Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Баруны)

Помнік сакральнай архітэктуры
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў
Краіна	Беларусь
Вёска	Баруны
Каардынаты	54°18′59.15″ пн. ш. 26°08′20.64″ у. д.
Эпархія	Гарадзенская дыяцэзія
Архітэктурны стыль	віленскае барока
Аўтар праекту	Аляксандар Асікевіч
Дата заснаваньня	1692
Статус	Ахоўная зона
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў на мапе Беларусі Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў на Вікісховішчы

Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Барунах. Знаходзіцца ў цэнтры колішняга мястэчка, на гістарычным Рынку. Твор архітэктуры віленскага барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Комплекс складаецца з царквы, капліцы, манастырскага корпуса, мура і брамаў. Ад 1922 году ў будынку царквы дзее касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, манастырскі корпус з савецкіх часоў знаходзіцца ў занядбаным стане.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Маці Божая Барунская

Манастыр у XVIII ст.

У 1692 годзе намаганьнямі сьвятара Мікалая Песьляка ў Барунах пачалося будаваньне царквы. У 1700 годзе зь мястэчка Вішнева сюды перавезьлі базылянскую школу, якая сьпярша была 3-гадовай, а з 1780 году — 6-гадовай. Базыляне прывезьлі з сабой цудоўны абраз Маці Божай і пачалі будаваць мураваную царкву, якая згарэла разам з усім мястэчкам у 1707 годзе. Пастановай Варшаўскага сойму ў 1710 годзе выдзяляліся сродкі на аднаўленьне пабудоваў, аднак работы спыніліся ў 1711 годзе — з прычыны маравой пошасьці. Новая фундацыя ў 1715 годзе належыць мітрапаліту кіеўскаму і галіцкаму Льву Кішку.

Існую мураваную царкву збудавалі ў 1747—1753 гадох паводле праекту архітэктара Аляксандра Асікевіча. Дзеля афармленьня інтэр’еру, якое працягвалася да 1770 году, базыляне запрашалі найлепшых майстроў зь Вільні і Менску. У 1778—1793 гадох будаваўся мураваны манастырскі корпус.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Баруны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, царква і манастыр працягвалі дзеяць. У XIX ст. базылянская школа стала знакамітай дзякуючы сваім выхаванцам, сярод якіх вядомыя пісьменьнікі, сябры Адама Міцкевіча — Антоні Эдвард Адынец і Ігнаці Ходзька.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1833 годзе расейскія ўлады гвалтоўна адабралі царкву і манастыр у Сьвятога Пасаду і перадалі Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царкве), з 1845 году ў манастыры разьмяшчалася духоўная вучэльня. Манастыр перастаў існаваць самастойна ў 1874 годзе, калі яго прыпісалі да Віленскага манастыра Сьвятога Духа. 22 верасьня 1881 году царкву пераасьвяцілі пад тытулам Покрыва Багародзіцы.

Найноўшы час

У 1920—1922 гадох у былым манастыры дзеяла беларуская настаўніцкая сэмінарыя, дырэктарам якой быў вядомы дзяяч нацыянальна-вызвольнага руху Сымон Рак-Міхайлоўскі. У 1922 годзе ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі пераасьвяцілі царкву пад касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла.

Архітэктура

Царква

Царква — 3-нэфавая базыліка з кампактавым каталіконам і выцягнутай алтарнай апсыдай зь вялікімі закрысьціямі з бакоў вімы. Шырокі галоўны фасад інтэнсіўна падзяляецца на асобныя вэртыкальныя часткі. Цэнтральны нэф закрываеца рызалітам, завершаным фігурным атыкавым франтонам з масіўнымі валютамі. З вуглоў бакавых нэфаў узвышаюцца адносна невялікія чацьверыковыя вежы, дыяганальны разварот якіх надае ўсяму фасаду хвалістую прасторавую структуру. Адна зь вежаў мае тэлескапічную 3-ярусную будову, завяршэньне другой не захавалася або ўвогуле не існавала. Побач зь ёй, праз браму, асобна стаіць 2-ярусная вежа-званіца. Вэртыкальны рытм фасаду мае пэўную адвольнасьць і асымэтрыю, але не страчвае мастацкай гармоніі.

Усярэдзіне цэнтральны нэф, апсыда і закрысьціі перакрываюцца цыліндрычнымі скляпеньнямі з распалубкамі, бакавыя нэфы — крыжовымі. Завяршае магутную пэрспэктыву інтэр’еру стукавы алтар у выглядзе карынцкай калянады з разарваным і інтэнсіўна падзеленым антаблемэнтам. Над ім чатыры скульптуры арханёлаў. Больш аблегчаная кампазыцыя другога ярусу алтара разгортваецца вакол круглага акна-люкарны, аздобленага шчытом з выявамі Тройцы, анёлаў і ляпной кампазыцыяй «Глёрыя» ў завяршэньні. У інтэр’еры сем высокамастацкіх разьбяных алтароў, славуты абраз Маці Божай Барунскай. Пад царквой знаходзіцца крыпта-пахавальня.

Капліца

Капліца — скразная вежа з чатырма лучковымі прасьветамі на 8-граннай аснове. Вежа завяршаецца невялікай 2-яруснай цыліндрычнай вежачкай з крыжам над гранёным шатровым дашкам і аздабляецца скульптурай Хрыста.

Манастыр

Манастырскі корпус — 2-павярховы Т-падобны ў пляне будынак з рэгулярным рытмам фасадаў, які ствараюць прастакутныя аконныя праёмы ў простых ліштвах і лапаткі ў прасьценках.

Перакрытыя цыліндрычнымі скляпеньнямі з распалубкамі памяшканьні аб’ядноўваюцца галерэямі з ажурнымі крыжовымі скляпеньнямі.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Паводле Н. Орды, 1879 г.
• 
  Па маскоўскай перабудове, 1915—1918 гг.
• 
  В. Віхман, 1916 г.
• 
  Я. Драздовіч, 1929 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1896 г.
• 
  каля 1900 г.
• 
  Па маскоўскай перабудове, 1915—1918 гг.
• 
  1915—1918 гг.

• 
  1915—1918 гг.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.
• 
  1916 г.

• 
  1916 г.
• 
  1917 г.
• 
  1920-я гг.
• 
  1920-я гг.

• 
  1920-я гг.
• 
  1920-я гг.
• 
  1920-я гг.
• 
  1920-я гг.

• 
  1920-я гг.
• 
  1930 г.
• 
  1930 г.
• 
  Ю. Клос, 1930 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Галоўны фасад
• 
  З боку вежы-званіцы
• 
  З боку апсыды

• 
  Інтэр’ер
• 
  Алтар
• 
  Манастыр
• 
  Манастыр усярэдзіне

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  412Г000062

• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў у Барунах, Radzima.org