Чачэрск

	Чачэрск; лац. Čačersk
	; Меская ратуша
Герб Чачэрску	Сьцяг Чачэрску
Першыя згадкі:	1159
Магдэбурскае права:	1510
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Чачэрскі
Вышыня:	146 м н. у. м.
Насельніцтва:	8445 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2332
Паштовы індэкс:	247150
СААТА:	3256501000
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	52°55′0″ пн. ш. 30°55′0″ у. д. / 52.91667° пн. ш. 30.91667° у. д.Каардынаты: 52°55′0″ пн. ш. 30°55′0″ у. д. / 52.91667° пн. ш. 30.91667° у. д.
	Чачэрск на мапе Беларусі ± Чачэрск
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://chechersk.gomel-region.by/

Чачэ́рск — места ў Беларусі, пры ўтоку ракі Чачоры ў Сож. Адміністрацыйны цэнтар Чачэрскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 8445 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 65 км ад Гомелю, за 37 км ад чыгуначнай станцыі Буда-Кашалёўская (лінія Гомель — Жлобін). Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Кармой, Буда-Кашалёвам і Веткай. Прыстань на Сажы.

Чачэрск — магдэбурскае места гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваліся меская ратуша, палац Чарнышовых і царква Сьвятога Спаса, помнікі архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся збудаваныя ў стылі клясыцызму касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, цэрквы Раства Багародзіцы і Ўшэсьця Гасподняга, помнікі архітэктуры XVIII ст., зруйнаваныя савецкімі ўладамі.

Назва

Тапонім Чачэрск утварыўся ад назвы ракі Чачоры. У старажытнасьці слова чачор азначала 'воск'. Далёкія продкі цяперашніх жыхароў Чачэрску выраблялі яго ў вялікай колькасьці, зьбіраючы ў лясох мёд дзікіх пчолаў, і адпраўлялі Сожам і Дняпром дзеля абмену на іншыя тавары. Пра гэта, у прыватнасьці, сьведчаць рэшткі суднаў, гружаных воскам, якія выявілі археолягі ў даўніх рэчышчах^[2].

Гісторыя

Раньнія часы

Паводле археалягічных зьвестак, Чачэрск узьнік у канцы X стагодзьдзя на месцы гарадзішча Замкавай Гары, на беразе Чачоры пры ўтоку яе ў Сож. Першы пісьмовы ўпамін пра горад радзімічаў Чичерск, які князь кіеўскі Ізяслаў Давыдавіч вярнуў разам з Мазыром князю чарнігаўскаму Сьвятаполку Алегавічу, зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1159 годам. У XII—XIII стагодзьдзях паселішча ўваходзіла ў склад Чарнігаўскага княства.

Вялікае Княства Літоўскае

У сярэдзіне XIV стагодзьдзя Чачэрск далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага, дзе стаў цэнтрам воласьці. У 1387—1390 гадох ён знаходзілася ў валоданьні Скіргайлы, потым местам кіравалі намесьнікі вялікага князя. У гэты час на месцы дзядзінца летапіснага гораду збудавалі замак. У 1501—1518 гадох Чачэрск належаў вялікай княгіні Алене Іванаўне, потым кіраваўся дзяржаўцамі з буйных фэўдалаў (Чартарыйскімі, Дашковічамі, Зяновічамі, Львом Сапегам і інш.). У 1506 годзе места вытрымала сьпярша татарскую, потым маскоўскую аблогу.

У 1509 годзе Чачэрск ўпамінаецца як мястэчка Віленскага ваяводзтва^[3]. У 1510 годзе ён стаў цэнтрам Чачэрскага староства і атрымаў Магдэбурскае права^[4]. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Чачэрск увайшоў у склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва. У 1629 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў месту прывілей на штотыднёвы гандаль і на 2 двухтыднёвыя кірмашы ў год.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Чачэрску і ваколіцаў ліцьвінамі («літоўскімі людзьмі»): «литовские люди изо Мстиславля, из Могилева, из Пропойска, ис Кричева, из Радомля, из Чичерска, из Гомьи» (1562—1563 гады)^[5]^[6], «…взяли в Чичерском повете литвина Матвея Кузминского из Солонины, а Солонина их имение, с женой и с детьми» (1633 год)^[7].

У 1704 годзе ў Чачэрску было 542 будынкі і 7 вуліцаў, дзеялі 4 царквы і касьцёл, працавалі карчма, 3 крамы, млын і мытня. У 1754 годзе ў месьце пачала дзеяць езуіцкая місія. Пад 1765 годам у попісе Чачэрску ўпамінаюцца замак і мескія ўмацаваньні.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Чачэрск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам павету Рагачоўскай правінцыі, пазьней — цэнтрам воласьці Рагачоўскага павету. У 1774 годзе расейскія ўлады перадалі места ў валоданьні генэрала Чарнышова. У 1780 годзе ў мястэчку пачала працаваць шкляная мануфактура, у 1788 годзе — паштовая кантора, у 1796 годзе — цагельня. У 2-й палове XVIII стагодзьдзя ў Чачэрску існавалі царква, мураваная ратуша, парк, 2 лякарні, прыстань «Крэмень». Апроч таго, тут збудавалі 3 царквы, касьцёл і палац. З 1788 году дзеяла езуіцкая школа. На 1838 год у мястэчку было 273 двары.

На 1880 год у Чачэрску было 266 двароў, працавалі 2 вучэльні і 76 крамаў, штогод праводзіліся 4 кірмашы. У 1885 годзе пачала працаваць мэтэаралягічная станцыя. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 328 двароў, дзеялі 4 цэрквы, касьцёл і 6 юдэйскіх малітоўных школ, працавалі лякарня, аптэка, паштова-тэлеграфнае кантора, паштовая станцыя, 80 крамаў, карчма; працавала прыстань на рацэ Сажы, зь якой у 1900 годзе адправілі 21 судна і 48 плытоў з грузам 1530 тыс. пудоў^[8]. На 1908 год — 369 двароў, дзеяла пазыкова-ашчадная каса. Каля Чачэрску вялася распрацоўка вапнякоў. У 1911 годзе пры мужчынскай і жаночай вучэльнях працавалі бібліятэкі, адкрылася крэдытнае, у 1913 годзе — спажывецкае таварыствы.

У Першую сусьветную вайну 1 сакавіка 1918 году Чачэрск занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Чачэрск абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1926 годзе Чачэрск вярнулі ў БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну. У 1938 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус гарадзкога пасёлку. У Другую сусьветную вайну з 14 жніўня 1941 да 27 лістапада 1943 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1962—1965 гадох Чачэрск уваходзіў у склад Буда-Кашалёўскага раёну, 3 лістапада 1971 году ён атрымаў статус места.

Места на старых здымках
Вуліца Замкавая. Траецкі касьцёл
Вуліца Замкавая. Царква Раства Багародзіцы
Царква Раства Багародзіцы, 1895 г.
Рынак. Ратуша, 1895 г.

Сядзіба, 1937 г.
Дом культуры, 1938—41 гг.
Рынак, 1941—44 гг.
Спаская царква

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1826 год — 888 чал.^[9]; 1880 год — 2396 чал.^[10]; 1897 год — 2325 чал.
XX стагодзьдзе: 1903 год — 2468 чал.; 1908 год — 3190 чал.; 1939 год — 5,1 тыс. чал.; 1959 год — 2,7 тыс. чал.; 1970 год — 5,8 тыс. чал.; 1991 год — 8,1 тыс. чал.
XXI стагодзьдзе: 2002 год — 7,7 тыс. чал.^[11]; 2004 год — 7,7 тыс. чал.^[12]; 2006 год — 7,9 тыс. чал.; 2008 год — 7,7 тыс. чал.; 2009 год — 7991 чал.^[13] (перапіс); 2016 год — 8222 чал.^[14]; 2017 год — 8312 чал.^[15]; 2018 год — 8445 чал.^[1]

Адукацыя

У Чачэрску працуюць 2 сярэднія, мастацкая, спартовая школы.

Культура

Дзеюць 3 бібліятэкі, дом культуры, гістарычна-этнаграфічны музэй.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Чачэрскі весьнік».

Забудова

Плян

У цэнтры Чачэрску канцэнтруюцца 2—5-павярховыя будынкі. Заснаваны новы мікрараён з 3—5-павярховых жылых дамоў. Пераважае індывідуальная сядзібная забудова.

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Чачэрску да нашага часу гістарычную назву захавала толькі Замкавая вуліца. У краязнаўчым артыкуле 1927 году ўпамінаюцца вуліцы Захарнапольская Слабада і Могілкавая^[16].

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Чачэрску
Камунальнае даччынае ўнітарнае прадпрыемства «Чачэрскі вінаробны завод» Рэспубліканскае даччынае вытворча-гандлёвае ўнітарнае прадпрыемства «Надзея» Гомельскай фабрыкі мастацкіх вырабаў «Любна»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Чачэрскі гістарычна-этнаграфічны музэй. Спыніцца можна ў мескім гатэлі^[17].

