Чашнікі

	Чашнікі; лац. Čašniki
	; У цэнтры места
Герб Чашнікаў	Сьцяг Чашнікаў
Першыя згадкі:	1504
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Чашніцкі
Вышыня:	136 м н. у. м.
Насельніцтва:	8092 чал. (2021)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2133
Паштовы індэкс:	211150
СААТА:	2251501000
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°51′12″ пн. ш. 29°9′53″ у. д. / 54.85333° пн. ш. 29.16472° у. д.Каардынаты: 54°51′12″ пн. ш. 29°9′53″ у. д. / 54.85333° пн. ш. 29.16472° у. д.
	Чашнікі на мапе Беларусі ± Чашнікі
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://chashniki.vitebsk-region.gov.by/

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Чашнікі (неадназначнасьць).

Ча́шнікі — места ў Беларусі, на рацэ Вуле. Адміністрацыйны цэнтар Чашніцкага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2021 год — 8092 чалавекі^[1]. Знаходзяцца за 95 км на паўднёвы захад ад Віцебску, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Чашнікі (лінія Ворша — Лепель). Аўтамабільныя дарогі на Лепель, Новалукомаль, Сянно.

Чашнікі — даўняе мястэчка гістарычнай Полаччыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[2]. Да нашага часу тут захавалася царква Сьвятога Спаса ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі барока комплекс кляштару дамініканаў з касьцёлам Сьвятога Лукі, помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Назва

Існуе некалькі меркаваньняў пра паходжаньне тапоніму Чашнікі. Паводле найбольш пашыранага зь іх, назва места ўтварылася ад слова чашнік — пасады ў Вялікім Княстве Літоўскім. Іншая вэрсія зьвязвае тапонім з разьмяшчэньнем паселішча ў нізкім месцы на Чашніцкай нізіне (у «чашы»)^[3]. Апроч гэтага, назву часам тлумачаць разьвіцьцём ганчарнай справы (месца выстворчасьці чашак)^[4].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Чашнікі зьмяшчаецца ў пераліку буйных паселішчаў Полаччыны і датуецца 1504 годам. У Інфлянцкую вайну, на загад маскоўскага гаспадара Івана IV Тырана, на правым беразе Вулы збудавалі ўмацаваны замак (спалены ў 1708 годзе). У 1564 годзе каля Чашнікаў на Іванскіх палях абаронцы Вялікага Княства Літоўскага пад камандаю гетмана вялікага Мікалая Радзівіла «Рудога» нечаканым ударам разьбілі 25-тысячнае маскоўскае войска Шуйскага. Сам Шуйскі загінуў у бітве. У 1567 годзе войскі Вялікага Княства Літоўскага зноў разьбілі маскоўскіх захопнікаў. З 1568 году Чашнікі знаходзіліся ў валоданьні Ганны Радзівілаўны. У 1580 годзе кароль і вялікі князь Стэфан Баторы прымаў у мястэчку Шышмарова, пасла Івана IV Тырана.

З пачатку XVI стагодзьдзя Чашнікі знаходзіліся ў складзе Полацкага ваяводзтва, у валоданьні князёў Лукомскіх. У канцы XVI стагодзьдзя маёнтак перайшоў да Кішкаў, у пачатку XVII стагодзьдзя — да Друцкіх-Сакалінскіх, пазьней Сапегаў. На 1633 год у Чашніках было 109 будынкаў, 16 крамаў^[5], паселішча належала Казаноўскім. З 1649 году маёнтак быў у валоданьні Слушкаў. У 1664 годзе^[5] харунжы Дамінік Служка фундаваў тут кляштар дамініканаў. У 1722 годзе мястэчка перайшло да С. Быкоўскага-Лапоты, у 1785 годзе — да Валадковічаў. У 1786 годзе пры дамініканскім кляштары збудавалі мураваны касьцёл, у якім захоўвалася цудоўная фігура Пана Езуса, шанаваная мясцовымі жыхарамі. У XVIII стагодзьдзі дзеяла прыстань, больш за 40 складоў^[5], працавалі майстэрні вырабу стругаў — гандлёвых суднаў. У гэты час Чашнікі атрымалі шэраг прывілеяў. У 1791 годзе мястэчка стала сталіцай Полацкага ваяводзтва.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Чашнікі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Лепельскім павеце Полацкай, з 1796 году Беларускай, з 1802 году Віцебскай губэрні. У вайну 1812 году каля мястэчка адбылася бітва паміж расейскімі (пад камандай Вітгенштэйна) і францускімі (пад камандай Віктора) войскамі. У 1832 годзе па здушэньні вызвольнага паўстаньня расейскія ўлады скасавалі кляштар дамініканаў, па чым парафію абслугоўвалі дыяцэзіяльныя ксяндзы. У 1843^[6]—1845 гадох у мястэчку збудавалі Спаса-Праабражэнскую царкву. У сярэдзіне XIX стагодзьдзя ў Чашніках налічвалася каля 2,5 тысячы жыхароў; сярод местачкоўцаў было нямала лёцманаў, якія наймаліся ўвесну на баркі, праводзячы іх Дзьвіною да Рыгі. У 1868 годзе па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл Сьвятога Лукі на царкву Маскоўскага патрыярхату.

У 1886 годзе ў Чашніках адкрылася папяровая фабрыка. Згодна з вынікамі перапісу 1897 году, у мястэчку было 703 будынкі, працавалі лячэбніца, аптэка, 2 расейскія народныя вучэльні. На 1906 год у Чашніках было 5 камяніц, 1332 драўляныя будынкі, зь якіх 642 жылыя, нежылыя — 695. У 1909 годзе адкрылася меская вучэльня, пераўтвораная ў 1913 годзе на вышэйшую пачатковую.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Чашнікі занялі войскі Нямецкай імпэрыі^[7].

Старая графіка Чашнікаў
Панарама, Н. Орда, 20 чэрвеня 1876 г.
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў, 1897 г.
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў, 1898 г.
Папяровая фабрыка. Я. Хадынок, 1930 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Чашнікі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. 17 ліпеня 1924 году Чашнікі вярнулі ў БССР, дзе яны сталі цэнтрам раёну Віцебскай, пазьней Лепельскай акругаў. У 1925 годзе пачала дзеяць чыгуначная станцыя Чашнікі. З 1938 году мястэчка знаходзіцца ў складзе Віцебскай вобласьці. 27 верасьня 1938 году Чашнікі атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 5 ліпеня 1941 да 27 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1962—1965 гадох Чашнікі ўваходзілі ў склад Бешанковіцкага раёну. 7 лютага 1966 году яны атрымалі статус места. У 2004 годзе Чашнікі адзначылі сваё 500-годзьдзе. 20 студзеня 2006 году афіцыйна зацьвердзілі мескі герб^[8].

Места на старых здымках
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў, 1913 г.
Касьцёл, да 1918 г.
Галоўны алтар касьцёла, 1941—1944 гг.
Спаская царква, 1941—1944 гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1838 год — 2783 чал. (1405 муж. і 1378 жан.), зь іх шляхты 3 муж. і 4 жан., духоўнага стану каталіцкага 6 муж. і 5 жан., духоўнага стану праваслаўнага 2 муж. і 3 жан., купцоў-юдэяў 35 муж. і 32 жан., мяшчанаў-юдэяў 767 муж. і 822 жан., сялянаў зямянскіх 80 муж. і 58 жан., сялянаў скарбовых 500 муж. і 450 жан., аднадворцаў 4 муж. і 2 жан., адстаўных салдатаў 8 муж. і 2 жан.^[9]; 1880 год — 5 тыс. чал.^[10]; 1897 год — 4590 чал.
XX стагодзьдзе: 1906 год — 5530 чал, зь іх хрысьціянаў 1254, юдэяў 4276, шляхты 1, чыноўнікаў 26, духоўнага стану 8, купцоў 121, мяшчанаў 4390, сялянаў 985; 1939 год — 3,5 тыс. чал.^[11]; 1970 год — 6,6 тыс. чал.; 1991 год — 10,5 тыс. чал.
XXI стагодзьдзе: 2002 год — 10 тыс. чал.^[12]; 2003 год — 9,6 тыс. чал.; 2006 год — 9,6 тыс. чал.^[13]; 2009 год — 9203 чал.^[14] (перапіс); 2010 год — 9,2 тыс. чал.; 2016 год — 8839 чал.^[15]; 2017 год — 8752 чал.^[16]; 2018 год — 8817 чал.^[17]; 2021 год — 8092 чал.^[1]

Адукацыя

У Чашнінах працуюць 4 сярэднія школы, сацыяльна-пэдагагічны цэнтар, цэнтар дзіцячай творчасьці. 1 верасьня 2004 году на базе СШ № 2 утварылася гімназія.

Культура

Дзеюць дом культуры, дом рамёстваў, 3 бібліятэкі (цэнтральная раённая бібліятэка, дзіцячая бібліятэка, меская бібліятэка сямейнага чытаньня), гістарычны музэй.

Мас-мэдыя

У месьце выдаецца раённая газэта «Чырвоны прамень»: наклад больш за 5 тыс. асобн., выходзіць 2 разы на тыдзень.

