Станіслаў Аўгуст Панятоўскі

	Станіслаў II Аўгуст Панятоўскі; лац. Stanisłaŭ Aŭgust Paniatoŭski
З божай ласкі і волі народу кароль Польскі, вялікі князь Літоўскі, рускі, прускі, мазавецкі, жамойцкі, кіеўскі, валынскі, падольскі, падляскі, інфлянцкі, смаленскі, северскі і чарнігаўскі і іных.
Вялікі князь літоўскі
	1764 — 25 лістапада 1795
Каранацыя	25 лістапада 1764
Папярэднік	Аўгуст Саксонскі
Наступнік	няма (падзелы Рэчы Паспалітай)
Кароль польскі
	1764 — 25 лістапада 1795
Каранацыя	25 лістапада 1764
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	17 студзеня 1732[…], Воўчын, Рэч Паспалітая;
Памёр	12 лютага 1798[…] (66 гадоў), Санкт-Пецярбург, Санкт-Пецярбурская губэрня[d], Расейская імпэрыя;
Пахаваны	Касьцёл сьвятой Кацярыны[d]; Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы; сабор Сьвятога Яна Хрысьціцеля[d];
Нашчадкі	ад Альжбеты Шыдлоўскай:; Станіслаў Грабоўскі; Ізабэля Грабоўская; Аляксандра Грабоўская
Дынастыя	Панятоўскія
Бацька	Станіслаў Панятоўскі
Маці	Канстанцыя Чартарыйска
Узнагароды	Каралеўскі сябра Каралеўскага таварыства[d] (11 сьнежня 1766)
Подпіс

Станіслаў ІІ Аўгуст Панятоўскі (17 студзеня 1732 — 12 лютага 1798) — дзяржаўны і палітычны дзяяч Рэчы Паспалітай, апошні кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1764—1795).

Біяграфія

Нарадзіўся ў Воўчыне. Сын Станіслава Панятоўскага, кракаўскага кашталяна, і Канстанцыі Чартарыскай.

У 1755—1764 стольнік вялікі літоўскі, пасол у Пецярбургу (1756—1758). У 1764 годзе абраны каралём польскім і вялікім князем літоўскім пры падтрымцы Расеі. Але вакол новага караля згуртаваліся магнаты і шляхта, якія жадалі адраджэньня Рэчы Паспалітай.

Кавалер ордэнаў Белага Арла і Сьв. Станіслава.

Памёр у 1798 годзе ў Пецярбурзе, дзе і быў пахаваны. У 1938 годзе быў перанесены ў пахавальню воўчынскага касьцёла сьвятога Станіслава. У 1994 годзе быў перанесены ў варшаўскі катэдральны касьцёл. Некаторыя беларускія дасьледчыкі лічаць, што ў Варшаву былі перанесеныя ня рэшткі караля, і яго цела дагэтуль знаходзіцца ў Воўчыне^[5].

Дзейнасьць на чале дзяржавы

Пры Панятоўскім паступова праводзіліся эканамічныя рэформы: адчыняліся мануфактуры, будаваліся каналы, ладзіліся кірмашы, падтрымоўваўся гандаль. Каб соймы не зрываліся праз права libеrum veto, яны праводзіліся як канфэдэрацыйныя. Гэта не задавальняла Расею і Прусію, у 1767 годзе пры іх падтрымцы пратэстанцкая і праваслаўная шляхта (дысыдэнты) ўтварылі Торунскую і Слуцкую канфэдэрацыі, якія запатрабавалі ўраўнаваньня сваіх правоў з каталікамі. Пад ціскам Расеі вальны сойм у 1768 годзе прыняў рашэньне аб ураўнаваньні правоў дысыдэнтаў. У адказ каталіцкая шляхта стварыла Барскую канфэдэрацыю і пачала рокаш. Паўстаньне канфэдэратаў было падаўлена ў 1771 годзе расейскімі войскамі, а ў 1772 годзе Расея, Прусія і Аўстрыя падпісалі дамову аб першым падзеле Рэчы Паспалітай.

Рэформы працягваліся — Чатырохгадовы Сойм 1788—1791 гадоў прыняў Канстытуцыю. Канстытуцыя ліквідавала падзел Рэчы Паспалітай на ВКЛ і Каралеўства Польскае, аб’ядноўваючы іх ва ўнітарную дзяржаву, улада караля рабілася спадчыннай. Пры захаваньні шляхецкіх правоў паляпшалася становішча прыгонных сялянаў, гарады атрымоўвалі прадстаўніцтва ў сойме, адмянялася права liberum vetо, магнацкія войскі ўваходзілі ў склад дзяржаўнага войска. Была створана Адукацыйная камісія.

