Ліпнішкі

	Ліпнішкі; лац. Lipniški
	; Касьцёл Сьвятога Казімера
Герб Ліпнішкаў
Магдэбурскае права:	6 чэрвеня 1633
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Іўеўскі
Сельсавет:	Ліпнішкаўскі
Вышыня:	149 м н. у. м.
Насельніцтва:	1461 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1595
Паштовы індэкс:	231335
СААТА:	4229835121
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°57′0″ пн. ш. 25°41′0″ у. д. / 53.95° пн. ш. 25.68333° у. д.Каардынаты: 53°57′0″ пн. ш. 25°41′0″ у. д. / 53.95° пн. ш. 25.68333° у. д.
	Ліпнішкі на мапе Беларусі ± Ліпнішкі
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Ліпнішкі (неадназначнасьць).

Лі́пнішкі^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Аліце. Цэнтар сельсавету Іўеўскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 1461 чалавек. Знаходзяцца за 14 км на паўднёвы захад ад Іўя; на аўтамабільнай дарозе Горадня — Ліда — Іўе.

Ліпнішкі — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны).

Назва

Тапонім Ліпнішкі ўтварыўся ад сугучнага прозьвішча (Ліпніцкі), у аснове якога слова «ліпа»^[2].

Яшчэ этнограф і мовазнаўца Яўхім Карскі зьвяртаў увагу на тое, што ў латыскай Курляндыі, «большасьць беларускіх населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі»^[3], пазьней у рэчышчы палітыкі летувізацыі падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»^[4]. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная «лінія Сафарэвіча» (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітаваная з балтамі»^[5].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Ліпнішкі ўпамінаюцца ў XV ст. як ўладаньне вялікіх князёў. У 1528 годзе вялікі князь Жыгімонт Стары перадаў паселішча Альбэрту Гаштольду за зьняцьце маскоўскай аблогі з Полацку і складаньне міру з татарамі.

У XVI ст. Ліпнішкі атрымалі статус мястэчка і ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. З XVII ст. маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Пацаў. Адначасна з Геранёнамі (1670 год) Ліпнішкі перадалі на разьмяшчэньне артылерыі. Пазьней мястэчка перайшло да Сапегаў, Бяганскіх.

6 чэрвеня 1633 году кароль і вялікі князь Уладзіслаў Ваза надаў Ліпнішкам Магдэбурскае права і герб: «у чырвоным полі вершнік зь дзідай у руцэ»^[6].

У 1792 годзе кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі пацьвердзіў Ліпнішкам мескія правы, у гэты час тут пачала працаваць цагельня.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Ліпнішкі апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Ашмянскім павеце. Расейская імпэратрыца Кацярына II падаравала магдэбурскае мястэчка А. Безбародку, які прадаў іх у 1812 годзе маршалку слонімскаму В. Пуслоўскаму, а ягоныя сыны — Вольскім у 1849 годзе.

У 1856 годзе расейскі Сэнат адхіліў прашэньне жыхароў Ліпнішак аб зацьвярджэньні іх у мяшчанскім званьні, на што местачкоўцы адмовіліся выконваць паншчыну. Арганізатараў выступленьня кінулі ў вязьніцу. У 1861 і 1862 гадох адбыліся сялянскія хваляваньні, жорстка здушаныя расейскімі карнымі войскамі^[7].

У 1860-я гады, дзякуючы сваёй мураванай забудове, Ліпнішкі рэзка адрозьніваліся ад іншых мястэчак Віленшчыны. У гэты час тут было 105 будынкаў. На 1886 год у Ліпнішках штогод праводзілася 5 кірмашоў, існавала 12 крамаў, вадзяны млын і бровар. У 1894 годзе ў мястэчку пад таемнай партыйнай мянушкай «Віктар» хаваўся ад расейскіх уладаў дзяяч правага крыла ППС Юзэф Пілсудзкі. Менавіта Ліпнішкі ў мэтах кансьпірацыі абрала ППС для выпуску сваёй газэты.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Ліпнішкі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ліпнішкі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[8]. 17 красавіка 1919 году ў мястэчку адбылася сутычка паміж польскім 7-ы Палком люблінскіх уланаў пад камандаю маёра Януша Глухоўскага і аддзеламі Чырвонай Арміі, якія адыходзілі зь Ліды па паразе ў бітве. Польская кавалерыя адсекла дарогу бальшавікам і прымусіла іх здацца. Палякі здабылі значную колькасьць зброі і ўзялі ў палон жаўнераў^[9]. У 1920 годзе Ліпнішкі апынуліся ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у Лідзкім павеце Наваградзкага ваяводзтва міжваеннай Польскай Рэспублікі.

У 1939 годзе Ліпнішкі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Іўеўскага раёну Баранавіцкай вобласьці. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1972 год тут было 260 двароў, на 1999 год — 596. У 2000-я гады Ліпнішкі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».

Мястэчка на старых здымках
Касьцёл з боку Рынку
Касьцёл
Вуліца Садовая
Гандлёвыя рады на Рынку

Капліца на Рынку
Рынак
Сядзіба Вольскіх
Вуліца Лідзкая

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1886 год — 740 чал. (474 каталікі і 266 юдэяў) у мястэчку Ліпнішках і 40 чал. (усе каталікі) у фальварку Ліпнішках^[10]
XX стагодзьдзе: 1972 год — 831 чал.; 1999 год — 1480 чал.^[11]; 1999 год — 1499 чал.
XXI стагодзьдзе: 2006 год — 1450 чал.; 2010 год — 1461 чал.

Інфраструктура

У Ліпнішках працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, дом культуры, бібліятэка.

Забудова

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Ліпнішкаў да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Віленская, Зарэчная, Зялёны Луг, Івейская, Лідзкая, Млынавая і Садовая. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
Капліца (XIX ст.)
Касьцёл Сьвятога Казімера (1910)
Могілкі: каталіцкія, капліца (XIX ст.); юдэйскія
Сядзібна-паркавы комплекс Вольскіх (XIX ст.)

Страчаная спадчына

Гандлёвыя рады
Сынагога
Сядзіба

Галерэя

Краявіды Ліпнішак
Капліца на гістарычным Рынку
Касьцёл Сьвятога Казімера
Інтэр’ер касьцёла
Арган

Брама на могілках
Могілкавая капліца
Сядзіба Вольскіх, афіцына
Сядзіба Вольскіх, флігель

Крыніцы

^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 230.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 203.
^ Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. С. 559.
^ Зайкоўскі Э. Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 31.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.
^ ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 370.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Wyszczelski L. Wojna polsko-rosyjska 1919—1920. Wyd. 1. — Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11934-5. — S. 90.
^ Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 277.
^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — ISBN 985-11-0155-9
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884.

Вонкавыя спасылкі

Ліпнішкі , Radzima.org
Ліпнішкі (рас.), Глёбус Беларусі

[1] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 230.

[2] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 203.

[3] Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. С. 559.

[4] Зайкоўскі Э. Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.

[5] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 31.

[6] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.

[7] ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 370.

[at-8] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[9] Wyszczelski L. Wojna polsko-rosyjska 1919—1920. Wyd. 1. — Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11934-5. — S. 90.

[10] Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 277.

[11] БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]