Забудова

Плян

У плянавальнай структуры Чашнікаў вылучаюцца 3 часткі: гістарычная, сучасны цэнтар і паселішча папяровай фабрыкі. Места забудоўваецца згодна з генэральнымі плянамі, распрацаванымі ў 1970 і 1980 гадох. Утвораны мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. 2—5-павярховыя дамы пераважна ў цэнтры места і ў фабрычным паселішчы. У 1986 годзе створаны праект дэталёвага плянаваньня цэнтру. У паўднёва-ўсходняй частцы места канцэнтруюцца прамысловыя прадпрыемствы.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Ленінская вуліца	Смалянецкая вуліца Талачынская вуліца
Луначарскага вуліца	Цяпінская вуліца^[18] Лепельская вуліца
Міра вуліца	Рынак пляц
Пралетарская вуліца	Віленская вуліца
Савецкая вуліца	Лукомская вуліца
Урыцкага вуліца	Замкавая вуліца^[18] Іванская вуліца
Чырвонаармейскі завулак	Віленскі завулак

Таксама ў Чашніках існавалі Рынак, вуліцы Гарушка, Залатая^[19], Замоцкая^[20], Перавозная^[21] і Старасельская, Аптэчны і Мнышкін завулкі^[22].

Мясцовасьці

Гістарычныя мясцовасьці Чашнікаў: Гарушка, Горка.

Эканоміка

Прадпрыемствы цэлюлозна-папяровай, лёгкай, харчовай прамысловасьці, па пачатковай апрацоўцы лёну.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Чашнікаў
ААТ Папяровая фабрыка «Чырвоная зорка». КВП «Чашнікіспэцвопратка». КУВП «Завод харчовых прадуктаў».

Транспарт

Праз Чашнікі праходзяць аўтамабільныя дарогі: Р62 (Чашнікі — Клічаў — Бабруйск), Р86 (Багушэўск (ад М8) — Сянно — Мядзел) і Р111 (Бешанковічы — Чашнікі).

Аўтобусная станцыя злучае места з сталіцай краіны Менскам і абласным цэнтрам Віцебскам.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Чашніцкі гістарычны музэй. Спыніцца можна ў гатэлі «Чашнікі» (пляц Волі, 5).

Славутасьці

Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
Могілкі юдэйскія
Царква Сьвятога Спаса (1843—1875)

Страчаная спадчына

Замак (XVI стагодзьдзе)
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў (1674, зруйнаваныя ў 1960-я) — адзін з найбольш прыгожых помнікаў архітэктуры барока ў Вялікім Княстве Літоўскім^[23]
Кляштар марыявітак

Галерэя

Краявіды места
Спаская царква
Будынак сьвечачнай крамы
Дом купца Гурэвіча
Гандлёвыя рады

Старая камяніца
Гістарычная забудова
Драўляны будынак на мураваным падмурку
Стары драўляны будынак

Асобы

Янка Журба (1881—1964) — беларускі паэт (нар. у колішняй в. Купінцы — цяпер у межах м. Чашнікаў)
Рыгор Рэлес (1913—2004) — беларускі жыдоўскі літаратар

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 156.
^ Чашніцкі раён. Гісторыя. Дарэвалюцыйны пэрыяд на Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 399.
^ ^а ^б ^в Грынявецкі В. Чашнікі // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 745.
^ Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 776
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ Указ Президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. № 36 «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области»
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 415.
^ Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 775
^ Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.
^ Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 267.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ ^а ^б Торбина И. Родная улица моя // Чырвоны прамень. 2 верасьня 2016 г.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 437.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 436.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 435.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 442.
^ Ярашэвіч А. Чашніцкі кляштар дамініканцаў // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Чашніцкага р-на. — Мн.: Беларуская навука, 1997. — 542 с. ISBN 5-343-01611-1.
Святы Казімір у Паазер’і: 400 гадоў каталіцызма ў Лепельскім краі. — Лепель: Выдавецкая ініцыятыва LEPLE, 2004.
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі

[belstat2021-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 156.

[3] Чашніцкі раён. Гісторыя. Дарэвалюцыйны пэрыяд на Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць

[4] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 399.

[evkl-5] а ^б ^в Грынявецкі В. Чашнікі // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 745.

[6] Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 776

[VHAB-19-7] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[8] Указ Президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. № 36 «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области»

[9] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 415.

[10] Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 775

[11] Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.

[12] Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 267.

[13] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[belstat-14] Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-15] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-16] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2018-17] Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[Torbina-18] а ^б Торбина И. Родная улица моя // Чырвоны прамень. 2 верасьня 2016 г.

[19] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 437.

[20] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 436.

[21] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 435.

[22] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 442.

[23] Ярашэвіч А. Чашніцкі кляштар дамініканцаў // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]