Полацкае ваяводзтва

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Полацкае ваяводзтва
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720).jpg
Агульныя зьвесткі
Краіна Вялікае Княства Літоўскае
Статус ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар Полацак
Дата ўтварэньня 1504
Дата скасаваньня 1793
Ваяводы Ваяводы полацкія
Кашталяны Кашталяны полацкія
Насельніцтва гл. Дэмаграфія
Плошча 18,8 тыс.[1] км²
Час існаваньня 1504—1793
Месцазнаходжаньне Полацкаага ваяводзтва
Полацкае ваяводзтва на мапе
Commons-logo.svg   Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

По́лацкае ваяво́дзтва[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на поўначы Вялікага Княства Літоўскага. Плошча каля 18,8 тыс. км². Сталіца — места Полацак. Найбольшыя месты і мястэчкі: Асьвея, Бешанковічы, Глыбокае, Дзісна, Друя, Лепель, Ула і Ўшачы[2].

Сымболіка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «Пагоня ў белым полі»[3].

Ваяводзкая харугва была белага або, паводле іншых зьвестак, ружовага колеру з выяваю гербу Пагоня ў цэнтры[4].

Мескія гербы атрымалі Друя, Дзісна, Невель, Полацак, Себеж, Ула, Ушачы.

  • Герб Полацкага ваяводзтва Пагоня

  • 1712 г.

  • каля 1720 г.

  • 1794 г.

  • канец XIX ст. (рэканструкцыя)

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аблога Полацку, 1579 г.

У 1504 годзе Полацкае намесьніцтва (колішняе Полацкае княства) атрымала статус ваяводзтва[1]. У 1537 годзе на карысьць Маскоўскай дзяржавы страчаны Себеж і шэраг дробных памежных воласьцяў (г. зв. «Завалочча»). У 1563—1581 гадох войскі маскоўскага гаспадара Івана Тырана акупавалі значную частку Полаччыны.

У 1618 годзе ў выніку вайны з Маскоўскай дзяржавай у склад ваяводзтва вярнуліся Невельская і Себеская воласьці. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) Полаччыну акупавалі войскі маскоўскага гаспадара Аляксея Міхайлавіча.

У 1773 годзе ў зьвязку з захопам Расейскай імпэрыяй значнай часткі ваяводзтва, ягоную сталіцу перанесьлі ва Ўшачы. У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) пад расейскай уладай апынулася рэшта тэрыторыі Полаччыны.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Панарама Полацку, 1812 г.

На поўначы межавала з Інфлянтамі і Маскоўскай дзяржавай, на ўсходзе — зь Віцебскім паветам Віцебскага ваяводзтва, на поўдні — зь Менскім паветам Менскага ваяводзтва, на захадзе — з Ашмянскім і Браслаўскім паветамі Віленскага ваяводзтва[5].

Рака Дзьвіна падзяляла ваяводзтва на дзьве роўныя часткі. Большасьць тэрыторыі на поўнач ад яе займалі слабазаселеныя дзяржаўныя і магнацкія воласьці, асноўная частка шляхецкіх маёнткаў ляжала на поўдзень ад Дзьвіны[6].

На тэрыторыі ваяводзтва знаходзіліся месты і мястэчкі: Арэхаўна, Асьвея, Бабынічы, Бачэйкаў, Бешанковічы, Валосавічы, Валынцы, Варонеч, Ветрына, Галубічы, Гарбачэва, Глыбокае, Гомель, Губін, Дзісна, Друя, Дрыса, Камень, Каханавічы, Кублічы, Лепель, Лужкі, Лявонпаль, Невель, Павульле, Пліса, Полацак, Празарокі, Пышна, Росіца, Себеж, Селішча, Сіроцін, Ула, Ушачы, Чашнікі, Юхавічы, Экімань, Язна.

Магдэбурскае права мелі Бешанковічы (4.10.1634), Дзісна (20.01.1569), Друя (3.03.1620), Невель (3.03.1623), Полацак (4.10.1498), Себеж (22.03.1623), Селішча, Сіроцін (12.01.1767), Ула (31.03.1648), Ушачы (23.06.1758).

  • Полаччына на старах мапах

  • Полацкае ваяводзтва, 1579 г.

  • Полацкае, Віцебскае і Амсьціслаўскае ваяводзтвы, 1665 г.

  • Віленскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы, 1772 г.

  • Менскае, Амсьціслаўскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы, 1781 г.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ульскі замак

Ваяводзтва не падзялялася на паветы. У ягоны склад ўваходзілі Дзісьненскае[3], Лепельскае і Невельскае староствы (дзяржаўныя воласьці), а таксама прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

Ваяводзкі і павятовы соймікі праходзілі ў Полацку, з 1773 году — ва Ўшачах. Полацкая шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал (аднаго на «літоўскую» і аднаго на «рускую» кадэнцыю).

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сярэдзіне XVII ст. Полацкае ваяводзтва налічвала 23 204 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 186 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 41 тыс. чал.[7]

Ураднікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўныя артыкулы: ваяводы полацкія і кашталяны полацкія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Полацкае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Паводле вялікакняскіх прывілеяў, мясцовы ваявода (як і віцебскі) прызначаўся толькі са згоды мясцовай шляхты[5].

Згодна зь Люблінскай уніяй (1569 год) ваявода полацкі паводле значнасьці займаў месца пасьля люблінскага і перад бельскім. За ўвесь час свайго існаваньня ваяводзтва мела 21 ваяводу і 16 кашталянаў[3].

Ваяводзкі мундзір быў аднолькавым з смаленскім — малінавы («кармазыновы») кунтуш і цёмна-сінія («гранатовыя») жупан і адвароты[5].

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Драўляная[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На Полаччыне склалася даўняя традыцыя драўлянага дойлідзтва.

  • Помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры

  • Спаская царква, Бачэйкаў (званіца з XIX ст.)

  • Мікольская царква, Бешанковічы

  • Царква Сьвятых Пятра і Паўла, Бешанковічы

  • Царква Раства Багародзіцы, Валосавічы

  • Пакроўская царква, Вярбілава

  • Васкрасенскі манастыр, Дзісна

  • Царква, Крывое Сяло

  • Духаўская царква, Плісы (званіца з XIX ст.)

Мураваная[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У XVIII ст. у мураваную архітэктуру Полаччыны прыйшла стылістыка віленскага барока.

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ ст.-бел. Воеводство Полоцкое; лац. Palatinatus Polocensis, польск. Województwo mińskie

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 34—39.
  2. ^ Насевіч В. Полацкае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 448.
  3. ^ а б в Jelski A. Województwo połockie // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1894. S. 341.
  4. ^ Насевіч В. Полацкае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 446.
  5. ^ а б в Łabuński J. Województwo połockie // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1894. S. 720.
  6. ^ Насевіч В. Полацкае ваяводства // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 524.
  7. ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

 — ¹ У дужках прыводзіцца час атрыманьня Магдэбурскага права; — ² Вылучаным пазначаюцца ўмацаваныя месты і мястэчкі (гарады / гарадкі)
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Полацкае_ваяводзтва&oldid=2286912»