Славутасьці

Забудова гістарычная (ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
Замкавая Гара (археалягічны помнік, на паўночна-ўсходняй ускраіне места) — старажытнае гарадзішча, колішні замак
Палацава-паркавы комплекс Чарнышовых (пач. ХІХ ст.)
Ратуша (XVIII ст.)
Сынагога
Царква Сьвятога Спаса (1783)
Помнік адселеным вёскам (2003 год, праект студэнтаў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту транспарту ў Гомлі). Меў вышыню ў 8 мэтраў і зьмяшчаў назвы 43-х вёсак, якія зьніклі пасьля Чарнобыльскай катастрофы 1986 году^[18].

Страчаная спадчына

Замак (XIV ст.)
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (1784)
Царква Раства Багародзіцы (1780)
Царква Ўшэсьця Гасподняга (1780-я)

Галерэя

Краявіды Чачэрску
Ратуша
Царква Сьвятога Спаса
Царква з боку апсыды
Палац Чарнышовых

Бровар
Драўляная забудова
Эстрада
Сож каля Чачэрску

Асобы

Ураджэнцы

Надзея Міхалкова — сябар нацыянальнай каманды Беларусі па вольнай барацьбе
Сяргей Пернікаў (нар. 1980) — атлет, сябар нацыянальнай каманды Беларусі па вольнай барацьбе, чэмпіён Беларусі 2005, 2007 гадоў

Жыхары

Аксана Бязьлепкіна (нар. 1981) — беларуская пісьменьніца і літаратуразнаўца
Інэса Драбышэўская (нар. 1947) — міністар аховы здароўя Рэспублікі Беларусь (1994—1997)
Зінаіда Ключынская — чэмпіёнка сьвету па акадэмічнай грэблі
Людміла Корхава (нар. 1946) — народная артыстка Беларусі
Аляксандр Новікаў — доктар біялягічных навук
Мікалай Саўчанка (1922—2001) — акадэмік НАН Беларусі, міністар аховы здароўя БССР у 1966—1986 гадох
Васіль Секуноў — чэмпіён сьвету сярод студэнтаў па грэка-рымскай барацьбе (1957)
Сьцяпан Скарапанаў (1910—1999) — навуковец у вобласьці земляробства і мэліярацыі, акадэмік НАН Беларусі
Тацяна Сьцепчанкава — сябар нацыянальнай каманды Рэспублікі Беларусь па дзюдо і самба
Любоў Хатылёва (нар. 1928) — генэтык, акадэмік НАН Беларусі

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.
^ Грынявецкі В. Чачэрск // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 744.
^ Ляўковіч А. «Я не ганю землі чужыя, хай іх сонца не абміне, толькі дзе б за морам ні быў я, Беларусь мая снілася мне…» // Народная Газета. № 121 (4536), 16 чэрвеня 2007 г.
^ Записная книга Полоцкого похода 1562/63 года // Русский дипломатарий, Вып. 10. — М., 2004. С. 150.
^ Чаропка В. Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — Менск, 1995. С. 58.
^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 477.
^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 472.
^ Sulistrowski F. Czeczersk // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 782.
^ БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 266.
^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 470.
^ Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Ганжын А. Мястэчка Чачэрск, Гомельскай акругі. (Географічна-гістарычны нарыс) // Наш край. № 1, 1927. С. 59—61.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Лукашэнка пра аднаўленьне чарнобыльскіх раёнаў: дай Бог, каб ва ўсіх раёнах было такое разьвіцьцё // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 29 красавіка 2022 г. Праверана 2 траўня 2022 г.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6.
Ткачоў М. Чачэрск // Castrum, urbis et bellum: Зборнік навуковых прац, 2002. — 421 с.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі

Чачэрск , Radzima.org
Чачэрск (рас.), Глёбус Беларусі
Чачэрск, Залатое колца Гомельшчыны (рас.)

[belstat2018-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.

[3] Грынявецкі В. Чачэрск // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 744.

[4] Ляўковіч А. «Я не ганю землі чужыя, хай іх сонца не абміне, толькі дзе б за морам ні быў я, Беларусь мая снілася мне…» // Народная Газета. № 121 (4536), 16 чэрвеня 2007 г.

[5] Записная книга Полоцкого похода 1562/63 года // Русский дипломатарий, Вып. 10. — М., 2004. С. 150.

[6] Чаропка В. Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — Менск, 1995. С. 58.

[7] Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 477.

[8] Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

[9] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 472.

[10] Sulistrowski F. Czeczersk // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 782.

[11] БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 266.

[12] Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 2. Кн. 2. — Менск, 2005. С. 470.

[belstat-13] Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-14] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-15] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[16] Ганжын А. Мястэчка Чачэрск, Гомельскай акругі. (Географічна-гістарычны нарыс) // Наш край. № 1, 1927. С. 59—61.

[17] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[18] Лукашэнка пра аднаўленьне чарнобыльскіх раёнаў: дай Бог, каб ва ўсіх раёнах было такое разьвіцьцё // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 29 красавіка 2022 г. Праверана 2 траўня 2022 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]