Радзівіл Осьцікавіч
.jpg) Уяўны партрэт Радзівіла Осьцікавіча | |
 герб «Трубы» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 1384 |
| Памёр | 1477 Вільня |
| Род | Радзівілы |
| Бацькі | Крысьцін Осьцік Ганна |
| Дзеці | Мікалай, Ганна |
| Дзейнасьць | палітык |
Радзівіл Осьцікавіч (? — 1477, Вільня) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Маршалак гаспадарскі (1440—1466) і земскі (1433—1434 і 1463—1474), адначасна ваявода троцкі (з 1463) і кашталян віленскі (з 1475).
Валодаў маёнткамі на тэрыторыі сучаснай Летувы (Біржы, Кейданы, Шырвінты і інш.), Нягневічамі пад Наваградкам, Харашэвічамі пад Слонімам, Бостынем на Піншчыне.
Імя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Асноўны артыкул: Радзівіл (імя)
Фармант -віл- празь імя Монтвіл зьвязвае Радзівіла з Жыгімонтам — літоўскай (беларускай) формай старажытнага пашыранага германскага (гоцкага) імя Sigimunt, якое трапіла ў хрысьціянскі іменаслоў[1]. Зь іншага боку, той жа фармант празь імя Гердзівіл зьвязвае Радзівіла зь імём Альгерд, якое мае поўныя германскія адпаведнікі (герцаг Альгерд з Гогенштайну[2]).
Мовазнаўца Ігар Капылоў зьвяртае ўвагу на тое, што ў славянскіх мовах даволі часта сустракаюцца складаныя імёны з кампанэнтам Рад, які літаральна пазначае старажытнае слова радети 'клапаціцца пра штосьці'. Існуюць такія старажытныя імёны, як Радамір (той, хто клапоціцца пра мір), Радаслаў (той, хто дбае пра славу) і г. д. Дасьледнікі знаходзяць падставы для таго, каб і другі кампанэнт імя «віл» лічыць славянскім, беспасярэдне зьвязаным з словам 'воля'. Пацьверджаньнем гэтага лічыцца ўкраінскае слова вільний (вольны). Такім парадкам, беручы пад увагу славянскую вэрсію паходжаньня, імя Радзівіл азначае «той, хто клапоціцца пра волю»[3].
Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які адзначае імавернасьць повязі ліцьвінаў з палабскімі люцічамі, аднак больш імаверным лічыць іх германскае паходжаньне, разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў. Паводле Алёхны Дайліды, імя Радзівіл складаецца з двух фармантаў: -рад- (германскія імёны Radobod, Radmund, Ratgaud), які тлумачыцца ад германскага rad- 'рада', і -віл- (усходнегерманскія імёны Willimeres, Badvila), які тлумачыцца ад гоцкага wilja 'воля'[4]. Такім парадкам, імя Радзівіл азначае «рада волі» і адпавядае пашыранаму германскаму імю Willirad[5].
Формы імя ў гістарычных крыніцах: Radiwil Ostikowicz / Hostikowicz, Radywil, Ра(о)дивил Остикович[6].
Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
._%D0%AD%D1%9E%D0%B4%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%B2%D1%96%D0%BB_(%D0%A1%D1%8C%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BA-%D0%A7%D0%B0%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%8F%D1%80%D1%86%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F)_(1733-37).jpg)
Сын літоўскага баярына Осьціка гербу «Трубы», і Ганны зь нявызначанага роду. Пачынальнік роду Радзівілаў.
У 1420—1428 роках згадваецца як маршалак гаспадарскі вялікага князя Вітаўта. У якасьці сьведкі падпісаў акт уніі Вялікага Княства Літоўскага з Каралеўствам Польскім (15 кастрычніка 1432 року). Маршалак земскі (вялікі) у 1433—1434 і 1463—1474 роках[7].
У 1440 року па сьмерці вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча падтрымаў абраньне Казімера, таго ж року атрымаў пасаду маршалка гаспадарскага і дзяржаўцы анікштынскага[7].
У 1443 року быў накіраваны з войскам у Крым, дзе пасадзіў на крымскі сталец Хаджы-Гірэя[8].
Удзельнічаў у выправе на Маскву ў 1445 року, каб дапамагчы Васілю III аднавіць сваю ўладу. У 1448 року браў удзел у складаньні мірнай дамовы паміж Вялікім Княствам Літоўскім, Каралеўствам Польскім і Нямецкім ордэнам у Растэнбургу.
У 1449 року з дапамогай Васіля III пасьпяхова дзейнічаў супраць мяцежнага князя Міхала Жыгімонтавіча, адваяваў Старадуб, Ноўгарад-Северскі, Радагашч, Поціўль, Бранск[7].
У першай палове 1450-х рокаў узначаліў магнацкую апазыцыю супраць вялікага князя Казімера і быў ёй прапанаваны як кандыдат на вялікакняскі сталец. Шукаў падтрымкі ў хана Залатой Арды Сэід-Ахмэда, але таго разьбіў Хаджы-Гірэй. У 1455 року вярнуўся на радзіму, дзе яго пазбавілі ўсіх пасадаў. Пазьней адышоў ад апазыцыі, зноў стаў маршалкам земскім, з 1463 року[7] — ваявода троцкі. У 1474 року[9] (або 1475[7]) атрымаў урад кашталяна віленскага.
Разам з М. Кезгайлам кіраваў дзяржавай у адсутнасьць вялікага князя, у 1470-я рокі ачольваў дэлегацыю ў разьвязваньні памежных спрэчак з Псковам і Інфлянцкім ордэнам.
Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Радзівіла Осьцікавіча
Зь Нясьвіскай партрэтнай галерэі, 1733—1737 рр.
З альбома «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 р.
Невядомы мастак, XIX ст.
М. Старкман, 1857 р.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 14.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 47.
- ^ Капылоў І. Радзівілы // Звязда. № 47 (27162), 13 сакавіка 2012 г.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 17—18.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 214.
- ^ а б в г д Пазднякоў В. Радзівіл Осцікавіч // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 2. С. 501.
- ^ А.Р. Андреев. Крым — улус Золотой Орды. Венеция и владения Генуи в Крыму. Создание Крымского ханства. XIII—XV века // История Крыма. — М.: Белый волк, 2002.
- ^ Pietkiewicz K. Radziwiłł Ościkowicz // Polski Słownik Biograficzny / Pol. Akad. nauk, inst. Historii. T. 30. — Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk; Lódz, 1987. S. 133.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle 1413 r. // Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie t. V - rok 1920. — Kraków: 1921. — С. 42.
