беласток-Вільня, 2009.
  2. ^ Міхаіл Пастухоў. Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове? // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня: Gudas, 2000. ISBN 998-6951-82-7.
  3. ^ Запрудзкі С. Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня: Gudas, 2000. ISBN 998-6951-82-7.
  4. ^ Запрудзкі С. Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады // Архэ Пачатак. № 1 (21), 2002.
  5. ^ а б Лялькоў І. Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан // ARCHE № 1 (21), 2002.
  6. ^ Заключение Конституционного Суда Республики Беларусь от 11 октября 1995 г. №З-17/95 «О соответствии Конституции Республики Беларусь статьи 7 Закона „О Верховном Совете Республики Беларусь“, статьи 10, части четвертой статьи 63 Временного регламента Верховного Совета Республики Беларусь»
  7. ^ Цітоў А. К. Сфрагістыка і геральдыка Беларусі. — Мн.: РІВШ БДУ, 1999.
  8. ^ Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 10.
  9. ^ Цітоў А. К. Геральдыка Беларусі. — Мн.: МФЦП, 2010. С. 136.
  10. ^ Басаў А. Н., Куркоў І. М. Флагі Беларусі ўчора і сёння / Пер. А. Н. Найдовіч. — Мн.: Полымя, 1994. С. 22.
  11. ^ Цітоў А. К. Геральдыка Беларусі. — Мн.: МФЦП, 2010. С. 134.
  12. ^ Цітоў А. К. Геральдыка Беларусі. — Мн.: МФЦП, 2010. С. 135.
  13. ^ а б в Мартинович Д. Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум, TUT.BY, 14.05.2020 г.
  14. ^ а б в Навумчык С. «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг, Радыё Свабода, 18 красавіка 2014 г.
  15. ^ Толкачева Е. «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР, TUT.BY, 12.05.2019 г.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Commons-logo.svg Герб Беларусі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Герб_Беларусі&oldid=2139580»