Віленскае ваяводзтва

Віленскае ваяводзтва
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Вільня
Дата ўтварэньня	1413
Дата скасаваньня	1795
Ваяводы	Ваяводы віленскія
Кашталяны	Кашталяны віленскія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Плошча	44,2 тыс. км²
Час існаваньня	1413—1795
Месцазнаходжаньне Віленскага ваяводзтва
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Віленскае ваяводзтва — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўночным захадзе Вялікага Княства Літоўскага. Плошча каля 44,2 тыс. км². Сталіца — места Вільня. Найбольшыя месты: Ашмяны, Ліда, Вількамір і Браслаў.

Сымболіка

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «белая Пагоня ў чырвоным полі».

Ваяводзкая харугва была чырвонага колеру з выяваю гербу Пагоня ў цэнтры.

• Герб Віленскага ваяводзтва Пагоня
• 

  1712 г.

• 

  каля 1720 г.

• 

  1794 г.

• 

  канец XIX ст. (рэканструкцыя)

Гісторыя

Гербы Віленшчыны, XV—XVI стст.

Утварылася ў 1413 годзе згодна з Гарадзельскім прывілеем на аснове Віленскага княства. У склад ваяводзтва ўвайшла большая частка заходніх, цэнтральных і ўсходніх земляў сучаснай Беларусі (воласьці і буйныя маёнткі з цэнтрамі Ашмяны, Бабруйск, Барысаў, Браслаў, Быхаў, Глуск, Крычаў, Ліда, Магілёў, Менск і інш.), а таксама паўночна-ўсходнія землі цяперашняй Летувы (воласьці і буйныя маёнткі з цэнтрамі Вількамір, Уцяна, Біржы, Кернаў, Сьвянцяны).

У вайсковых адносінах ваяводу віленскаму падпарадкоўваліся намесьнік наваградзкі, а таксама Слуцкае, Клецкае (да 1521 году) і Амсьціслаўскае (да 1529 году) княствы, якія таксама фармальна ўваходзілі ў склад ваяводзтва (фактычна былі аўтаномнымі). На Беларусі мела цераспалосныя дзялянкі з Троцкім ваяводзтвам у Бабруйскай воласьці — «віленскую палавіну» (места Бабруйск і 18 сёлаў).

У студзені 1507 году з складу Віленскага вылучылася Наваградзкае ваяводзтва. У 1537 годзе ў склад ваяводзтва ўвайшла Гомельская воласьць.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў зь Віленскага вылучылася Менскае ваяводзтва. У 1654 годзе на тэрыторыі ваяводзтва (ад Браслава да Вільні) расьсялілася смаленская шляхта, якая мела тут экстэрытарыяльную арганізацыю з Старадубскага і Смаленскага паветаў (соймікі зьбіраліся ў Вільні). Гэта было намінальнае Смаленскае ваяводзтва.

У 1791 годзе, згодна з Канстытуцыяй Рэчы Паспалітай, утварыўся Завілейскі (з цэнтрам у Паставах) і Эйшыскі паветы. У 1793 годзе вальны сойм пераўтварыў Браслаўскі павет у ваяводзтва. 20 сьнежня 1793 году адбылася ліквідацыя намінальнага Смаленскага ваяводзтва.

У выніку Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) тэрыторыя Віленскага ваяводзтва апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі.

Геаграфія

Віленскае і Троцкае ваяводзтвы, 1665 г.

На паўночным захадзе і поўначы межавала з Троцкім ваяводзтвам і Курляндыяй, на ўсходзе — з Полацкім і Менскім ваяводзтвамі, на поўдні — з Наваградзкім ваяводзтвам, на захадзе — з Троцкім ваяводзтвам.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Віленскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы, 1772 г.

Ваяводзтва падзялялася на 5 паветаў: Віленскі, Ашмянскі, Лідзкі, Вількамірскі і Браслаўскі.

Віленскае і Троцкае ваяводзтвы, Інфлянты, Курляндыя, Жамойць, 1791 г.

Назва	Цэнтар	Плошча, тыс. км²	Староствы
Віленскі павет	Вільня	6,3	Быстрыцкае Інтурскае Керноўскае
Ашмянскі павет	Ашмяны	16	Ашмянскае (гродавае) Вялейскае Губскае Даўгеліскае Дудзкае Крэўскае Маркаўскае Мядзелскае Трабскае
Браслаўскі павет	Браслаў	5,5	Браслаўскае (гродавае) Дрывяцкае Опскае
Вількамірскі павет	Вількамір	9,9	Анікшцянскае Больніцкае Копіскае Пенёскае Субоскае Ушпольскае
Лідзкі павет	Ліда	5,5	Лідзкае (гродавае) Бярштанскае Васілішкаўскае Дубскае Каняўскае Навадворскае Радунскае Стокліскае

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Вільні. У павятовых цэнтрах месьціліся падкаморскія, земскія і гродзкія суды, праходзілі павятовыя соймікі.

Ашмянская, браслаўская, віленская, вількамірская і лідзкая шляхта абірала дзесяць паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама дзесяць дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Дэмаграфія

На 1775 год Віленскае ваяводзтва налічвала каля 70 тыс. дымоў, зь якіх мескія складалі 7 тыс.

Ураднікі

Асноўныя артыкулы: ваяводы віленскія і кашталяны віленскія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Віленскае ваяводзтва мела трох прадстаўнікоў — біскупа, ваяводу і кашталяна. За ўвесь час свайго існаваньня ваяводзтва мела 29 біскупаў, 33 ваяводы, 37 кашталянаў.

Ваяводзкі мундзір складаўся зь цёмна-сіняга («гранатовага») кунтуша, ярка-пунсовых адваротаў і жупана.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0.