Транята

	Транята; лац. Traniata
	Транята (уяўны партрэт)
другі вялікі князь літоўскі
	1263 — 1264
Наступнік	Войшалк
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1210,
Памёр	1264,

Траня́та (1210—1264) — вялікі князь літоўскі (1263—1264), князь жамойцкі (?—1264). Пляменьнік (сын сястры) Міндоўга.

Імя

Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Транята паходзіць ад германскага thrau- 'помста'^[2]. Адзначаліся старажытныя германскія імёны Throant, Truantdo, Troannus^[3].

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Traniat або Traniate (Старэйшая рыфмаваная хроніка)^[4]; Тренята (Галіцка-Валынскі летапіс)^[5]; Trinota filius regis Lethowinorum (Хроніка Прускай зямлі)^[6]; Stroynat (Старэйшая Аліўская хроніка)^[7]; Treniata… Troniata (Хроніка Быхаўца)^[8]; Тронята… Тройнята… з Тройнатом… Тройнят… Тронят (Хроніка літоўская і жамойцкая)^[9]..

Біяграфія

Першы пісьмовы ўпамін пра Траняту знаходзіцца ў «Лівонскай рыфмаванай хроніцы» ў зьвязку зь бітвай на Дурбэ (1260 год), калі пад ягоным кіраваньнем жамойты разьбілі крыжакоў і прынялі ўладу Міндоўга. Транята выконваў ролю ягонага намесьніка ў Жамойці і аднаго з найбліжэйшых дарадцаў, ідэоляга супольнага змаганьня ўсіх балцкіх народаў супраць Тэўтонскага ордэну^[10].

У 1263 годзе Транята стаў адным з арганізатараў забойства Міндоўга і двух ягоных сыноў, па чым атрымаў вялікакняскі сталец^[11]. Баючыся, што законныя спадкаемцы Міндоўга запатрабуюць саступіць уладу, падманам заклікаў у Наваградак пляменьніка Міндоўга — полацкага князя Таўцівіла (Філафея), — і забіў яго. Паставіўшы кіраваць Полацкам залежнага ад сябе нальшчанскага князя Гердзеня^[12], пачаў такім чынам валадарыць на Літве, Жамойці і Русі^[13].

Транята быў заўзятым паганцам, за ім пачаўся перасьлед хрысьціянаў, Літва вярнулася да паганскае веры. Зладзіў выправу на Мазовію і ордэнскую Прусію (менавіта, на ваколіцы Торуня — каля 400 км ад Літвы).

Неўзабаве сам быў забіты змоўцамі — прыхільнікамі Міндоўга^[14] — на чале з Войшалкам.

Галерэя

Уяўныя партрэты Траняты
З хронікі А. Гваньіні «Апісаньне Эўрапейскай Сарматыі», 1611 г.
Невядомы мастак, XVIII ст.
М. Барвіцкі, 1908 г.

Папярэднік Міндоўг	Вялікі князь літоўскі 1263—1264	Наступнік Войшалк

Крыніцы

^ ^а ^б https://www.vle.lt/straipsnis/treniota/
^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 26.
^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1465.
^ Livländische Reimchronik. — Paderborn, 1876. S. 146, 149, 156, 159.
^ ПСРЛ. Т. 2. — СПб., 1845. С. 201—202.
^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 1. — Leipzig, 1861. S. 125.
^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 1. — Leipzig, 1861. S. 767.
^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 133.
^ ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 27—28.
^ Насевіч В. Транята // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 666.
^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 37.
^ Войшалк, Міндоўгаў сын. Беларусь невядомая. Праверана 26 траўня 2010 г.
^ Саверчанка І. Прыгоды Войшалка ў летапісных адлюстраваньнях // Дзеяслоў. № 41.
^ Насевіч В. Транята // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 518.

Літаратура

Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8

Вонкавыя спасылкі

Войшалк, Транята, Шварн Асобы. Наваградзкі сайт «Замкавая гара». Праверана 26 траўня 2010 г.
Алесь Краўцэвіч (1 чэрвеня 2009) Кароткі трыумф узурпатара Гісторыя. Незалежны беларускі інфармацыйны рэсурс «Вялікае Княства». Праверана 14 кастрычніка 2010 г.

[_7432d0a02af7910b-1] а ^б https://www.vle.lt/straipsnis/treniota/

[2] Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 26.

[3] Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1465.

[4] Livländische Reimchronik. — Paderborn, 1876. S. 146, 149, 156, 159.

[5] ПСРЛ. Т. 2. — СПб., 1845. С. 201—202.

[6] Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 1. — Leipzig, 1861. S. 125.

[7] Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 1. — Leipzig, 1861. S. 767.

[8] ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 133.

[9] ПСРЛ. Т. 32. — М., 1975. С. 27—28.

[10] Насевіч В. Транята // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 666.

[11] Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 37.

[svyatavit-12] Войшалк, Міндоўгаў сын. Беларусь невядомая. Праверана 26 траўня 2010 г.

[dziejaslou-13] Саверчанка І. Прыгоды Войшалка ў летапісных адлюстраваньнях // Дзеяслоў. № 41.

[14] Насевіч В. Транята // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 518.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]