Ашмянскі павет

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Перайсьці да навігацыі Перайсьці да пошуку
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Ашмянскі павет (неадназначнасьць).
Ашмянскі павет
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720).jpg
Агульныя зьвесткі
Краіна Вялікае Княства Літоўскае
Статус павет[d]
Адміністрацыйны цэнтар Ашмяны
Дата ўтварэньня 1566
Дата скасаваньня 1795
Старосты Старосты ашмянскія
Насельніцтва гл. Дэмаграфія
Плошча 15 925 км²
Час існаваньня 1565/66—1795
Месцазнаходжаньне Ашмянскага павету
Ашмянскі павет на мапе
Commons-logo.svg   Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Ашмя́нскі паве́т — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віленскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Гістарычна падзяляўся на дзьве часткі — Ашмянскую і Завілейскую. Сталіца — места Ашмяны.

Сымболіка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Мескія гербы атрымалі Ашмяны, Геранёны і Ліпнішкі (Пагоня).

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Павятовая пячатка

У XIV—XVI стагодзьдзях існавала Ашмянская воласьць, якую часам называлі паветам[1]. Афіцыйнае ўтварэньне павету адбылося толькі па адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформе 1565—1566 гадоў.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1655—1660 гадох Ашмяншчына знаходзілася пад маскоўскай акупацыяй. За гэты час была ўшчэнт разбураная гаспадарка павету, а ягонае насельніцтва скарацілася на палову[1]. У 1662 годзе сойм Рэчы Паспалітай вызваліў увесь Ашмянскі павет ад выплаты пратэрмінаваных падаткаў[2].

Панарама Жодзішак

У 1791 годзе, згодна з Канстытуцыяй Рэчы Паспалітай, з Ашмянскага вылучылі Завілейскі павет з цэнтрам у Паставах[3].

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год) да Ашмянскага далучылі ўсходнюю частку Менскага павету ў міжрэччы Бярэзіны зь мястэчкамі Налібакамі і Дзераўной. У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) тэрыторыя павету апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Касьцёл у Будславе

На поўначы межаваў з Браслаўскім паветам Віленскага ваяводзтва, на ўсходзе — з Полацкім ваяводзтвам, на поўдні — зь Менскім паветам Менскага ваяводзтва і Наваградзкім паветам Наваградзкага ваяводзтва, на ўсходзе — зь Лідзкім і Віленскім паветамі Віленскага ваяводзтва.

Панарама Смаргоні

У склад Ашмянскага павету ўваходзіла тэрыторыя Ашмянскага гродавава, Вялейскага, Губскага, Даўгеліскага, Дудзкага, Крэўскага, Маркаўскага, Трабскага[4] і Мядзельскага старостваў і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

На 1790 год павет налічваў 17 местаў і мястэчак. У розныя часы на тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі: Ашмяны, Ашмянка Мураваная, Багданаў, Баруны, Беніца, Будслаў, Валожын, Вішнеў, Вішнеў (Завялейскі), Войстам, Вялейка (Куранец Стары), Гадуцішкі, Гальшаны, Геранёны, Германішкі, Глыбокае, Граўжышкі, Груздава, Гудагай, Данюшава, Даўгелішкі, Даўгінаў, Дзевянішкі, Дуды, Дунілавічы, Жодзішкі, Жупраны, Забрэзьзе, Засьвір, Кабыльнік, Іўе, Камаі, Канвелішкі, Канстанцінава, Крывічы, Крэва, Куранец, Лаздуны, Лебедзева, Ліпнішкі, Лоск, Лучай, Лынтупы, Мікалаева, Мосар, Мядзел, Параф’янава, Паставы, Пяршаі, Славенск, Смаргонь, Солы, Суботнікі, Сурвілішкі, Сьвір, Сьвянцяны, Трабы, Цьверач, Юрацішкі. Магдэбурскае права мелі Ашмяны (XVI ст.), Баруны (1705), Геранёны (25.05.1792), Жодзішкі (1774), Крэва (7.04.1559), Ліпнішкі (6.06.1633), Мядзел (6.10.1762), Сьвянцяны (1486).

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Рынак у Паставах

У сярэдзіне XVII ст. налічваў 30 542 дымы. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 214 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 99 тыс. чал.[5].

У Ашмянскім павеце пераважала дробная шляхта, нават існавала іранічнае выслоўе: «ашмянскі шляхціц: адна нага ў боце, другая ў лапці». Адначасна гэта быў найбольш заселены павет Віленскага ваяводзтва[2].

Ураднікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Павятовы соймік праходзіў у Ашмянах, тамака ж месьціліся падкаморскі суд, склікалася паспалітае рушаньне. Земскі і гродзкі суды праходзілі ў Ашмянах і Мядзелі, з 1775 — у Ашмянах і Паставах[6]. Ашмянская шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

На Гарадзенскім сойме 12 студзеня 1793 году дзеля павелічэньня колькасьці сэнатараў ад Вялікага Княства Літоўскага намінавалі кашталяна ашмянскага шляхам павышэньня да кашталянскай годнасьці мясцовага павятовага маршалка, якім на той момант быў Марцін Аскерка. Ён атрымаў прывілей 26 кастрычніка 1793 году, але ўжо ў канцы восені таго ж году новая адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа Рэчы Паспалітай скасавала ашмянскую кашталянію. У выніку, кашталян ашмянскі захаваў свой тытул, але ўжо ня меў сэнатарскіх паўнамоцтваў.

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Драўляная[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На тэрыторыі Ашмяншчыны склалася даўняя традыцыя драўлянага дойлідзтва.

  • Помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры

  • Царква, Верхняе

  • Царква, Іжа

  • Капліца, Каралеўцы

  • Царква, Латыгаль

  • Спаская царква, Насілава

  • Царква, Вялікая Сэрвач

  • Царква, Сьпягла

  • Царква, Трабы

Мураваная[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У XVII ст. у мураваную архітэктуру Ашмяншчыны прыйшла стылістыка барока, у XVIII ст. — віленскага барока і клясыцызму.

  • Замкі і абарончыя храмы

  • Замак, Гальшаны

  • Замак, Геранёны

  • Касьцёл, Камаі

  • Замак, Крэва

  • Помнікі архітэктуры віленскага барока

  • Петрапаўлаўская царква, Баруны

  • Касьцёл бэрнардынаў, Будслаў

  • Касьцёл дамініканаў, Дунілавічы

  • Касьцёл бэрнардынаў, Іўе

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Брэгер Г. Ашмянскі павет // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 269.
  2. ^ а б Сяліцкі Ф. Даўгінаўска-Будслаўска-Крывіцкі рэгіён на даўняй Віленшчыне / Пераклад Міхася Гіля. — Ўроцлаў, 1989.
  3. ^ Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 34—39.
  4. ^ Jelski A. Powiat aszmianański // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1894. S. 338.
  5. ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
  6. ^ Каранеўскі А. Ашмянскі павет // ЭГБ. Т. 1. — Менск, 1993. С. 238.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

 — ¹ Вылучаным пазначаюцца ўмацаваныя месты і мястэчкі (гарады / гарадкі); — ² У дужках прыводзіцца час атрыманьня Магдэбурскага права
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Ашмянскі_павет&oldid=2133485»