Ельск
| Ельск лац. Jelsk | |||||
 Царква Сьвятой Тройцы | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | XVI стагодзьдзе | ||||
| Горад з: | 1971 | ||||
| Краіна: | Беларусь | ||||
| Вобласьць: | Гомельская | ||||
| Раён: | Ельскі | ||||
| Плошча: | 11,07 км² | ||||
| Вышыня: | 142 м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва (2018) | |||||
| колькасьць: | 9046 чал.[1] | ||||
| шчыльнасьць: | 817,16 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+3 | ||||
| Тэлефонны код: | +375 2354 | ||||
| Паштовыя індэксы: | 247831 (247872, 247873) | ||||
| СААТА: | 3214501000 | ||||
| Нумарны знак: | 3 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 51°48′38″ пн. ш. 29°9′11″ у. д. / 51.81056° пн. ш. 29.15306° у. д.Каардынаты: 51°48′38″ пн. ш. 29°9′11″ у. д. / 51.81056° пн. ш. 29.15306° у. д. | ||||
Ельск на мапе Беларусі ±   Ельск | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
Ельск — места ў Беларусі, на рацэ Млынку. Адміністрацыйны цэнтар Ельскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 9046 чалавек[1]. Знаходзіцца за 177 км на паўднёвы захад ад Гомелю. Чыгуначная станцыя на лініі Каленкавічы — Оўруч. Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Мазыром, Нароўляй, Оўручам.
Ельск, або Каралін, — даўняе мястэчка гістарычнай Мазыршчыны на Палесьсі. Да нашага часу тут захавалася царква Сьвятой Тройцы, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XIX ст.
Назва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паводле папулярнага меркаваньня, у аснове тапоніму Ельск найменьне дрэва — елка[2]. Аднак гэтую вэрсію крытыкуюць з тае прычыны, што елка здаўна ўтварала лясы толькі паблізу паўночных ускраінаў Палесься, і ў наш час места атачае хваёвы лес. Апроч таго, суфікс -ск, як правіла, не фармаваў геаграфічныя найменьні ад пазначэньняў розных расьлінаў, дрэваў. Звычайна назвы населеных пунктаў на -ск утвараліся ад найменьняў водных аб’ектаў — рэк, азёраў, на берагах якіх узьнікалі адпаведныя паселішчы. Таму больш абгрунтаваным выглядае, што тапонім Ельск пайшоў ад назвы зьніклай да нашага часу рэчкі. Тым часам гідронім, імаверна, меў фінска-вугорскае паходжаньне[3].
Паводле Аляксандра Ельскага, у даўнія часы Ельск быў цэнтрам тэрыторыі, падуладнай «вараскім» князям. Нашчадкі гэтых валадароў — выхадцаў зь зямлі прыбалтыйска-палабскіх ці паморскіх славянаў называліся «князямі Ельскімі»[4]. Ад назвы мястэчка ўтварылася прозьвішча шляхецкага роду Ельскіх (іхны родавы герб «Пелеш» — у аснове сучаснага гербу Ельску). Тапонім Каралін узьнік у канцы XVIII стагодзьдзя і паходзіць, відаць, ад імя ўладальніка паселішча — Караля. Тым часам паводле народнага паданьня, у аднаго з Аскеркаў нарадзілася дачка Караліна, у гонар якой нібыта і пераназвалі населены пункт.
5 лютага 1931 году мястэчка Каралін афіцыйна перайменавалі ў Ельск. Існуюць зьвесткі, што раней, яшчэ па перайменьні паселішча расейскімі ўладамі ў Мікалаеў у 1915 годзе, местачкоўцы зьвярталіся з просьбай вярнуць яму назву Ельск[3].
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вялікае Княства Літоўскае
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Упершыню Ельск упамінаецца ў XVI стагодзьдзі як вёска ў складзе Мазырскага павету, уладаньне францускіх эмігрантаў Спадаў[5]. У канцы XVII стагодзьдзя паселішча перайшло да Аскеркаў.
У канцы XVIII стагодзьдзя назву Ельску зьмянілі на Каралін. Пад 1784 годам гэтае мястэчка ўпамінаецца ў зьвязку з увядзеньнем грашовага збору для праезду празь яго[5]. У 1775 годзе на сродкі Казімера Аскеркі ў Караліне збудавалі драўляную царкву Сьвятой Тройцы, будынак якой складаўся з сыстэмы зрубаў (пастаўленых на крыжы) і шатровай званіцы над уваходам; апроч таго, у мястэчку дзеялі касьцёл і юдэйскі малітоўны дом.
Пад уладай Расейскай імпэрыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу].jpg)
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Каралін апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Міхалкаўскай воласьці Мазырскага павету. На 1795 год тут было 24 двары. У 1842 годзе ўладальнікі маёнтку Горваты збудавалі новы будынак царквы, у ёй захоўваўся абраз Божай Маці. Празь мястэчка праходзіў тракт з Рагачова ў Валынь, дзеяла паштовая станцыя (8 экіпажаў).
