Шаркоўшчына

	Шаркоўшчына; лац. Šarkoŭščyna
	; Усьпенская царква
Герб Шаркоўшчыны	Сьцяг Шаркоўшчыны
Першыя згадкі:	1503
Магдэбурскае права:	1767
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Шаркоўшчынскі
Плошча:	9,46 км²
Вышыня:	127 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	6248 чал.
шчыльнасьць:	660,47 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2154
Паштовы індэкс:	211910
СААТА:	2255551000
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°22′0″ пн. ш. 27°28′0″ у. д. / 55.36667° пн. ш. 27.46667° у. д.Каардынаты: 55°22′0″ пн. ш. 27°28′0″ у. д. / 55.36667° пн. ш. 27.46667° у. д.
	Шаркоўшчына на мапе Беларусі ± Шаркоўшчына
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Шаркаўшчына (неадназначнасьць).

Шарко́ўшчына^[3], Ша́ркаўшчына^[4] — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Дзісьне. Адміністрацыйны цэнтар Шаркоўшчынскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 6248 чалавек^[2]. Знаходзіцца за 197 км ад Віцебску. Чыгуначная станцыя на лініі Каралеўшчына — Друя, аўтамабільныя дарогі зьвязваюць мястэчка з Глыбокім, Браславам, Мёрамі і іншымі.

Шаркоўшчына — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Браслаўшчыны (частка Віленшчыны). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася драўляная Прачысьценская царква ў стылі барока, помнік архітэктуры XVIII ст.

Назва

Асноўны артыкул: Сарэйка

Сарыка або Сарака (Saricho, Saracho) — імя германскага паходжаньня^[5].

Географ Вадзім Жучкевіч зьязвае тапонім з назвамі Шаркі (Віцебскі раён), Шаркоўка (Лепельскі раён), Шаркішкі (Браслаўскі раён) і мяркуе, што ўсе яны маюць патранімічнае паходжаньне ад прозьвішчаў, вытворных ад беларускага слова шэры^[6]. Тым часам на думку краязнаўцы Алеся Адамковіча, назва Шаркоўшчына (аўтар лічыць правільнай форму Ша́ркаўшчына^[4]) мае «незразумелы, магчыма, балтыйскі» корань Шарк- і беларускі патранімічны суфікс -шчына. Таксама аўтар зазначае шмат паселішчаў з назвамі тыпу Šarka у сумежных зь Беларусьсю раёнах Летувы^[7].

Паводле народнага паданьня, назва паселішча паходзіць ад чалавека зь мянушкай Шарачок (ад шэрага колеру вачэй), на палетку якога забруілася крыніца. Адпаведна, гэтую мясьціну назвалі Шаракоўшчынай або Шаркоўшчынай^[8].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Шаркоўшчыну датуецца 1503 годам, калі вялікі князь Аляксандар перадаў яе старосьце дзісенскаму і кашталяну смаленскаму Юрыю Дэспат-Зяновічу. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў паселішча ўвайшло ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва^[9].

У 1604 годзе Зяновічы прадалі Шаркоўшчыну канцлеру вялікаму Льву Сапегу, пазьней яна знаходзілася ў валоданьні Дамброўскіх. У 1743 годзе маёнтак набыў ваявода берасьцейскі Мікалай Тадэвуш Лапацінскі. Лапацінскія нямала зрабілі дзеля разьвіцьця Шаркоўшчыны: яны збудавалі тут мураваны палац, капліцу, аранжарэю, цяпліцу. Побач з маёнткам існавалі мястэчкі Новая Шаркоўшчына і Старая Шаркоўшчына^[10].

У 1767 годзе кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў мястэчку Новай Шаркоўшчыне Магдэбурскае права^[11].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) абодва мястэчкі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Дзісенскім павеце (з 1795 году ў Менскай, з 1843 году — Віленскай губэрні).

У 1802 годзе ў маёнтку Шаркоўшчыне правялі парцэляцыю, у выніку чаго яго падзялілі на некалькі невялікіх двароў і фальваркаў. У 1863 годзе ў мястэчку Шаркоўшчыне адкрылася расейская народная вучэльня. На 1866 год у Новай Шаркоўшчыне дзеяў малітоўны дом, працавалі 6 крамаў, карчма; у Старой Шаркоўшчыне дзеялі 2 капліцы, працавалі 2 карчмы. На 1897 год у Новай Шаркоўшчыне было 119 дамоў, 2 малітоўныя дамы, 23 крамы, аптэка, 2 карчмы; у Старой Шаркоўшчыне — 16 двароў, крама, карчма. У пачатку XX стагодзьдзя Старая і Новая Шаркоўшчыны злучыліся ў адно паселішча.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Шаркоўшчыну занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Шаркоўшчына абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году паводле пастановы І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР. У 1919 годзе Шаркоўшчыну занялі польскія войскі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Дзісенскага павету Віленскага ваяводзтва. Па пабудове чыгункі Варапаева — Друя ў 1932 годзе тут зьявілася чыгуначная станцыя.

У 1939 годзе Шаркоўшчына ўвайшла ў БССР, дзе ў 1940 годзе атрымала афіцыйны статус гарадзкога пасёлку і стала цэнтрам раёну (у 1962—1966 гадох у Мёрскім раёне). У Другую сусьветную вайну з 30 чэрвеня 1941 да 1 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

Мястэчка на старых здымках
Новая Шаркоўшчына. Царква-мураўёўка, каля 1900 г.
Старая Шаркоўшчына. Прачысьценская царква, каля 1900 г.
Вуліца мястэчка, 1918 г.
Рынак

Рынак. Касьцёл
Касьцёл з боку Дзісны
Усьпенская царква з боку Дзісны
Мост церазь Дзісну

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1866 год — 500 чал. у Новай Шаркоўшчыне, 150 чал. у Старой Шаркоўшчыне^[12]; 1881 год — 215 чал. у Старой Шаркоўшчыне^[11]; 1897 год — 1038 чал. у Новай Шаркоўшчыне, 127 чал. у Старой Шаркоўшчыне
XX стагодзьдзе: 1939 год — 1802 чал.; 1999 год — 7760 чал.
XXI стагодзьдзе: 2002 год — 7,6 тыс. чал.^[13]; 2005 год — 7,3 тыс. чал.; 2006 год — 7,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,0 тыс. чал.; 2009 год — 6934 чал.^[14] (перапіс); 2016 год — 6424 чал.^[15]; 2017 год — 6330 чал.^[16]; 2018 год — 6248 чал.^[2]

Рэлігія

У 1994 годзе ў Шаркоўшчыне збудавалі новы касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа.

Адукацыя

У Шаркоўшчыне працуюць 2 сярэднія, спартовая дзіцяча-юнацкая, дзіцячая школа мастацтваў.

Культура

Дзеюць 2 бібліятэкі, дом культуры, цэнтар рамёстваў.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Кліч Радзімы».

Забудова

Плян

Шаркоўшчына забудоўваецца згодна з генэральным плянам, распрацаваным у 1974 годзе, пераважна 1-павярховымі сядзібнымі дамамі. У цэнтры мястэчка стаяць 2—5-павярховыя жылыя будынкі.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
17 верасьня вуліца	Дзісенская вуліца	Юзэфа Пілсудзкага вуліца

У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Царкоўная вуліца^[17].

Эканоміка

ПУП «Шаркоўшчынскі кансэрвава-агароднінасушыльны завод».

Вырабляе мясныя, садавіна-гародніныя кансэрвы, віно пладова-ягаднае, сушаныя гародніну ды садавіну. Арганізацыйна далучаны да ПКГУП «Полацкая унівэрсальная база».

Транспарт

Праз Шаркоўшчыну праходзяць аўтамабільныя дарогі Р3 (Лагойск — Глыбокае — граніца Латвіі) і Р18 (граніца Расеі — Дрыса — Казяны).

