Жодзішкі
| Жодзішкі | |
 Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы | |
| Магдэбурскае права: | 1774 |
| Вобласьць: | Гарадзенская |
| Раён: | Смаргонскі |
| Сельсавет: | Жодзішкаўскі |
| Насельніцтва: | 835 (1993) |
| Тэлефонны код: | +375 1592 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°37′31″ пн. ш. 26°26′37″ у. д. / 54.62528° пн. ш. 26.44361° у. д.Каардынаты: 54°37′31″ пн. ш. 26°26′37″ у. д. / 54.62528° пн. ш. 26.44361° у. д. |
Жодзішкі на мапе Беларусі   Жодзішкі | |
 Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons
| |
Жодзішкі — вёска ў Беларусі, на рацэ Вяльлі. Цэнтар сельсавету Смаргонскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 1997 год — 891 чалавек. Знаходзіцца за 19 км на поўнач ад Смаргоні, на аўтамабільнай дарозе Варняны — Кабыльнік.
Жодзішкі — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і палац Патоцкіх (езуіцкі калегіюм) у стылі рэнэсансу і барока, помнікі архітэктуры XVII стагодзьдзя.
Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Тапонім Жодзішкі ўтварыўся ад асабістага імя або сугучнага прозьвішча. На думку географа Вадзіма Жучкевіча, такую ж аснову мае места Жодзін[1].
Яшчэ этнограф і мовазнаўца Яўхім Карскі зьвяртаў увагу на тое, што ў латыскай Курляндыі, «большасьць беларускіх населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі»[2], пазьней падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»[3]. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная «лінія Сафарэвіча» (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітаваная з балтамі»[4].
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Першы пісьмовы ўпамін пра Жодзішкі як замак і мястэчка, заснаваныя Мордасам Мішкавічам, датуецца 1511 годам. У гэты час вялікі князь Жыгімонт Стары выдаў мястэчку прывілей на таргі, корчмы і кірмашы. У XVI ст. маёнтак знаходзіўся ў валоднаьні Падбейпецічаў, Забярэзінскіх, Осьцікавічаў, Кішкаў. Каля 1553 году Осьцікавічы заснавалі тут касьцёл. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Жодзішкі ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. У канцы XVI ст. Кішкі збудавалі ў мястэчку кальвінскі збор.
У XVII ст. новы ўладальнік Жодзішак Геранім Комар збудаваў тут касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, пры якім дзейнічала школа. 3 другой паловы XVII ст. Жодзішкамі валодалі Міцкевічы. Барбара Міцкевіч з Комараў заснавала езуіцкі кляштар і калегіюм, перадала маёнтак езуітам. У 1701 годзе сярод вернікаў Жодзішкаўскай парафіі ўпаміналася старалітва. У 1774 годзе кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку Магдэбурскае права.
Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Жодзішкі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі. Зь сярэдзіны XIX ст. мястэчка ўваходзіла ў Дубагоўскую воласьць Сьвянцянскага павету Віленскай губэрні. У другой палове XIX ст. маёнтак Жодзішкі падзяліўся на некалькі ўладаньняў. На 1859 год тут было 39 двароў, дзейнічалі касьцёл і малітоўны дом, працавалі цагельня і бровар.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Жодзішкі занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
- Старая графіка Жодзішак
Касьцёл і палац (калегіюм). Ю. Азямблоўскі, каля 1850 г.
Панарама, 1871 г.
Палац, 1871 г.
Касьцёл, 1871 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жодзішкі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР[5]. У 1918—1920 гадох Жодзішкі займалі бальшавікі і польскае войска. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Жодзішкі апынуліся ў складзе міжваенннай Польскай Рэспублікі, у Вялейскім павеце Віленскага ваяводзтва.
У 1939 годзе Жодзішкі ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Смаргонскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да ліпеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. На 1971 год тут было 276 двароў, на 1997 год — 251. У 2000-я гады Жодзішкі атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку».
- Мястэчка на старых здымках
Касьцёл. Ю. Чаховіч, да 1889 г.
Касьцёл, каля 1900 г.
Касьцёл, 1917 г.
Інтэр’ер касьцёла, 1930 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Палац. Ю. Чаховіч, да 1889 г.
Палац, 1917 г.
Палац, 1917 г.
Мост, 1915—1918 гг.
.jpg)
_(2).jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- XIX стагодзьдзе: 1859 год — 222 чал.[6]
- XX стагодзьдзе: 1971 год — 794 чал.; 1990 год — 835 чал.[7]; 1997 год — 891 чал.[8]
Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У Жодзішках працуюць сярэдняя школа, 2 лякарні, дом культуры, моладзевы культурна-спартовы цэнтар з гатэлем, дашкольная ўстанова, пошта.
Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
_003.Jpeg)
Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Вінакурня (XIX — пачатак XIX стагодзьдзя)
- Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1612)
- Млын водны (XIX ст.)
- Могілкі старыя каталіцкія
- Палацава-паркавы комплекс Патоцкіх (езуіцкі калегіюм; XVIII—XIX стагодзьдзі)
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Менск: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 124.
- ^ Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. С. 559.
- ^ Зайкоўскі Э. Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 31.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Krzywicki J. Żodziszki // Słownik geograficzny... T. XIV. — Warszawa, 1895. S. 814.
- ^ Шаблюк В. Жодзішкі // ЭГБ. — Менск: 1996 Т. 3. С. 371.
- ^ БЭ. — Менск: 1998 Т. 6. С. 438.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
| ||||||||