Альбэрт Гаштольд

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Альбэрт Гаштольд
лац. Albert Gaštold
Альбэрт Гаштольд
Альбэрт Гаштольд

Герб «Габданк»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1455
Памёр сьнежань 1539
Пахаваны
Род Гаштольды
Бацькі Марцін Гаштольд
Марына з Трабскіх
Жонка Соф’я зь Вярэйскіх
Дзеці Станіслаў
Дзейнасьць вайсковец

Альбэрт Гаштольд (Альбрахт Гаштольдавіч; ? — сьнежань 1539) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Намесьнік наваградзкі (1503—1506), падчашы вялікі літоўскі (1505—1509), ваявода наваградзкі (1508—1513), полацкі (1513—1519), троцкі (1519—1522) і віленскі (з 1522), канцлер вялікі літоўскі (з 1522)[1].

Альбэрт Гаштольд — найбагацейшы магнат свайго часу: паводле попісу 1528 году ставіў у войска Вялікага Княства 466 вершнікаў, г. зн. меў больш за сем тысячаў радзінаў падданых. У 1522 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Стары надаў яму прывілей прыпячатаць дакумэнты не зялёным, а чырвоным воскам, на што мелі права толькі асобы каралеўскага роду[2] У 1529 годзе атрымаў графскі тытул ад Папы Рымскага Клімэнта VII, а ў 1530 году — тытул графа на Мураваных Геранёнах ад імпэратара Карла V.

Імя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Albertus Gastolthowycz (9 верасьня 1501 году[3], 23 кастрычніка 1501 году[4], 30 кастрычніка 1501 году[5]); Албрахтъ Мартинович Кгаштолтович (27 чэрвеня 1502 году)[6]; Albertum Martini Gastolthovicz (1511 год)[7]; Alberto Gastholth (10 лістапада 1534 году)[8].

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

З шляхецкага роду Гаштольдаў гербу «Габданк», сын Марціна, маршалка вялікага літоўскага, і Марыны з Трабскіх[2]. Страціў бацькоў у маленстве, апекаваўся мачахай Ганнай з Гальшанскіх і бабкай княгіняй Трабскай.

Надмагільле. Ю. Азямблоўскі, 1840 г.

З 1501 году пры двары вялікага князя Аляксандра. Каля 1492 году, відаць, навучаўся ў Кракаўскім унівэрсытэце.

Браў удзел у вайне Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім (1507—1508). Не падтрымаў бунту Міхала Глінскага, але ў 1509—1510 быў зьняволены, напэўна, праз інтрыгі свайго супраціўніка Мікалая Радзівіла.

У часе чарговай агрэсіі Маскоўскай дзяржавы (1512—1522) браў удзел у абароне Полацку (1514 год). Патрабаваў выселіць зь Вялікага Княства польскіх каталіцкіх манахаў за няведаньне мовы народу і амаральныя паводзіны[9].

Надмагільле, 1872 г.

Спрыяў абвяшчэньню ў 1529 годзе Жыгімонта Аўгуста вялікім князем літоўскім, што было спробай адасобіць Вялікае Княства ад Кароны. Усталяваў добрыя дачыненьні з прускім герцагам Альбрэхтам, перапісваўся зь ім наконт Францішка Скарыны[1].

Браў удзел у падрыхтоўцы першага Статуту Вялікага Княства Літоўскага (1529 год), зь ягонай ініцыятывы ў Статут ўлучылі прававыя нормы, паводле якіх чужынцы, што не былі ўраджэнцамі Вялікага Княства, ня мелі права займаць тут урады і набываць нерухомую маёмасьць[9].

Сабраў вялікую бібліятэку, дзе апрача кірылычных славянскіх рукапісаў былі кнігі на лацінскай, польскай і чэскай мовах. Імаверна, быў ініцыятарам першай разгорнутай рэдакцыі літоўскіх (беларускіх) летапісаў, якая ўлучала паданьне пра паходжаньне літоўскай знаці ад рымскіх патрыцыяў, а таксама пра Пятра Гаштольда, які нібыта ў часы Альгерда спрыяў пашырэньню каталіцтва на Літве.

Уладаньні[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Напярэдадні 1495 году атрымаў ад бабулі па маці княгіні Марыны, удавы князя Сямёна Гальшанскага-Трабскага і дачкі князя Дзьмітрыя «Сякіры» Друцкага-Зубравіцкага, вялізную спадчыну апошняга: Быхаў і Тайманаў на Дняпры, Дабосьню ў Бабруйскай воласьці, вялікія маёнткі на Кіеўшчыне, імаверна таксама Шклоў[9].

Шлюб з адзінай дачкой і спадкаемніцай князя Васіля Вярэйскага Соф’яй на пачатку XVI ст. прынёс яму замак Любеч, Валожын у Ашмянскім павеце, Койданаў, Радашкавічы і Ўсу ў Менскім павеце. Купіў, вымяняў і атрымаў у спадчыну шмат іншых маёнткаў. Трымаў Бельскае (з 1513 году), Мазырскае (з 1514 году), Барысаўскае (з 1525 году)[9] і Гарадзенскае (з 1533 году) староствы[1].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б в Пазднякоў В. Гаштольд Альбрэхт Марцінавіч // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 517.
  2. ^ а б Ярашэвіч А. Гаштольды // Спадчына. № 6, 1992.
  3. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 133.
  4. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 147.
  5. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 148.
  6. ^ Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T. 1, 1366—1506. — Lwów, 1887. S. 123.
  7. ^ Pergamentų katalogas. — Vilnius, 1980. P. 82.
  8. ^ Акти Волинського воєводства кінця XV–XVI ст. — Київ, 2014. С. 91.
  9. ^ а б в г Нарбут А. Гаштольды // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 500.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]