Крысьцін Осьцік
 Герб «Трубы» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | каля 1363 Трокі |
| Памёр | 1442 Кернаў |
| Род | Осьцікавічы і Радзівілы |
| Бацькі | Сірпуць |
| Дзеці | Радзівіл, Станіслаў (Станька), Мікалай (Міцька), Барталамей (Бартка) |
| Дзейнасьць | арыстакрат, дзяржаўны службовец |
Крысьцін Осьцік (каля 1363, Трокі — 1442, Кернаў) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, кашталян віленскі (з 1418). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Трубы». Адзін з найбольш уплывовых літоўскіх баяраў эпохі Вітаўта і Жыгімонта Кейстутавіча.
Адзінае дакладна вядомае вотчыннае ўладаньне — Даўклібішкі каля Майшаголы. Уладаньні яго бацькі знаходзіліся паміж Кернавам і Вількамірам. Першы вядомы ўладальнік Упнікаў і Мусьнікаў, таксама валодаў Алянтай(lt), Ужпалем(lt), Шышолямі(lt) і Шырвінтамі. Быў старостам ужпальскім (1398—1401).
Імя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Асьцека (Oustecha) — імя германскага паходжаньня[1]. Іменная аснова -аст- (-ост-) (імёны ліцьвінаў Асьціла, Яштальд, Астрат; германскія імёны Aostilo, Astald, Ostradt) паходзіць ад гоцкага *aust(ra)-, стараверхненямецкага ōstan 'усход'[2][3].
Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, сьцьвярджае славянскае паходжаньне імя Осьцік (Остык): ад ość 'штосьці з вострым канцом'[4].
Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Осьцік адпавядае старажытнаму германскаму імю Gasticho 'вандроўнік'[5].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Astik, houptman czu Usspalle[6], Astik, capitaneus in Uspalle[7] (12 кастрычніка 1398 году); Astyk cum fratre germano Dorgy (18 студзеня 1401 году)[8]; Astik (17 жніўня 1404 году)[9]; Hostic (13 студзеня 1407 году)[10]; па(н) Остикъ (20 траўня 1407 году)[11]; Christini alias Ostik Radiwilonis (1 лютага 1411 году)[12]; Christin alias Ostyk (1412 год); cum Hostikone[13], Ostyk[14], Hosticonem[15] (2 кастрычніка 1413 году); Christinus Ostik Wylnensis capitaneus (1419 год); Cristino Ostik Castellano Wilnensibus (22 чэрвеня 1421 году)[16]; Christino Ostik Castellano Vilnensi (1421 год)[17]; Cristinus alias Ostik (27 верасьня 1422 году)[18]; Ostik castellanus Vilnensis (29 лістапада 1430 году[19], 27 лютага 1434 году[20]); Astig (22 чэрвеня 1431 году[21], 11 ліпеня 1433 году[22]); Ostic castellani[23], Ostikonis Castellani [Wilnensis][24] (1 верасьня 1431 году); панъ Остик Виленский[25] (27 верасьня 1432 году)[26]; Hostik castellanus Wylnensis (15 кастрычніка 1432 году)[27]; Hostik castellani [Wilnensium] [sigilla] (20 студзеня 1433 году)[28]; Остикъ, виленскии панъ (25 верасьня 1433 году)[29]; magnificus Ostik castellanus Wylnensis (28 чэрвеня 1436 году)[30]; Cristinus alias Ostik castellanus (6 сьнежня 1437 году)[31]; Christinus alias Ostik castellanus Vilnensis (1440 год)[32]; Ostig, Astyg[33].
Біяграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Зь літоўскага баярскага роду. Бацькам пазьнейшыя крыніцы называюць Сірпуця(pl), які паводле гіпотэзы Ўладыслава Сямковіча, мог быць нашчадкам іншага Сірпуця, Трайдзеневага брата. Меў брата Дорга — магчыма (але не напэўна) таго самага, ад якога паходзіў пазьнейшы род Судзімонтаў з Хожава.
Упершыню ўпамінаецца ў 1398 годзе як сьведка Салінскай умовы. У 1398—1401 гадох быў старостам ушпольскім. З 1411 году ўпамінаецца зь імем Крысьцін. У 1418 годзе атрымаў урад кашталяна віленскага. Езьдзіў з пасольствамі да вялікага магістра ў 1426, 1431 і 1437 гадох.
Ажаніўся з Ганнай (нявысьветленага паходжаньня), меў сыноў Радзівіла (заснавальніка роду Радзівілаў), Станіслава або Станьку (заснавальніка роду Осьцікаў), Мікалая (Міцьку) і Барталамея (Бартку).
Разам з жонкай упамінаецца ў памянной кнізе касьцёла Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Кракаве[34].
Мова і культура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Да актаў Гарадзельскай уніі (1413 год), Чартарыйскага замірэньня (1431 год), Гарадзенскай уніі (1432 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі, у якіх засьведчыў тагачасную літоўскую (беларускую) назву свайго вотчыннага ўладаньня — Кернаў (Kernow)[35][23]:
+ • s • cristini • ostik de + kernow
sigilium Ostic de kernow
+ s cristini ostik de + kernow
Гіпатэтычны радавод
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Гісторык Уладыслаў Сямковіч на падставе генэалягічных легендаў і дакумэнтальных і тапанімічных зьвестак выбудаваў гіпатэтычную генэалёгію продкаў Осьціка і Дорга, якая падаецца ніжэй. Трэба заўважыць, што адна з істотных крыніцаў разважаньняў Сямковіча — устава Альгерда аб крэвах — можа быць фальсыфікатам Тэадора Нарбута[36].
| Осьцік | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Сірпуць | Лізьдзейка | Віршул | Сірпуць | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дорг | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 212, 989.
- ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 64.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 8.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 1: Odapelatywne nazwy osobowe. — Kraków, 2001. S. 301.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
- ^ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1. — Marburg, 1970. S. 12.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 4. — Reval, 1859. S. 227.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 37.
- ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
- ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 258.
- ^ Українські грамоти XV ст. — Київ, 1965. С. 35.
- ^ Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim. T. 2. — Poznań, 1892. S. 460.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 515.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.
- ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
- ^ Regesta historica-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198—1525. Pars I. — Göttingen, 1948. S. 406.
- ^ а б Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 136.
- ^ Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 135.
- ^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 94.
- ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 532.
- ^ Jaworski R. Z najdawniejszych dokumentów do dziejów domeny Radziwiłłowskiej // Studia Źródłoznawcze = Commentationes. T. 39, 2001. S. 110.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 108.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 180.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 213.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 214.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 55, 78, 100.
- ^ Тэкст дакумэнту з камэнтарамі, «Гісторыя Беларусі IX—XVIII стагодзьдзяў. Першакрыніцы»
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle 1413 r. // Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie: 1920. — Kraków: 1921 Т. V. — С. 39-41.