Аляксандар Ягелончык
| Аляксандар | |
.jpg) | |
| Аляксандар. Невядомы мастак, XVIII ст. | |
| Вялікі князь літоўскі | |
|
20 ліпеня 1492 — 19 жніўня 1506 | |
| Каранацыя | 20 ліпеня 1492, Вільня |
| Папярэднік | Казімер |
| Наступнік | Жыгімонт Стары |
| Кароль польскі | |
|
12 сьнежня 1501 — 19 жніўня 1506 | |
| Каранацыя | 12 сьнежня 1501, Вільня |
| Папярэднік | Ян I Ольбрахт |
| Наступнік | Жыгімонт Стары |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 5 жніўня 1461, Кракаў |
| Памёр | 19 жніўня 1506 (45 гадоў), Вільня |
| Пахаваны | Касьцёл Сьвятых Станіслава й Уладыслава, Вільня |
| Каралеўскі дом | Ягелоны |
| Дынастыя | Гедзімінавічы |
| Жонка | Алена Іванаўна |
| Бацька | Казімер Ягелончык |
| Маці | Альжбета Аўстрыйская |
| Узнагароды | |
| Подпіс |
 |
Аляксандар (польск. Aleksander Jagiellończyk; 5 жніўня 1461, Кракаў — 19 жніўня 1506) — вялікі князь літоўскі (1492—1506), кароль польскі (1501—1506). Чацьверты сын Казімера і Альжбеты, дачкі караля Нямеччыны Альбрэхта II Габсбурга, унук Ягайлы.
Аляксандар — адзіны кароль Польшчы, пахаваны ў Вільні.
Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Раньнія гады[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымаў адукацыю пад кіраўніцтвам гісторыка Яна Длугаша. Бацька вызначыў яго як спадчыньніка стальца яшчэ ў 1484 годзе. У 1491 годзе прыбыў на сталы побыт у Вільню[3].
Па сьмерці Казімера ў 1492 годзе віленскі сойм абраў Аляксандра вялікім князем, тым часам польскі сейм абраў каралём ягонага старэйшага брата Яна Ольбрахта (1492—1501).
Унутраная палітыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Адразу па абраньні выдаў агульназемскі прывілей 1492 году, якім значна пашырыў правы баяраў. Улада вялікага князя абмяжоўвалася на карысьць паноў-рады, бяз згоды якіх ён ня меў цяпер прыймаць важныя пастановы. Пастановы рады вялікі князь таксама ня меў касаваць.
У Польшчы зацьвердзіў Радамскую канстытуцыю (1505), якая прызначыла за соймам права выдаваць законы, тым часам кароль ня меў права зацьвярджаць іх бяз згоды сэнатараў і дэпутатаў[4].
Замежная палітыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
.jpg)
У замежнай палітыцы галоўнымі былі дачыненьні з Маскоўскай дзяржавай, якая выказвала прэтэнзіі на ўсходнія тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, а потым і на ўсё гаспадарства. У выніку агрэсіі Маскоўскай дзяржавы 1492—1494 гадоў Вялікае Княства страціла Вязьму і канчаткова Вярхоўскія княствы.
У 1494 годзе Аляксандар склаў дамову з Масквой, а ў 1495 годзе ўзяў шлюб з дачкой Івана III Аленай. Такім парадкам вялікі князь разьлічваў на трывалыя мірныя зносіны, тым часам Іван III прагнуў з дапамогай дачкі ўплываць на ўнутраную сытуацыю ў Вялікім Княстве[3]. У 1500 годзе пачалася чарговая вайна з Масквой. Паводле ўмоваў шасьцігадовага перамір’я, складзенага ў 1503 годзе, Вялікае Княства Літоўскае страціла 25 (паводле іншых зьвестак 19) местаў, у тым ліку Чарнігаў, Старадуб, Бранск, Гомель ды іншыя[5].
Па сьмерці Яна Ольбрахта польскі сойм абраў Аляксандра каралём, у выніку чаго аднавілася пэрсанальная унія Вялікага Княства з Каронай. З гэтага часу ў дачыненьнях паміж дзяржавамі пачала ўжывацца назва Рэч Паспалітая[3]. Аднак Мельніцкая унія (1501) паміж абедзьвюма дзяржавамі не ажыцьцявілася.
У пазьнейшы час Аляксандар здолеў спыніць напады татараў і нанесьці ім сур’ёзную паразу пад Клецкам (1506).
Мова і культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У грамаце вялікага князя Аляксандра да біскупа віленскага Войцеха Табара ад 1503 году пан Іван Сапега, які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «сакратар рускай мовы» («secretarius Ruthenicus», «in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum»), характарызаваўся як «secretario nostro Litvano» («secretarius noster Litvanus»), што варта разумець як «сакратар літоўскай мовы»[6]. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і русінамі ў XV—XVI стагодзьдзях[7].
Паводле меркаваньня летувіскіх гісторыкаў, Аляксандар быў апошнім вялікім князем літоўскім, які ведаў летувіскую мову[8]. Як і ў выпадку Казімера Ягайлавіча, падобная гіпотэза летувіскіх аўтараў ня мае факталягічнага грунту. Як падкрэсьлівае беларускі гісторык Уладзімер Арлоў, напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб Жамойці гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў[9].
Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Творы малярства[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Творы малярства
Я. Горай, 1504 г.
Невядомы мастак, 1645 г.
Невядомы мастак, XVII ст.
Невядомы мастак, XVII ст.
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
_(3).jpg)
Невядомы мастак, XIX ст.
Ю. Смуглевіч, 1822 г.
М. Янушэвіч, 1837—1840 гг.
М. Краеўскі, 1866—1870 гг.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Графічныя партрэты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Графічныя партрэты
Невядомы мастак, 1521 г.
З хронікі А. Гваньіні «Апісаньне Эўрапейскай Сарматыі», 1578 г.
А. Мыліюс, 1594 г.
Невядомы мастак, 1605 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Невядомы мастак, XVII ст.
A. Lesser, 1830—1884 гг.
Ю. Азямблоўскі, 1833—1863 гг.
Ю. Азямблоўскі, 1840 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Пячаці і гербы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Пячаці і гербы Аляксандра Ягайлавіча
Пячаць 1492 г.
Пячаць 1501 г.
З дрэварыта 1506 ст.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ а б Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek, Österreichische Nationalbibliothek Record #119559714 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
- ^ а б Alexander (Alexander) // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
- ^ а б в Грыцкевіч А. Аляксандр // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 224.
- ^ Грыцкевіч А. Аляксандр // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 225.
- ^ Ермаловіч М. Аляксандр // ЭГБ. Т. 1. — Менск, 1993. С. 108.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 114.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 85.
- ^ Maculevičius S., Baltrušiene D. Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo. — Kaunas: Kraštotvarka, 1999. ISBN 9986-892-34-1. — S. 31.
- ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 105.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1993. — 494 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-074-2.
- Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.
| ||||||||||||||
_(4).png)
