Полацкае ваяводзтва

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Полацкае ваяводзтва
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720).jpg
Агульныя зьвесткі
Краіна Вялікае Княства Літоўскае
Статус ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага
Адміністрацыйны цэнтар Полацак
Дата ўтварэньня 1504
Дата скасаваньня 1793
Ваяводы Ваяводы полацкія
Кашталяны Кашталяны полацкія
Насельніцтва гл. Дэмаграфія
Плошча 18,8 тыс.[1] км²
Час існаваньня 1504—1793
Месцазнаходжаньне Полацкаага ваяводзтва
Полацкае ваяводзтва на мапе
Commons-logo.svg   Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

По́лацкае ваяво́дзтва[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на поўначы Вялікага Княства Літоўскага. Плошча каля 18,8 тыс. км². Сталіца — места Полацак. Найбольшыя месты і мястэчкі: Асьвея, Бешанковічы, Глыбокае, Дзісна, Друя, Лепель, Ула і Ўшачы[2].

Сымболіка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «Пагоня ў белым полі»[3].

Ваяводзкая харугва была белага або, паводле іншых зьвестак, ружовага колеру з выяваю гербу Пагоня ў цэнтры[4].

Мескія гербы атрымалі Друя, Дзісна, Невель, Полацак, Себеж, Ула, Ушачы.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аблога Полацку, 1579

У 1504 Полацкае намесьніцтва (колішняе Полацкае княства) атрымала статус ваяводзтва[1]. У 1537 на карысьць Маскоўскай дзяржавы страчаны Себеж і шэраг дробных памежных воласьцяў (г. зв. «Завалочча»). У 1563—1581 войскі маскоўскага гаспадара Івана Тырана акупавалі значную частку Полаччыны.

У 1618 у выніку вайны з Маскоўскай дзяржавай у склад ваяводзтва вярнуліся Невельская і Себеская воласьці. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) Полаччыну акупавалі войскі маскоўскага гаспадара Аляксея Міхайлавіча.

У 1773 у зьвязку з захопам Расейскай імпэрыяй значнай часткі ваяводзтва, ягоную сталіцу перанесьлі ў Вушачы. У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) пад расейскай уладай апынулася рэшта тэрыторыі Полаччыны.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Панарама Полацку, 1812

На поўначы межавала з Інфлянтамі і Маскоўскай дзяржавай, на ўсходзе — зь Віцебскім паветам Віцебскага ваяводзтва, на поўдні — зь Менскім паветам Менскага ваяводзтва, на захадзе — з Ашмянскім і Браслаўскім паветамі Віленскага ваяводзтва[5].

Рака Дзьвіна падзяляла ваяводзтва на дзьве роўныя часткі. Большасьць тэрыторыі на поўнач ад яе займалі слабазаселеныя дзяржаўныя і магнацкія воласьці, асноўная частка шляхецкіх маёнткаў ляжала на поўдзень ад Дзьвіны[6].

На тэрыторыі ваяводзтва знаходзіліся месты і мястэчкі: Арэхаўна, Асьвея, Бабынічы, Бачэйкаў, Бешанковічы, Валосавічы, Валынцы, Варонеч, Ветрына, Галубічы, Гарбачэва, Глыбокае, Гомель, Губін, Дзісна, Друя, Дрыса, Камень, Каханавічы, Кублічы, Лепель, Лужкі, Лявонпаль, Невель, Павульле, Пліса, Полацак, Празарокі, Пышна, Росіца, Себеж, Селішча, Сіроцін, Ула, Ушачы, Чашнікі, Юхавічы, Экімань, Язна.

Магдэбурскае права мелі Бешанковічы (4.10.1634), Дзісна (20.01.1569), Друя (3.03.1620), Невель (3.03.1623), Полацак (4.10.1498), Себеж (22.03.1623), Селішча, Сіроцін (12.01.1767), Ула (31.03.1648), Ушачы (23.06.1758).

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ульскі замак

Ваяводзтва не падзялялася на паветы. У ягоны склад ўваходзілі Дзісьненскае[3], Лепельскае і Невельскае староствы (дзяржаўныя воласьці), а таксама прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

Ваяводзкі і павятовы соймікі праходзілі ў Полацку, з 1773 — у Вушачах. Полацкая шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал (аднаго на «літоўскую» і аднаго на «рускую» кадэнцыю).

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сярэдзіне XVII ст. Полацкае ваяводзтва налічвала 23 204 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 186 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 41 тыс. чал.[7]

Ураднікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўныя артыкулы: ваяводы полацкія і кашталяны полацкія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Полацкае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Паводле вялікакняскіх прывілеяў, мясцовы ваявода (як і віцебскі) прызначаўся толькі са згоды мясцовай шляхты[5].

Згодна зь Люблінскай уніяй (1569) ваявода полацкі паводле значнасьці займаў месца пасьля люблінскага і перад бельскім. За ўвесь час свайго існаваньня ваяводзтва мела 21 ваяводу і 16 кашталянаў[3].

Ваяводзкі мундзір быў аднолькавым са смаленскім — малінавы («кармазыновы») кунтуш і цёмна-сінія («гранатовыя») жупан і адвароты[5].

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На Полаччыне склалася даўняя традыцыя драўлянага і мураванага дойлідзтва. У XVIII ст. у тутэйшую мураваную архітэктуру прыйшла стылістыка віленскага барока.

  • Драўляныя цэрквы

  • Спаская царква, Бачэйкаў (званіца з XIX ст.)

  • Мікольская царква, Бешанковічы

  • Царква Сьвятых Пятра і Паўла, Бешанковічы

  • Царква Раства Багародзіцы, Валосавічы

  • Пакроўская царква, Вярбілава

  • Манастыр, Дзісна

  • Царква, Крывое Сяло

  • Духаўская царква, Плісы (званіца з XIX ст.)

  • Мураваныя цэрквы

  • Царква Сьвятых Пятра і Паўла, Друя

  • Мітрапаліцкая царква, Струньне

  • Царква Сьвятых Барыса і Глеба, Полацак

  • Манастыр Сьвятога Спаса, Полацак

  • Помнікі архітэктуры віленскага барока

  • Царква Сьвятых Пятра і Паўла, Беразьвечча

  • Касьцёл дамініканаў, Валынцы

  • Касьцёл кармэлітаў, Глыбокае

  • Касьцёл францішканаў, Губін

  • Касьцёл піяраў, Лужкі

  • Юр’еўскі касьцёл, Невель

  • Царква Сьвятой Соф’і, Полацак

  • Касьцёл езуітаў, Полацак

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ ст.-бел. Воеводство Полоцкое; лац. Palatinatus Polocensis, польск. Województwo mińskie

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 34—39.
  2. ^ Насевіч В. Полацкае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 448.
  3. ^ а б в Jelski A. Województwo połockie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 341.
  4. ^ Насевіч В. Полацкае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 446.
  5. ^ а б в Łabuński J. Województwo połockie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 720.
  6. ^ Насевіч В. Полацкае ваяводства // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 524.
  7. ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

 — ¹ Вылучаным пазначаюцца месты; — ² У дужках прыводзіцца час атрыманьня Магдэбурскага права
Княствы[i]
Герб Вялікага Княства Літоўскага з Пасольскай ізбы ў Каралеўскім замку
Намесьніцтвы
Ваяводзтвы
Літва
Русь (Украіна)
Жамойць
Інфлянты[iv]
Староствы
  1. ^ Адміністрацыйныя адзінкі, што выступаюць у крыніцах з назвай княства, без уліку фэўдальных вотчынаў з той жа назвай
  2. ^ а б в г Перайшло ў склад Польшчы перад складаньнем Люблінскай уніі
  3. ^ а б Фактычна роўная ваяводзтву
  4. ^ Супольнае падпарадкаваньне Вялікаму Княству Літоўскаму і Каралеўству Польскаму
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Полацкае_ваяводзтва&oldid=2058904»