Осьцікавічы
| Осьцікавічы лац. Ościkavičy | |
 Герб «Трубы»
| |
| Краіна паходжаньня: | Вялікае Княства Літоўскае |
Осьцікавічы, Осьцікі — шляхецкі род гербу «Трубы» ў Вялікім Княстве Літоўскм. У XV—XVI стагодзьдзях прадстаўнікі роду займалі высокія дзяржаўныя пасады. Заснавальнікам роду зьяўляецца літоўскі баярын Осьцік, яго старэйшы сын Радзівіл стаў заснавальнікам роду Радзівілаў — найбольш уплывовага сямейства ў гісторыі Вялікага Княства Літоўскага[1].
Прозьвішча
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Асьцека (Oustecha) — імя германскага паходжаньня[2]. Іменная аснова -аст- (-ост-) (імёны ліцьвінаў Асьціла, Яштальд, Астрат; германскія імёны Aostilo, Astald, Ostradt) паходзіць ад гоцкага *aust(ra)-, стараверхненямецкага ōstan 'усход'[3][4].
Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, сьцьвярджае славянскае паходжаньне імя Осьцік (Остык): ад ość 'штосьці з вострым канцом'[5].
Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Осьцік адпавядае старажытнаму германскаму імю Gasticho 'вандроўнік'[6].
Прадстаўнікі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Осьцік (у хросьце Крысьцін; памёр 1442 або 1443) — паходзіў з багатага літоўскага баярскага роду, чые ўладаньні знаходзіліся каля Вільні. З 1418 году займаў пасаду кашталяна віленскага. На працягу шматлікіх гадоў быў адным з найбольш уплывовых магнатаў у Вялікім Княстве Літоўскім, падтрымліваў вялікага князя Вітаўта ў яго імкненьні дамагчыся незалежнасьці ад Каралеўства Польскага[1].
- Радзівіл Осьцікавіч (памёр 1477) — сын Осьціка, маршалак гаспадарскі з 1440 году, ваявода трокскі з 1466 году, кашталян віленскі з 1475 году. Заснавальнік роду Радзівілаў[1].
- Станіслаў (Станько) Осьцікавіч — сын Осьціка. Ад яго пайшоў наступны род Осьцікавічаў[1].
- Рыгор Осьцікавіч (памёр 1519) — сын Станіслава, маршалак гаспадарскі у 1492—1494 гадох, маршалак надворны з 1494 па 1510, ваявода троцкі з 1510 году. У бітве пры Ведрашы трапіў у палон, зь якога вярнуўся ў 1509 годзе[1].
- Юры Осьцікавіч (памёр 1456 або 1447) — сын Рыгора. Дзяржаўца анікштынскі, дорсунскі. Маршалак гаспадарскі у 1546 годзе[1].
- Юры Осьцікавіч (памёр 1579) — сын Юрыя. Староста браслаўскі з 1558 году, дзяржаўца упіцкі ў першай палове 1560-х гадоў, ваявода амсьціслаўскі ў 1566—1578 гадох, ваявода смаленскі з 1578 году. Кальвініст, удзельнік Лівонскай вайны. Па сьмерці Жыгімонта Аўгуста выступаў за абраньне на яго месца царэвіча Фёдара Іванавіча. Падпісаў элекцыю Генрыха Валуа, па ўцёках якога ў Францыю выступаў супраць абраньня каралём і вялікім князем цара Іван IV Жахлівага[1].
- Рыгор Осьцікавіч (памёр 18 чэрвеня 1580) — сын Юрыя. Каралеўскі дваранін з 1569 году. Кальвініст. У 1572 годзе выступаў за абраньне каралём і вялікім князем царэвіча Фёдара Іванавіча, у 1575 годзе выступіў прыхільнікам абраньня цара Івана IV, якому прапаноўваў падтрымку за гарады Ковель і Бельск, а таксама пасаду «гетмана дворнага». У 1580 годзе абвінавачаны ва ўдзеле ў змове супраць караля і вялікага князя Стафана Баторыя, пакарны сьмерцю[1].
- Ян Осьцікавіч — сын Рыгора. Судзьдзя земскі віленскі ў 1600—1609 гадох. Па яго сьмерці род Осьцікавічаў спыніўся[1].
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б в г д е ё ж з Пазднякоў В. Осцікі // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 422.
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 212, 989.
- ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romànics. Nr. 14, 1972. S. 64.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 8.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Cz. 1: Odapelatywne nazwy osobowe. — Kraków, 2001. S. 301.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 24.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Boniecki A., Poczet rodów w Wielkiém Księstwie Litewskiém w XV i XVI wieku. — Warszawa, 1887. S. 223—228. (e-biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego.
- Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413 // Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. — T. 5. — Rok 1920. — Kraków, 1921. — S. 39-41.