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Спыніцца можна ў местачковым гатэлі^[18].

Славутасьці

Забудова гістарычная ў г. зв. «Закапанскім стылі»
Малельня стараверская (1911—1927)
Млын
Царква ў гонар Абраза Багародзіцы Ўсіх Смуткуючых Радасьць (1897; мураўёўка)
Царква Ўсьпеньня Багародзіцы (1912; мураўёўка)
Сядзіба Лапацінскіх (ХІХ ст.).
Сядзіба Федаровічаў (пачатак ХХ ст.)

Страчаная спадчына

Капліца Сьвятых апосталаў Пятра і Паўла (1826)
Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (1907)
Царква (1788)
Царква (1785)

Асобы

Павал Грынчук (нар. 1976) — доктар навук
Канстанцін Жданаў (1875—1919) — праваслаўны сьвятар, сьвяты Беларускай праваслаўнай царквы
Герман Кірылаў (нар. 1937) — беларускі пісьменьнік
Вінцэнт Ключынскі (1847—1917) — каталіцкі царкоўны дзяяч
Міхал Пятроўскі (1889—1931) — каталіцкі сьвятар

Крыніцы

^ Об установлении границ городских поселков Россоны Россонского района и Шарковщина Шарковщинского района Витебской области(недаступная спасылка)
^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001.
^ ^а ^б Адамковіч А. (03.04.2014) Шаркаўшчына ці Шаркоўшчына?. Наша Ніва.
^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1301.
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 407.
^ Адамковіч А. Літоўскія назвы ў тапаніміцы нашага рэгіёна. — Паставы, 2018. С. 9—12.
^ Віцебшчына: назвы населеных пунктаў паводле легенд і паданняў / склад., запіс, апрац. А. Ненадаўца. — Менск, 2000. С. 438—442.
^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 751.
^ Немного истории(недаступная спасылка), 500.sharkeva.com
^ ^а ^б Łopaciński A. Szarkowszczyzna // Słownik geograficzny... T. XI. — Warszawa, 1890. S. 797.
^ Шаркаўшчына(недаступная спасылка), Прыдзвінскі край: Гісторыя і сучаснасць
^ БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 379.
^ Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа.
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 51.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Кожан К. Шаркаўшчыне — 500 гадоў // Голас Радзімы. 30 кастрычніка 2003. С. 4.
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Шаркаўшчынскага р-на. — Мн.: БЕЛТА, 2004. — 509 с. ISBN 985-6302-63-3.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890.

Вонкавыя спасылкі

[1] Об установлении границ городских поселков Россоны Россонского района и Шарковщина Шарковщинского района Витебской области(недаступная спасылка)

[belstat2018-2] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[3] Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс) / Уклад. калектыў супрацоўнікаў выдавецтва «Наша Ніва». — Наша Ніва, 2001.

[adamkovic-4] а ^б Адамковіч А. (03.04.2014) Шаркаўшчына ці Шаркоўшчына?. Наша Ніва.

[5] Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1301.

[6] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 407.

[7] Адамковіч А. Літоўскія назвы ў тапаніміцы нашага рэгіёна. — Паставы, 2018. С. 9—12.

[8] Віцебшчына: назвы населеных пунктаў паводле легенд і паданняў / склад., запіс, апрац. А. Ненадаўца. — Менск, 2000. С. 438—442.

[evkl-9] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 751.

[10] Немного истории(недаступная спасылка), 500.sharkeva.com

[sg-11] а ^б Łopaciński A. Szarkowszczyzna // Słownik geograficzny... T. XI. — Warszawa, 1890. S. 797.

[12] Шаркаўшчына(недаступная спасылка), Прыдзвінскі край: Гісторыя і сучаснасць

[13] БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 379.

[belstat-14] Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-15] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа.

[belstat2017-16] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[17] Spis Abonentów Sieci Telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Wilnie na 1939 r. — Wilno, 1939. S. 51.

[18] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]