Арэхаўск

	Арэхаўск; лац. Arechaŭsk
	; Царква Сьвятой Тройцы
Герб Арэхаўску	Сьцяг Арэхаўску
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Аршанскі
Сельсавет:	Арэхаўскі
Насельніцтва:	2359 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 216
Паштовы індэкс:	211026
СААТА:	2236850905
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°41′42″ пн. ш. 30°29′50″ у. д. / 54.695° пн. ш. 30.49722° у. д.Каардынаты: 54°41′42″ пн. ш. 30°29′50″ у. д. / 54.695° пн. ш. 30.49722° у. д.
	Арэхаўск на мапе Беларусі ± Арэхаўск
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Арэ́хаўск^[3], Арэхі-Выдрыца — мястэчка ў Беларусі, на беразе Арэхаўскага возера і рацэ Выдрыцы, каля вытоку ракі Аршыцы. Цэнтар сельсавету Аршанскага раёну Віцебскай вобласьці (само паселішча адміністрацыйна падпарадкоўваецца раёну). Насельніцтва на 2018 год — 2359 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 15 км на паўночны ўсход ад Воршы, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Хлюсьціна (лінія Ворша — Смаленск).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню паселішча ўпамінаецца ў ХVII стагодзьдзі як вёска Арэхі ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводзтва. Маёнтак знаходзіўся ў валоданьні князёў Сапегаў, пазьней Пацёмкіных.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Арэхі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Аршанскім павеце. У 1792 годзе вёска належала да маёнтку Межаўскі Ключ, уладаньне Любамірскіх, 6 двароў.

У 1830-я гады ў Арэхах было 13 двароў. У гэты час тут збудавалі Траецкую царкву са званіцай; на будоўлі працавала каля 70 цесьляроў. У пачатку ХХ ст. — 29 двароў, каля Арэхаў працаваў завод сухой перагонкі драўніны (150 працоўных). У 1910 годзе вакол заводу ўзьнікла паселішча Выдрыца (сваю назву атрымала ад аднайменнага ўрочышча). У 1917 годзе па закрыцьці заводу яна стала сельскім паселішчам.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Выдрыца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Выдрыцу вярнулі БССР, дзе яна ўвайшла ў Аршанскі раён. У 1929 годзе з пачаткам будаваньня Беларускай ГРЭС Выдрыцу аб’ядналі з в. Арэхамі і пераўтварылі ў працоўны пасёлак пад назвай Арэхі-Выдрыца; электрастанцыя спачатку называлася Асінаўская ДРЭС. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да 24 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

11 ліпеня 1946 году Арэхі-Выдрыца атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і новую назву Арэхаўск. У 1946—1956 гадох мястэчка было цэнтрам раёну. 8 красавіка 2004 году Арэхаўскі пасялковы савет ліквідавалі, замест яго ўтварылі адпаведны сельсавет (Арэхаўск не ўваходзіць у яго склад, але зьяўляецца яго цэнтрам). 28 лютага 2011 году афіцыйна зацьвердзілі герб і сьцяг мястэчка^[4].

Арэхі-Выдрыца на старых здымках
Жылыя дамы, 1932 г.
Асінаўская ДРЭС, 1932 г.
Асінаўская ДРЭС, 1932 г.
Царква, сьнежань 1942 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1830 год — 120 чал.; 1857 год — 151 чал.^[5]
XX стагодзьдзе: 1901 год — 110 чал.; 1910 год — 417 чал.; 1940 год — 5,5 тыс. чал.; 1960 год — 4174 чал.; 1969 год — 5,3 тыс. чал.; 1990 год — 4,3 тыс. чал.^[6]; 1998 год — 3,6 тыс. чал.
XXI стагодзьдзе: 2006 год — 3,1 тыс. чал.^[7]; 2009 год — 2755 чал.^[8] (перапіс); 2016 год — 2402 чал.^[9]; 2017 год — 2396 чал.^[10]; 2018 год — 2359 чал.^[1]

Інфраструктура

У Арэхаўску працуюць сярэдняя і дзіцячая музычная школы, 2 дзіцячыя ясьлі-сады, лякарня, дом культуры, 2 бібліятэкі, дом побыту, аптэка, пошта.

Эканоміка

Завод кандэнсатараў «Лантан», ільнозавод, цяплічны камбінат, дзялнкі Лукомскага будаўнічага кіраваньня і «Белэнэргарамналадкі», Беларуская ГРЭС.

Транспарт

За 3 км на захад ад Арэхаўску — міжнародная аўтамагістраль Санкт-Пецярбург — Адэса (у межах Беларусі — магістраль М8). Празь мястэчка праходзіць рэспубліканская дарога Лёзна — Арэхаўск (Р109).

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Каля Арэхаўску, на беразе возера, археалягічны помнік — курганны могільнік (26 насыпаў; выявіў у 1926 годзе Д. Васілеўскі, дасьледаваў у 1981 годзе М. Лашанкоў).

Сядзіба Хлюсьцінаў (канец ХІХ ст.)
Царква Сьвятой Тройцы (1832—1838)
Электрастанцыя (1927—1930) — першая ў Беларусі, збудаваная паводле пляну «ГОЭЛРО»^[11]

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Белпошта
^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 64.
^ Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных единиц Витебской области. Указ Президента Республики Беларусь от 28.02.2011 г. № 86 (рас.)
^ Списки населенных мест Могилевской губ. по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] = РГИА. Ф. 1290. Оп.4. Д. 80. — Ленинград: Фонд Центрального статистического комитета МВД., 1857. — С. 374. — 613 с.
^ ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 201.
^ Ореховск // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Ореховск, Globus.tut.by

Літаратура

Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Оршы і Аршанскага р-на. У 2 кн. Кн. 2-я. — Мн.: БелЭн, 2000. — 528 с. ISBN 985-11-0170-2.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2
Шпакоўская, Г. Арэхаўск // «Народнае слова», 8 сьнежня 2007. С. 4.

Вонкавыя спасылкі

[belstat2018-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Белпошта

[3] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 64.

[4] Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных единиц Витебской области. Указ Президента Республики Беларусь от 28.02.2011 г. № 86 (рас.)

[Списки-5] Списки населенных мест Могилевской губ. по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] = РГИА. Ф. 1290. Оп.4. Д. 80. — Ленинград: Фонд Центрального статистического комитета МВД., 1857. — С. 374. — 613 с.

[6] ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 201.

[7] Ореховск // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[belstat-8] Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-9] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-10] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[11] Ореховск, Globus.tut.by

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]