Прыняцьце Канстытуцыі было кепска сустрэтае ў суседніх дзяржавах. Расейская імпэратрыца Кацярына ІІ лічыла яе небясьпечнай, пры падтрымцы Расеі ў 1792 годзе была створана Таргавіцкая канфэдэрацыя, якая пры падтрымцы расейскіх войскаў выступіла супраць Канстытуцыі. У 1793 годзе адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай. У склад Расеі ўвайшла тэрыторыя Цэнтральнай Беларусі. У 1793 годзе апошні сойм Рэчы Паспалітай у Гародні скасаваў Канстытуцыю й вярнуў кардынальнае права, ў тым ліку фэдэратыўны лад дзяржавы і выбарнасьць караля.

24 сакавіка 1794 году ў Польшчы пачалося патрыятычнае паўстаньне, якое ўзначаліў генэрал Тадэвуш Касьцюшка. У красавіку паўстаньне пачалося і ў ВКЛ, дзе яго ўзначальваў Якуб Ясінскі. У ВКЛ былі ўведзеныя расейскія войскі. Спачатку кароль ахарактаразаваў Касьцюшку як бунтара, якога неабходна ўсімі сродкамі ўціхамірыць, каб утрымаць Расею ад заключэньня яшчэ адной дамовы з Прусіяй наконт новага падзелу Рэчы Паспалітай. У сваім лісьце да Кацярыны II ён нават прасіў апошнюю, каб памылкі часткі вайскоўцаў не схілілі яе да поўнага зьнішчэньня Рэчы Паспалітай. Але пасьля пераможнага паўстаньня ў Варшаве 17 красавіка 1794 году кароль цалкам зьмяніў сваю пазыцыю адносна паўстанцаў. Ён накіроўваў з каралеўскай казны грашовыя сродкі на патрэбы паўстаньня, а потым выдаў загад, каб ўзброеныя сілы ВКЛ далучыліся да агульнай барацьбы супраць расейскага інтэрвэнцкага корпусу, а 5 траўня накіраваў Касьцюшкі дэклярацыю аб ягонай салідарнасьці з паўстанцамі. 19 траўня Станіслаў зьвярнуўся да свайго пляменьніка Юзэфа Панятоўскага, каб той разам з сваёй арміяй далучыўся да паўстаньня Касьцюшкі. Пасьля палону Касьцюшкі і страшнай разьні, якую ўчынілі расейскія войскі пад кіраўніцтвам Суворава ў мястэчку Прага каля Варшавы, новы кіраўнік паўстаньня Тамаш Ваўжэцкі зьвярнуўся да Станіслава, каб той разам з паўстанцамі пакінуў сталіцу, але ён вырашыў застацца разам са сваім народам^[6]. Неўзабаве аб’ектыўная немагчымасьць адначасовага змаганьня з Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй спрычыніліся да поўнага паражэньня паўстаньня. У кастрычніку 1795 году адбыўся апошні, трэці падзел Рэчы Паспалітай, якая з гэтага часу спыніла існаваньне. Станіслаў Аўгуст выракся пасады, жыў у Пецярбургу.

Мова і культура

Сьведчыў пра сваё паходжаньне: «Мы лічым сябе радавітым ліцьвінам, бо нарадзіліся і прынялі сьвяты хрост у Воўчыне, а будучы ў рыцарскім стане, займалі пасаду Літоўскага стольніка»^[7].

У час наведваньня Нясьвіжу ў 1784 годзе зьвярнуўся да Караля Станіслава Радзівіла «па-просту»: «Пане гаспадару, каж віна даці, штоб у тваёй хаце ліха ня знаці»^[8].

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Stanislaus II August Poniatowski // RKDartists (нід.)
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Lundy D. R. Stanislas II August Poniatowski, King of Poland // The Peerage (анг.)
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Stanislaus (Stanislaus II. August Poniatowski) // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
^ ^а ^б ^в Deutsche Nationalbibliothek Record #119095777 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
^ Апошні польскі кароль дагэтуль пахаваны ў Беларусі?. Эўрарадыё.
^ Л. Несцярчук. Станіслаў Аўгуст Панятоўскі: Манарх, асветнік, мецэнат. — ААТ «Брэсцкая друкарня», 2011. — С. 161-164. — 300 с. — ISBN 978-985-524-083-0
^ Мальдзіс А. Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры XVIII стагоддзя. — Менск, 1982. С. 89.
^ Tyszkiewicz E. Nasze strony. Obrazek litewski. — Kraków, 1871. S. 15.

