Януш Радзівіл

Януш Радзівіл
Януш Радзівіл. Даніель Шульц, 1652
Герб «Трубы»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	2 сьнежня 1612 Палелі
Памёр:	31 сьнежня 1655 Тыкоцін
Род:	Радзівілы
Бацькі:	Крыштап Радзівіл Ганна з Кішкаў
Жонка:	Кацярына з Патоцкіх Марыя Лупу
Дзеці:	ад 1-га шлюбу: Ганна Марыя

Януш Радзівіл (2 сьнежня 1612, мястэчка Палелі Вількамірскага павету — 31 сьнежня 1655 , места Тыкоцін) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Гетман польны літоўскі (1646—1654), ваявода віленскі (з 1653) і гетман вялікі літоўскі (з 1654).

Меў багатыя маёнткі, у тым ліку Біржы, Кейданы, Віжуны, Папелі і Яшуны на тэрыторыі сучаснай Летувы, Любчу ў Наваградзкім павеце, Дойліды і Заблудаў у Гарадзенскім павеце, Невель у Віцебскім павеце, Себеж у Полацкім павеце. Трымаў Камянецкае, Барысаўскае, Амсьціслаўскае і іншыя староствы. Князь Сьвятой Рымскай Імпэрыі на Біржах і Дубінках.

Біяграфія

Зь біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Крыштапа Радзівіла, гетмана вялікага літоўскага, і Ганны з Кішкаў. Кузэн Багуслава Радзівіла. Вызнаваў кальвінізм.

Скончыў кальвінісцкую Слуцкую гімназію, працягваў адукацыю ў Ляйпцыскім, Альтдорфскім і Лейдэнскім ўнівэрсытэтах, наведаў Францыю і Ангельшчыну.

Панэгірыа да вясельля з М. Лупу, 1641

У 1633, наняўшы ў Нідэрляндах 1 тыс. пяхотнікаў і 200 драгунаў, вярнуўся на радзіму і ўзяў удзел у Смаленскай вайне. Вызначыўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 пасаду палявога гетмана літоўскага, надзвычай пасьпяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 разьбіў пад Лоевам 15-тысячнае войска казацкага палкоўніка Крычэўскага, праз два гады тамсама — войска казацкага палкоўніка Нябабы і бязь бітвы здабыў Кіеў.

Фундаваў кальвінісцкія зборы і школы ў Вялікім Княстве Літоўскім, апекваўся пратэстанцкімі супольнасьцямі, фінансаваў атрыманьне адукацыі ў эўрапейскіх унівэрсытэтах мясцовай пратэстанцкай моладзі.

У палітычных адносінах быў прыхільнікам ідэі незалежнасьці Вялікага Княства Літоўскага. Яшчэ ў маладосьці ў Вільні ў прысутнасьці манарха кінуў польскім сэнатарам: «Прыйдзе час, — паны-палякі да дзьвярэй не патрапяць: праз вокны іх выкідваць будзем». Дзеля гэтага ўжо ў 1649 спрабаваў наладзіць кантакты са Швэцыяй.

У часе Трынаццацігадовай вайны атрымаў перамогу над маскоўскім войскам у Бітве пад Шкловам (12 жніўня 1654) і паразу ў Бітве пад Шапялевічамі (24 жніўня 1654). Паранены, ледзь пазьбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава, далей Я. Радзівіл скіраўся на Менск зьбіраць войска. У студзені 1655 спрабаваў адбіць Магілёў.

Па заняцьці маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складаньне уніі з швэдзкім каралём Карлам Густавам (Кейданы, 17 жніўня 1655). Паводле гэтай дамовы Вялікае Княства Літоўскае выходзіла з складу Рэчы Паспалітай і ўступала ў фэдэрацыйны зьвяз з Швэцыяй.

Аднак акт Кейданскай уніі не ажыцьцявіўся. Супраць Я. Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай адданых сілаў ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, дзе неўзабаве і памёр (паводле некаторых зьвестак, быў атручаны).

Першы раз ажаніўся ў 1638 з Кацярынай Патоцкай, другі — у 1645 з Марыяй, дачкой малдаўскага гаспадара Васіля Лупу. У першым шлюбе меў дачку Ганну Марыю, якая выйшла замуж за Б. Радзівіла і прынесла яму ў пасаг бацькавы ўладаньні. Першы шлюб зблізіў Януша Радзівіла з каталікамі, другі — з праваслаўнымі.

Галерэя

• Іканаграфія Януша Радзівіла
• 

  Давід Байі, 1632

• 

  У маладосьці

• 

  Б. Стробэль, 1634

• 

  Невядомы мастак, XVII—XVIII стагодзьдзі

• 

  Невядомы мастак, каля 1652

• 

  Морыц Лянг, 1671

• 

  «Выявы роду Радзівілаў». Нясьвіж, 1758

• 

  Войцех Герсан, каля 1860—1862

Памяць

Імя Януша Радзівіла атрымаў Радзівілаўскі летапіс.

Я. Радзівіл — адзін з пэрсанажаў гістарычнага раману польскага пісьменьніка Генрыка Сянкевіча «Патоп» (1884—1886).

Папярэднік Януш Кішка

Гетман вялікі літоўскі 1654—1655

Наступнік Павал Ян Сапега

Літаратура

• 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002.— 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
• Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. — Т.34. Акты, относящиеся ко времени войны за Малороссию (1654-1667). - Вильна, 1909. - С.98-100.
• Барэвіч А. Староста барысаўскі Януш Радзівіл // «Гоман Барысаўшчыны» № 3 (108), 2008.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
• Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Мн.: Навука і тэхніка, 1995.— 144 с. ISBN 5-343-01637-5.
• Шышыгіна-Патоцкая К. Нясвіж і Радзівілы. Мн.: «Беларусь», 2007. — 240 с.: іл. ІSBN 978-985-01-0740-4.

Вонкавыя спасылкі

Януш Радзівіл — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• К. Я. Шышыгіна-Патоцкая. Януш Радзівіл