На 1886 год у Караліне або Ельску (значыцца пад абедзьвюма назвамі) было 44 двары, працавалі вінны завод, тры крамы, школа; дзеяла царква. У 1873 годзе адкрылася чыгуначная станцыя на лініі Жлобін — Оўруч. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 45 двароў, царква, капліца, юдэйскі малітоўны дом, расейская народная вучэльня, паштовая станцыя, 9 крамаў, карчма. На 1908 год — 167 двароў. У 1915 годзе расейскія ўлады перайменавалі паселішча ў Мікалаеў, але назва не прыжылася.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым — сьнежні 1918 году мястэчка займалі войскі Нямецкай імпэрыі. У гэты час местачкоўцы зьвярнуліся з просьбай вярнуць паселішчу назву Ельск.
Найноўшы час
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Каралін абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. На 1921 год тут было 400 двароў, станцыя, цагельня, кравецкая, шавецка-футравая і дрэваапрацоўчая майстэрні, лесапільня, паравы млын з крупарушкай. У 1924 годзе Каралін стаў цэнтрам раёну. 5 лютага 1931 году назву мястэчка зьмянілі на Ельск. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу.
У Другую сусьветную вайну з 23 жніўня 1941 да 11 студзеня 1944 году Ельск знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1953 годзе каля мястэчка атрымалі першы прыток нафты ў колькасьці 16,5 тон і 945 м³ газу. У 1954 годзе Ельск увайшоў у склад Гомельскай вобласьці. 5 ліпеня 1971 году паселішча атрымала статус места.
Насельніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дэмаграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- XIX стагодзьдзе: 1858 год — 300 чал.; 1866 год — 422 чал.[6]; 1897 год — 600 чал.[7]
- XX стагодзьдзе: 1908 год — 910 чал.; 1917 год — 1132 чал. у мястэчку Караліне, 273 чал. у маёнтку Караліне, 61 чал. на чыгуначнай станцыі Караліне; 1938 год — 3878 чал.; 1954 год — 4,8 тыс. чал.; 1970 год — 6,5 тыс. чал.; 1971 год — 6,7 тыс. чал.; 1992 год — 10,6 тыс. чал.[8]; 1994 год — 11,1 тыс. чал.; 1997 год — 11,2 тыс. чал.[9]
- XXI стагодзьдзе: 2004 год — 10,1 тыс. чал.; 2006 год — 9,8 тыс. чал.; 2008 год — 9,6 тыс. чал.; 2009 год — 9725 чал.[10] (перапіс); 2016 год — 9262 чал.[11]; 2017 год — 9084 чал.[12]; 2018 год — 9046 чал.[1]
Адукацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У Ельску працуюць 3 сярэднія, музычная і спартовая школы, школа-інтэрнат, школа мастацтваў.
Мэдыцына
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская лякарня.
Культура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дзеюць кінатэатар, дом культуры, бібліятэкі.
Мас-мэдыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Выдаецца раённая газэта «Народны голас».
Забудова
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паводле генэральнага пляну ва ўсходняй частцы Ельску ўтварыўся мікрараён, забудаваны 3—5-павярховымі жылымі дамамі. У паўднёвай і заходняй частках места разьмяшчаецца 1-павярховая індывідуальная забудова. Прамысловая зона знаходзіцца ў паўночным сэктары.
Эканоміка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Прадпрыемствы лясной, дрэваапрацоўчай, харчовай прамысловасьці.
- Ельская мэблевая фабрыка
- КДУП «Ельскі кансэрвавы завод»
Турыстычная інфармацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Інфраструктура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дзее Ельскі краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў мескім гатэлі[13].
Славутасьці
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Царква Сьвятой Тройцы (1769—1780)
- Могілкі юдэйскія
Страчаная спадчына
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Касьцёл
Асобы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Мікалай Анцукевіч (1882—1971) — пэдагог і філёзаф
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 117.
- ^ а б Рогалеў А. Што ж азначае назва Ельск?. Ельская раённая бібліятэка. Праверана 27 студзеня 2012 г.
- ^ Jelski A. Jelsk // Słownik geograficzny... T. III. — Warszawa, 1882. S. 561.
- ^ а б Грынявецкі В. Ельск // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 617.
- ^ Гарады і вёскі Беларусі. Энцыкл. Т. 1. Кн. 1. — Менск, 2004.
- ^ Антропава В. Ельск // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 349.
- ^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
- ^ БЭ. — Мн.: 1998 Т. 6. С. 387.
- ^ Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 1, кн. 1. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2004. — 632 с.: іл. ISBN 985-11-0303-9.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Ельск , Radzima.org
- Ельск (рас.), Глёбус Беларусі
Ельск у сучасным адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле Беларусі | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