Вонкавыя спасылкі

[_05e3de5092cbe6d1-1] а ^б ^в ^г ^д ^е Stanislaus II August Poniatowski // RKDartists (нід.)

[_e2763483d9bc2dbb-2] а ^б ^в ^г ^д ^е Lundy D. R. Stanislas II August Poniatowski, King of Poland // The Peerage (анг.)

[_e231459e75637de3-3] а ^б ^в ^г ^д ^е Stanislaus (Stanislaus II. August Poniatowski) // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)

[_f4b1848a8837a7a5-4] а ^б ^в Deutsche Nationalbibliothek Record #119095777 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.

[5] Апошні польскі кароль дагэтуль пахаваны ў Беларусі?. Эўрарадыё.

[6] Л. Несцярчук. Станіслаў Аўгуст Панятоўскі: Манарх, асветнік, мецэнат. — ААТ «Брэсцкая друкарня», 2011. — С. 161-164. — 300 с. — ISBN 978-985-524-083-0

[7] Мальдзіс А. Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры XVIII стагоддзя. — Менск, 1982. С. 89.

[8] Tyszkiewicz E. Nasze strony. Obrazek litewski. — Kraków, 1871. S. 15.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

п а р Эпоха Асьветніцтва
Аўстрыя	Ёзэф II Леапольд II Марыя Тэрэзія
Францыя	П’ер Бэйль Бэрнар дэ Фантэнэль Шарль Люі дэ Мантэск’ё Франсуа Кёнэ Вальтэр Жорж Люі Леклерк дэ Бюфон Жан-Жак Русо Дэні Дыдро Клёд Гэльвэцы Жан д’Алямбэр Гальбах Маркіз дэ Сад Кандарсэ Лявуазье Алімпія дэ Гугэс Францускія энцыкляпэдысты
Нямеччына	Готфрыд Ляйбніц Фрыдрых II Імануіл Кант Готгальд Эфраім Лесінг Томас Абт Ёган Готфрыд Гэрдэр Адам Вайсгаўпт Ёган Вольфганг Гётэ Фрыдрых Шылер Карл Фрыдрых Гаўс Мазэс Мэндэльсон
Вялікабрытанія	Томас Гобс Джон Лок Ісак Ньютан Джозэф Адысан Рычард Стыл Сэм’юэл Джонсан Дэйвід Г’юм Адам Сьміт Джон Ўілкс Эдўард Гібан Джэймз Босўэл Джэрамі Бэнтам Мэры Ўолстанкрафт Ірляндыя: Эдмунд Бэрк Джанатан Сўіфт Джон Толанд
Італія	Джамбатыста Віка Чэзарэ Бэкарыя
Нідэрлянды	Гуга Гроцый Бэнэдыкт Сьпіноза
Рэч Паспалітая	Францішак Багамолец Станіслаў Канарскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі Ігнацы Красіцкі Гуга Калантай Ігнаці Патоцкі Станіслаў Сташыц Ян Сьнядэцкі Юльян Урсын Нямцэвіч Анджэй Сьнядэцкі Казімер Лышчынскі Адам Станіслаў Нарушэвіч Сімяон Полацкі Ільля Капіевіч Казімер Нарбут Марцін Пачобут-Адляніцкі Яўхім Храптовіч Адукацыйная камісія Рэчы Паспалітай
Расейская імпэрыя	Пётар I Кацярына II Кацярына Дашкова Антыёх Кантэмір Міхаіл Ламаносаў Мікалай Новікаў Аляксандар Радзішчаў Іван Бяцкой Іван Шувалаў Міхаіл Шчарбатаў Украіна: Рыгор Скаварада Іван Катлярэўскі
Гішпанія	Гаспар Мэльчор дэ Хавэльянас Нікаляс Фэрнандэс Маратын
ЗША	Бэнджамін Франклін Дэйвід Рытэнгаўс Джон Адамз Томас Пэйн Томас Джэфэрсан
Капіталізм Правы чалавека Крытычнае мысьленьне Дэізм Дэмакратыя Эмпірызм Асьветлены абсалютызм Вольныя рынкі Гуманізм Натурфілязофія Рацыянальнасьць Розум Sapere aude Навука Сэкулярызацыя Фізыякратыя Гаскала