Крысьцін Осьцік

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Крысьцін Осьцік
лац. Kryścin Ościk

Герб «Трубы»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся каля 1363
Трокі
Памёр 1442(1442)
Кернаў
Род Осьцікавічы і Радзівілы
Бацькі Сірпуць
Дзеці Радзівіл, Станіслаў (Станька), Мікалай (Міцька), Барталамей (Бартка)
Дзейнасьць палітык

Крысьцін Осьцік (каля 1363, Трокі — 1442, Кернаў) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, кашталян віленскі (з 1418). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Трубы». Адзін з найбольш уплывовых літоўскіх баяраў эпохі Вітаўта і Жыгімонта Кейстутавіча.

Адзінае дакладна вядомае вотчыннае ўладаньне — Даўклібішкі каля Майшаголы. Уладаньні яго бацькі знаходзіліся паміж Кернавам і Вількамірам. Першы вядомы ўладальнік Упнікаў і Мусьнікаў, таксама валодаў Алянтай(lt), Ужпалем(lt), Шышолямі(lt) і Шырвінтамі. Быў старостам ужпальскім (1398—1401).

Імя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўныя артыкулы: Імёны ліцьвінаў, Гасьцейка і Асьцейка

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, сьцьвярджае славянскае паходжаньне імя Осьцік (Остык): ад ość 'штосьці з вострым канцом'[1].

Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Осьцік адпавядае старажытнаму германскаму імю Gasticho 'вандроўнік'[2].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Astik, houptman czu Usspalle[3], Astik, capitaneus in Uspalle[4] (12 кастрычніка 1398 году); Astyk cum fratre germano Dorgy (18 студзеня 1401 году)[5]; Astik (17 жніўня 1404 году)[6]; Hostic (13 студзеня 1407 году)[7]; па(н) Остикъ (20 траўня 1407 году)[8]; Christini alias Ostik Radiwilonis (1 лютага 1411 году)[9]; Christin alias Ostyk (1412 год); cum Hostikone[10], Ostyk[11], Hosticonem[12] (2 кастрычніка 1413 году); Christinus Ostik Wylnensis capitaneus (1419 год); Cristino Ostik Castellano Wilnensibus (22 чэрвеня 1421 году)[13]; Christino Ostik Castellano Vilnensi (1421 год)[14]; Cristinus alias Ostik (27 верасьня 1422 году)[15]; Ostik castellanus Vilnensis (29 лістапада 1430 году[16], 27 лютага 1434 году[17]); Astig (22 чэрвеня 1431 году[18], 11 ліпеня 1433 году[19]); Ostic castellani[20], Ostikonis Castellani [Wilnensis][21] (1 верасьня 1431 году); панъ Остик Виленский[22] (27 верасьня 1432 году)[23]; Hostik castellanus Wylnensis (15 кастрычніка 1432 году)[24]; Hostik castellani [Wilnensium] [sigilla] (20 студзеня 1433 году)[25]; Остикъ, виленскии панъ (25 верасьня 1433 году)[26]; Cristinus alias Ostik castellanus (6 сьнежня 1437 году)[27]; Christinus alias Ostik castellanus Vilnensis (1440 год)[28]; Ostig, Astyg[29].

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Зь літоўскага баярскага роду. Бацькам пазьнейшыя крыніцы называюць Сірпуця(pl), які паводле гіпотэзы Ўладыслава Сямковіча, мог быць нашчадкам іншага Сірпуця, Трайдзеневага брата. Меў брата Дорга — магчыма (але не напэўна) таго самага, ад якога паходзіў пазьнейшы род Судзімонтаў з Хожава.

Упершыню ўпамінаецца ў 1398 годзе як сьведка Салінскай умовы. У 1398—1401 гадох быў старостам ушпольскім. З 1411 году ўпамінаецца зь імем Крысьцін. У 1418 годзе атрымаў урад кашталяна віленскага. Езьдзіў з пасольствамі да вялікага магістра ў 1426, 1431 і 1437 гадох.

Ажаніўся з Ганнай (нявысьветленага паходжаньня), меў сыноў Радзівіла (заснавальніка роду Радзівілаў), Станіслава або Станьку (заснавальніка роду Осьцікаў), Мікалая (Міцьку) і Барталамея (Бартку).

Разам з жонкай упамінаецца ў памянной кнізе касьцёла Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Кракаве[30].

Мова і культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Да актаў Гарадзельскай уніі (1413 год), Чартарыйскага замірэньня (1431 год), Гарадзенскай уніі (1432 год) і Гарадзенскай умовы (1434 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі, у якіх засьведчыў тагачасную літоўскую (беларускую) назву свайго вотчыннага ўладаньня — Кернаў (Kernow)[31][20]:

+ • s • cristini • ostik de + kernow
sigilium Ostic de kernow
+ s cristini ostik de + kernow

Гіпатэтычны радавод[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гісторык Уладыслаў Сямковіч на падставе генэалягічных легендаў і дакумэнтальных і тапанімічных зьвестак выбудаваў гіпатэтычную генэалёгію продкаў Осьціка і Дорга, якая падаецца ніжэй. Трэба заўважыць, што адна з істотных крыніцаў разважаньняў Сямковіча — устава Альгерда аб крэвах — можа быць фальсыфікатам Тэадора Нарбута[32].

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Осьцік
 
 
Сірпуць
 
Лізьдзейка
 
Віршул
 
Сірпуць
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Дорг
 

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 1: Odapelatywne nazwy osobowe. — Kraków, 2001. S. 301.
  2. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
  3. ^ Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert. Bd. 1. — Marburg, 1970. S. 12.
  4. ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 4. — Reval, 1859. S. 227.
  5. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 37.
  6. ^ Русско-ливонские акты. — СПб, 1868. С. 118.
  7. ^ Semkowicz W. Przywileje Witolda dla Moniwida, starosty Wileńskiego, i testament jego syna Jana Moniwidowicza // Ateneum Wileńskie. Nr. 1, 1923. S. 258.
  8. ^ Українські грамоти XV ст. — Київ, 1965. С. 35.
  9. ^ Spory i sprawy pomiędzy Polakami a Zakonem Krzyżackim. T. 2. — Poznań, 1892. S. 460.
  10. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
  11. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57.
  12. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 69.
  13. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
  14. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 741.
  15. ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
  16. ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 515.
  17. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 105.
  18. ^ Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 8. — Riga; Moskau, 1884. S. 273.
  19. ^ Regesta historica-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198—1525. Pars I. — Vandenhoeck & Ruprecht, 1948. S. 406.
  20. ^ а б Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 136.
  21. ^ Бучинський Б. Кілька причинків до часів вел. князя Свитригайла (1430—1433) // ЗНТШ. Т. 76. — Львів, 1907. С. 135.
  22. ^ Собрание древних грамот и актов городов: Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей и по разным предметам: Ч. 1. — Вильно, 1843. С. 6.
  23. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 327.
  24. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 81.
  25. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 94.
  26. ^ Полехов С. В. Наследники Витовта. — М., 2015. С. 532.
  27. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 108.
  28. ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 180.
  29. ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 213.
  30. ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 214.
  31. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 55, 78, 100.
  32. ^ Тэкст дакумэнту з камэнтарамі, «Гісторыя Беларусі IX—XVIII стагодзьдзяў. Першакрыніцы»

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]