Граўжышкі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Граўжышкі
лац. Graŭžyški / Hraŭžyški
Касьцельная званіца
Касьцельная званіца
Дата заснаваньня: 1518
Краіна: Беларусь
Вобласьць: Гарадзенская
Раён: Ашмянскі
Сельсавет: Граўжышкаўскі
Насельніцтва: 427 чал. (2010)
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 1593
Нумарны знак: 4
Геаграфічныя каардынаты: 54°19′41″ пн. ш. 25°50′28″ у. д. / 54.32806° пн. ш. 25.84111° у. д. / 54.32806; 25.84111Каардынаты: 54°19′41″ пн. ш. 25°50′28″ у. д. / 54.32806° пн. ш. 25.84111° у. д. / 54.32806; 25.84111
Граўжышкі на мапе Беларусі ±
Граўжышкі
Граўжышкі
Граўжышкі
Граўжышкі
Граўжышкі
Граўжышкі
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гра́ўжышкі[1] — вёска ў Беларусі, каля ракі Гаружанкі. Цэнтар сельсавету Ашмянскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 427 чал. Знаходзіцца за 13 км на паўднёвы захад ад Ашмянаў, за 30 км ад чыгуначнай станцыі Ашмяны; на шашы Ашмяны — Ліда.

Граўжышкі — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захавалася званіца касьцёла Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнік традыцыйнай беларускай дралянай архітэктуры XVIII стагодзьдзя.

Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Тапонім Граўжышкі ўтварыўся ад асабістага імя або сугучнага прозьвішча.

Яшчэ этнограф і мовазнаўца Яўхім Карскі зьвяртаў увагу на тое, што ў латыскай Курляндыі, «большасьць беларускіх населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі»[2], пазьней у рэчышчы палітыкі летувізацыі падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»[3]. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная «лінія Сафарэвіча» (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітаваная з балтамі»[4].

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У пісьмовых крыніцах Граўжышкі ўпершыню ўпамінаецца ў XIII стагодзьдзі. Каля 1495 году ў паселішчы збудавалі касьцёл. У 1518 годзе Барбара Бутрымава заснавала тут мястэчка. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Граўжышкі ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. У 1588 годзе маёнтак Граўжышкі знаходзіўся ў валоданьні кашталяна віцебскага Мэльхіёра Граўжы-Сноўскага, у канцы XVI стагодзьдзя — кашталяна амсьціслаўскага Нарушэвіча.

На мяжы XVI—XVII стагодзьдзяў Граўжышкі належалі Камаеўскіх, якія ў 1605 годзе прадалі маёнтак сакратару вялікага князя Яну Корсаку. Пазьней Граўжышкі знаходзіліся ў валоданьні Бутрымскіх, Быхаўцаў, Кердзеяў (за імі адбудавалі стары касьцёл), Ромэраў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Граўжышкі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сталі цэнтрам воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. У другой палове XIX ст. маёнткам валодалі Корсакі, Полазавы, з пачатку XX стагодзьдзя Конанцавы. У 1880-я гады ў Граўжышках было 22 двары, дзейнічаў касьцёл, працавала школа, штогод праводзіўся кірмаш (29 чэрвеня).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Граўжышкі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Граўжышкі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны увайшлі ў склад Беларускай ССР[5]. У 1919—1920 гадох у Граўжышкі ўваходзілі польскія войскі, бальшавікі. У 1920 годзе мястэчка апынулася ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. На 1931 год тут было 54 двары.

У 1939 годзе Граўжышкі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Ашмянскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1970 год тут было 67 двароў, а 1997 год — 190.

У 2000-я гады Граўжышкі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку». У сакавіку 2008 году ў вёсцы разабралі стары драўляны касьцёл.

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • XIX стагодзьдзе: 1881 год — 211 чал. (98 муж. і 113 жан.), зь іх 23 юдэі (9 муж. і 13 жан.)[6]
  • XX стагодзьдзе: 1905 год — 229 чал.; 1931 год — 361 чал.; 1970 год — 271 чал.; 1993 год — 518 чал.[7]; 1997 год — 523 чал.[8]; 1999 год — 498 чал.
  • XXI стагодзьдзе: 2010 год — 427 чал.

Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Граўжышках працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, пошта.

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Званіца

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 92.
  2. ^ Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. С. 559.
  3. ^ Зайкоўскі Э. Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.
  4. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 31.
  5. ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
  6. ^ Wejssenhof J. Graużyszki // Słownik geograficzny... T. II. — Warszawa, 1881. S. 799.
  7. ^ Шаблюк В. Граўжышкі // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 117.
  8. ^ БЭ. — Мн.: 1997 Т. 5. С. 411.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]