Капыль

Капыль
Герб Капылю
Першыя згадкі:	1274
Магдэбурскае права:	27 жніўня 1652
Вобласьць:	Менская
Раён:	Капыльскі
Насельніцтва:	9 938 (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1719
Паштовы індэкс:	223910, 223927
Аўтамабільны код:	5
Геаграфічныя каардынаты:	53°09′11″ пн. ш. 27°05′27″ у. д.
Капыль на мапе Беларусі Капыль
Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons

Капы́ль — места ў Беларусі, на рацэ Мажа. Адміністрацыйны цэнтар Капыльскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва 10,4 тыс. чал. (2008). Знаходзіцца за 120 км ад Менску, за 9 км ад чыгуначнай станцыі Цімкавічы (лінія Баранавічы — Асіповічы).

Капыль — магдэбурскае места гістарычнай Случчыны, колішняя сталіца Капыльскага княства.

Назва

На думку беларускага географа В. Жучкевіча, аснова тапоніму «Капыль» ужывалася для пазначэньня адной з прыладаў апрацоўкі зямлі накшталт матыкі або кіркі. У беларускай мове слова «капыл» захавалася галоўным чынам для пазначэньня верхняй часткі шавецкай калодкі, а часам аднаго з тыпаў малатка (балцкае kople). Захавалася і мянушка Капыл — упарты, незгаворлівы чалавек.

Некаторыя дасьледнікі мяркуюць, што назва паселішча ўтварылася ад слова «капальня» — часткі паганскай бажніцы.

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Капыль зьмяшчаецца ў Галіцка-Валынскім летапісе і датуецца 1274. У XIV—XVIII стст. на тэрыторыі гарадзішча (у цэнтры сучаснага места) існаваў драўляны замак.

У 1320-я Капыль далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. У 1395 места зрабілася цэнтрам княства ў валоданьні Алелькавічаў. У 1439 сын вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча намесьнік літоўскі Міхал збудаваў драўляны касьцёл (у 1859 на ягоным месцы ўзьвялі новы мураваны). У 1506 слуцкія і капыльскія баяры, якіх сабрала князёўна Анастасія, разьбілі тут крымскіх татараў, што адыходзілі па разгроме пад Клецкам.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Капыль увайшоў у склад Наваградзкага ваяводзтва. У 1508, учыніўшы фэадальны мяцеж, места захапіў М. Глінскі, які аднак ня здолеў узяць замак. За часамі паўстаньня С. Налівайкі 25 лістапада 1595 каля Капылю адбыўся бой паміж казацкім загонам на чале з палкоўнікам Марцінкам і войскай К. Радзівіла, у якім Марцінак загінуў, а казакі адступілі. У кан. XVI ст. дзейнічалі кальвінскі збор і царква.

У 1612 па сьмерці апошняй прадстаўніцы роду Алелькавічаў, князёўны Соф’і, Капыль перайшоў да Радзівілаў. 27 жніўня 1652 кароль і вялікі князь Уладзіслаў Ваза надаў месту Магдэбурскае права і герб: «у залатым полі чорны паляўнічы рог». Ад гэтага часу жыхары абіралі магістрат з 2 бурмістраў, 4 радцаў, мескага пісара, войта і 4 лаўнікаў. Апроч таго, яны атрымалі на кірмашы і штотыднёвыя таргі ў пятніцы. У XVII ст. дзейнічала 6 цэхаў: шавецкі, кравецкі, шапачны, мясьніцкі і ганчарны. У 1695 паміж аддзеламі Сапегаў і Радзівілаў адбыліся баі за валоданьне Капылем. У 1791 места ўвайшло ў склад Случарэцкага павету.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Капыль апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слуцкім павеце. Статус паселішча панізілі да мястэчка, якое ў 1832 перадалі ў валоданьне Вітгенштэйнам. У 1833 па судовым працэсе, распачатым жыхарамі Капылю, іх вызналі асабіста вольнымі, але зямлю пакінулі ў валоданьні абшарніка. Паводле вынікаў перапісу (1897) у мястэчку дзейнічалі касьцёл, царква, кальвінскі збор і 2 габрэйскія малітоўныя дамы; працавалі 3 школы (у тым ліку 2 габрэйскі), бровар, 2 млыны, 6 крамаў.

У Першую сусьветную вайну ў лютым — сьнежні 1918 Капыль занялі нямецкія войскі, у жніўні 1919 — ліпені 1920 — польскае войска. У 1924 мястэчка зрабілася цэнтрам раёну БССР. 27 верасьня 1938 Капыль атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 29 чэрвеня 1941 да 1 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

29 красавіка 1984 Капыль зноў атрымаў статус места. 8 лютага 2000 адбылося аціцыйнае зацьверджаньне гістарычнага мескага гербу.

• Места на старых здымках
• 
  Касьцёл
• 
  Касьцёл, інтэр'ер
• 
  Рынак
• 
  Старая студня

Насельніцтва

• XIX стагодзьдзе: 1897 — 4463 чал.
• XX стагодзьдзе: 1926 — 4 тыс. чал.; 1977 — 5,7 тыс. чал.; 1991 — 10 тыс. чал.; 1997 — 10,7 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2006 — 10,6 тыс. чал.; 2007 — 10,5 тыс. чал.; 2008 — 10,4 тыс. чал.; 2009 — 9,9 тыс. чал.

Адукацыя

У Капылі працуюць 3 сярэднія, 2 дзіцяча-юнацкія спартовыя школы, дзіцячая школа мастацтваў, 6 дашкольных установаў.

Мэдыцына

Мэдычныя паслугі надаюць лякарня і стаматалягічная паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 2 бібліятэкі, цэнтар культуры.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Капылю
ААТ «Капыльскі масласырзавод» КУП «Капыльскі завод драўляных вырабаў»; КУП «Капыльскі завод жалезабэтонавых вырабаў» філія ТАА «Сармат» ПУП «Капыльскі кааппрам» Капыльскага раённага спажывецкага таварыства

Турыстычная інфармацыя

Царква Ўшэсьця Гасподняга

Дзейнічае Капыльскі краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Капыль».

Выдатныя мясьціны

• Замчышча (XVI—XVIII стст.)
• Касьцёл Сьвв. Апп. Пятра й Паўла (1859; захаваўся ў значна перабудаваным выглядзе, цяпер у будынку разьмяшчаецца рэстаран)
• Могілкі габрэйскія
• Царква Ўшэсьця Гасподняга (1866)

Страчаная спадчына

• Кальвінскі збор
• Сынагога
• Царква Ўшэсьця Гасподняга (XVI ст.)

Вядомыя асобы

• Салямон Абрамовіч (1835—1917) — выбітны габрэйскі пісьменьнік, клясык літаратуры на ідыш і на іўрыце
• Сьцяпан Александровіч (1921—1986) — беларускі пісьменьнік і літаратуразнавец
• Зьміцер Жылуновіч (1887—1937) — беларускі пісьменьнік, грамадзкі і дзяржаўны дзяяч
• Рэнальд Кныш (нар. 1931) — беларускі трэнэр па спартовай гімнастыцы
• Аляксандр Сыман (нар. 1977) — беларускі біятланіст, чэмпіён па біятлоне кубку Балтыі
• Дзьмітры Чарнушэвіч (1882—1938) — беларускі мовазнаўца і грамадзкі дзяяч

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Kopyl // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 386—387.

Вонкавыя спасылкі

Капыль — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Прагноз надвор’я ў м. Капыль
• м. Капыль на Radzima.org