Віцень

Віцень
Віцень (уяўны партрэт) З Коданскай галерэі, 1709
9-ы вялікі князь літоўскі
1295 — 1316
Папярэднік	Будзівід
Наступнік	Гедзімін
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	XIII стагодзьдзе
Памёр	1316(1316)
Дынастыя	Гедзімінавічы

Віцень (пачатак 1250-х — 1316) — вялікі князь літоўскі (1295—1316).

Паводле Густынскага летапісу, Віцень прыняў дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага:

	Витен нача княжити над Литвою, измысли себе герб и всему князству Литовскому печать: рыцер збройны на коне з мечем, еже ныне наричут Погоня.
—Густынскі летапіс

Біяграфія

Зьвесткі пра паходжаньне Віценя даволі супярэчлівыя. Паводле «Хронікі зямлі Прускай» Пятра з Дусбурга, ён быў сынам Пукувера (Лютувера), родапачынальніка Гедзімінавічаў. Братам Віценя быў Гедзімін. Кіраваньне прыпала на пэрыяд адноснай стабільнасьці з адсутнасьцю барацьбы за ўладу.

У 1291 годзе Будзівід паслаў Віценя зь вялікім войскам супраць палякаў у Берасьцейскую зямлю. У 1294 Віцень ужо як вялікі князь ваяваў Леньчыцкую зямлю. У тым жа годзе ён захапіў Жамойць і здушыў там паўстаньне мясцовай знаці, якую схіляў да хаўрусу Тэўтонскі ордэн. У 1295 напаў на Малую Польшчу.

Зладзіў адпор наступу Ордэнаў на Вялікае Княства Літоўскае. Пад ягонай камандаю адбыліся вайсковыя выправы на тэрыторыю Тэўтонскага ордэну.

Дзеля барацьбы з крыжакамі на правым беразе Нёману збудаваў некалькі замкаў, у якіх несупынна знаходзіліся зьменныя залогі. Тым часам на левым беразе ракі свае замкі збудаваў Ордэн; тут часта адбываліся вайсковыя сутычкі. Скарыстаў супярэчнасьці паміж інфлянцкімі рыцарамі і рыскім арцыбіскупам і ў 1298 склаў хаўрус з Рыгай і арцыбіскупам, што дало магчымасьць адбіць крыжацкі наступ на Жамойць. Тады ж захапіў крыжацкі замак Каркгаўз. Хаўрус ВКЛ з Рыгай дзейнічаў да канца панаваньня Віценя. Недзе ў той жа час дамову з Рыгай ад імя Полацкага княства склаў полацкі япіскап Якаў, які зваў Віценя сваім сынам. Гэта сьведчыць пра тое, што ў час Віценя паміж Полацкам і ВКЛ працягваліся стасункі, якія пачаліся яшчэ пры Войшалку. Дамова забясьпечвала падпарадкаваньне Полацкай зямлі ВКЛ, але на новых умовах, з захаваньнем мясцовага ладу. Фактычная залежнасьць складваецца і ў дачыненьні іншых княстваў захаду і цэнтру сучаснае Беларусі.

У 1300 Віцень ваяваў Добжынскую зямлю, а ў 1306 быў з вайсковай выправай ля Калішу. Яшчэ адна выправа на Польшчу адбылася ў 1307. Некаторыя зь іх адбываліся як адказ на падтрымку Мазовіяй тэўтонскіх нападаў.

Ва ўнутранай палітыцы намагаўся ўмацаваць палітычнае адзінства Вялікага Княства Літоўскага. Сяліў на Гарадзеншчыне прусаў, якія ўцякалі ад крыжакоў з Прусіі. Паводле позьняга Ўваскрасенскага летапісу, далучыў да сваёй дзяржавы тэрыторыю да Заходняга Бугу, у тым ліку Берасьцейскую зямлю.

Пра абставіны сьмерці Віценя дакладных зьвестак не захавалася. Апошні раз згадваецца ў крыніцах у верасьні 1315 году, калі кіраваў аблогай ордэнскага замку Хрыстмэмэль. Супярэчлівымі бачацца паведамленьні хронік пра ягоную гібель у баі з крыжакамі ці сьмерці ад трапленьня маланкі.

Галерэя

• Уяўныя партрэты вялікага князя Віценя
• 

  З хронікі А. Гваньіні «Апісаньне эўрапейскай Сарматыі» (1578)

• 

  З хронікі А. Гваньіні (іншая вэрсія)

• 

  Невядомы мастак, XIX ст.

Папярэднік Будзівід

Вялікі князь літоўскі 1294—1316

Наступнік Гедзімін

Крыніцы

• Малапольскія аналы (працяг малапольскіх аналаў паводле рукапісу Курапатніцкага).
• Дзюнамюндскія анналы - annales dunemundenses
• Старэйшая Аліўская хроніка

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0.

Вонкавыя спасылкі

Віцень — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў