Юры Гедыгольд
 Герб «Ляліва» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | XIV стагодзьдзе |
| Памёр | па 9 чэрвеня 1435 |
| Пахаваны | |
| Род | Гедыгольдавічы[d] |
| Бацькі | Гайлігін |
| Дзеці | Пётар Сямён (Сенька) |
Гедыгольд, Гедыгоўд (у каталіцтве Юры; ? — па 9 чэрвеня 1435) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Ваявода кіеўскі (1411), намесьнік смаленскі (каля 1424), ваявода віленскі (1426—1432). На Гарадзельскай уніі прыняў герб «Ляліва».
Валодаў маёнткамі Вішневам, Волмай, Дзераўнай, Каменем, Налібакамі, Радашкавічамі ў Менскім павеце, Мірам і Сьвержанем у Наваградзкім павеце[1]; ад Жыгімонта Кейстутавіча атрымаў маёнтак Вішнеў ў Ашмянскім павеце. Трымаў Падольскае староства (1411—1423).
Імя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Фармант -гаўд- (-гоўд-) празь імя Гаўдымунда (Гаўдымонта) зьвязвае Гедыгоўда зь імём Жыгімонт — літоўскай (беларускай) формай старажытнага пашыранага германскага (гоцкага) імя Sigimunt, якое трапіла ў хрысьціянскі іменаслоў[2].
Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які адзначае імавернасьць повязі ліцьвінаў з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць іх германскае паходжаньне, разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў. Паводле Алёхны Дайліды, імя Гедыгоўд складаецца з двух фармантаў: -гед- (германскія імёны Gaidoald, Hiddikin, Hidoin), які, відаць, мае значэньне 'нораў, пыха' і тлумачыцца ад старагерманскага gidd- 'пыхлівы, ганарысты', ісляндскага geð 'нораў, тэмпэрамэнт', і -гаўд- (-гоўд-) (усходнегерманскія імёны Gaudomar, Witogaud, Gaudila), які тлумачыцца, магчыма, ад гоцкага goþs 'добры, годны', godei 'дабро, годнасьць, цнота', або ад гоцкага і бургундзкага auds 'багацьце, спор'[3]. Такім парадкам, імя Гедыгоўд азначае «пышнасьць цноты» (упамінаюцца старажытныя германскія імёны Hadegaud, Godelgaud)[4].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Georgius alias Gedigold (1411 год), Gedigold woyewoda Kyoviensis (1411 год), oú je trouvay und chevalier, capitaine de Lopodolie, nommé Gheldigold (Guedigol) (1421 год), Jeorgius alias Gedigeldus (27 верасьня 1422 году)[5], Gedigold palatinus Vilnensis (1429 год), Georgius alias Gedigold palatinus Vilnensis (1430 год), Georgius alias Gedigold de Wissnewo (1435 год)[6], Gedigolt, Bedigold, Gedegow, Дедикголд[7].
Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Зь літоўскага баярскага роду, сын Гайлігіна. Меў брата Войцеха Манівіда.
Упершыню ўпамінаецца ў 1401 годзе як маршалак надворны Вітаўта. Засьведчыў акт Віленска-Радамскай уніі (1401 год), Торунскі мір (1411 год). У 1415 годзе езьдзіў на Канстанцкі сабор 1414—1418 гадоў. У 1429 годзе быў паслом да Ягайлы ў справе каранацыі Вітаўта каралеўскай каронай[8].
За часамі фэўдальнай вайны 1431—1435 гадоў сьпярша падтрымліваў Сьвідрыгайлу. Пры замаху на жыцьцё апошняга ў Ашмянах (1432 год) быў у ліку малога аддзелу, разам зь якім Сьвідрыгайла зьбег да Полацку. У бітве пад Ашмянамі 8 сьнежня 1432 году трапіў у палон да Жыгімонта Кейстутавіча (пры апісаньні гэтага эпізоду літоўскімі летапісамі Гедыгольд выступае сярод «рускіх князёў і баяраў»[9][10]). Тады ж пазбавіўся ваяводзкага ўраду. Пазьней вызнаў уладу Жыгімонта і сьведчыў на ягоных дакумэнтах ў якасьці пана на Вішнёве да 1435 году[11].
У шлюбе з Анастасіяй (магчыма, дачкой князя Юрыя Талочкі) меў сына Пятра Сямёна (Сеньку)[7].
Спачыў у капліцы Сьвятога Альбэрта і Сьвятога Юрыя ў Віленскім замку, фундаванай яго братам Манівідам (30 верасьня 1442 году Гедыгольдава Анастасія зрабіла на яе ахвяраваньне)[12].
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Пазднякоў В. Гедыгольд // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 522.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 14.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 21.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 144—145.
- ^ а б Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 233.
- ^ Пазднякоў В. Гедыгольд // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 521.
- ^ ПСРЛ. Т. 17. — СПб., 1907. С. 62.
- ^ Ліцкевіч А. Да пытання пра рутэнізацыю балтаў ВКЛ у XV — пачатку XVI стст. // ARCHE Пачатак. № 11—12, 2009. С. 63.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wileńskiej. Nr 139.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 234.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r.1413 // Miesięcznik Heraldyczny. Organ Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. R. 6, Nr. 11—12, 1913.