Заходняя Прусія
| Заходняя Прусія | |
 Герб | |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | |
| Статус | пруская правінцыя[d] |
| Адміністрацыйны цэнтар | Гданьск і Гданьск |
| Дата ўтварэньня | 1773 |
| Дата скасаваньня | 1 студзеня 1920 |
| Насельніцтва | |
| Плошча |
|
| Месцазнаходжаньне | |
| |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Заходняя Прусія (па-нямецку: Westpreußen) — правінцыя Каралеўства Прусіі на абодвух берагох ніжняга цячэньня ракі Вісла са сталіцай у Данцыгу. Існавала з 1773 па 1829 і з 1878 па 1919.
Утворана 1772/1793 з тэрыторыяў, якія Прусія заваявала ў Разьдзелах Рэчы Паспалітай. Фрыдрых II загадаў, каб новая правінцыя атрымала назоў «Заходняя Прусія» і каб Гэрцагства Прусія, абʼяднанае з Эрмляндам (Варміяй) насіла назоў «Усходняя Прусія».
Назоў «Заходняя Прусія» азначае захад гістарычнай прыбалтыйскай вобласьці Прусія, а не ўзьніклага ў 1701 аднайменнага каралеўства са сталіцай у Бэрліне (зямлі былога курфюрства Брандэнбурґ, якія сталі цэнтрам прускай дзяржавы Гоґенцолернаў, знаходзяцца заходней Заходняй Прусіі). На працягу XIX стагодзьдзя з ходам тэрытарыяльнай экспансіі каралеўства Прусія на захад такая назоў стала яшчэ больш умоўнай. Такі ж сэнс (адносна прыбалтыйскай тэрыторыі) мае і назоў Усходняя Прусія (былое гэрцагства).
У 1939 годзе пасьля ўключэньня вольнага горада Данцыга ў склад Трэцяга райха была ўтворана райхсгау Данцыг-Заходняя Прусія.
Пасьля 1945 году дзяржава Прусія была ліквідавана (фармальна ў лютым 1947 году), Заходняя Прусія і дзьве траціны Ўсходняй Прусіі сталі часткай Польшчы (гл. Паморскае ваяводзтва), а адна трэць Усходняй Прусіі адышла да СССР.
Аўтаномная частка Каралеўства Польскага
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Заходняя Прусія была ўключана ў склад Польскага каралеўства як аўтаномная правінцыя — Каралеўская Прусія — у 1466 годзе. Цэнтралізатарская палітыка з Варшавы, якая пазьней была вызначана Контррэфармацыяй, у канчатковым выніку пакінула мала аўтаноміі, а нямецкамоўны і культурны элемэнт зьнік, за выключэньнем больш буйных і міжнародна арыентаваных гарадоў Данцыга, Эльбінга й Торна (сучасны Торунь). Пасьля 1466 г., акрамя буйнейшых, пераважна лютэранскіх гарадоў, у Заходняй Прусіі, якая была зьнішчана Контррэфармацыяй, працягвала жыць усё меншая нямецкамоўная меншасьць праходзіла ў межах Рыма-каталіцкай царквы й з таго часу была часткова калянізавана.
У XVII стагодзьдзі надышоў працяглы пэрыяд заняпаду, зьвязаны з разбурэньнямі Трыццацігадовай і Паўночнай войнаў. Верагодна, палова насельніцтва зьнікла, у асноўным з-за эпідэміяў, а сотні вёсак былі пакінуты. Гарады вярнуліся да статусу вёсак, а меншыя мусілі прадаць сябе і свае правы шляхце. Пасьля сярэдзіны 17 ст., сяляне з Памераніі таму што іх краіна таксама моцна пацярпела, і яны страцілі свае вольнасьці, зямлю і прававы статус шляхты, якая бачыла магчымасьць прымусіць іх да прыгоннай залежнасьці. Польская шляхта Заходняй Прусіі была зацікаўлена ў рэпапуляцыі, каб падтрымліваць гаспадарку і працягваць спаганяць падаткі. Яны заплюшчвалі вочы на практыку сваёй лютэранскай рэлігіі, як яны рабілі з канца 16-га стагодзьдзя зь менанітамі з Паўночных Нідэрляндаў, якія пасяліліся тут у асноўным уздоўж Віслы, дзе іх эксплюатацыя й каналізацыя прынесьлі карысьць. Яны трымаліся рэлігійна аддалена да такой ступені, што ня бачылі ў іх ніякай небясьпекі для карэннага каталіцкага насельніцтва.
Сотні вёсак былі адноўлены або заснаваны нанова. Гэтыя вёскі называліся Holländereien, таму што яны атрымалі статуты ў адпаведнасьці з пэўным законам. Тым ня менш, меншасьць гэтых намінальна галяндзкіх вёсак таксама была фактычна населена менанітамі зь Нідэрляндаў. Іншыя каляністы таксама маглі атрымаць гэты юрыдычны тытул для сваіх вёсак, напрыклад, лютэранскія фэрмэры з Памераніі. Пазьней сувязь з Галяндыяй больш не была ўстаноўлена, і вёскі сталі называцца «Hauländereien», дзе частка слова «hau» адносілася да здабычы карысных выкапняў. Законныя тытулы не былі ґарантаваныя. Часам, асабліва на царкоўных землях, суполкі пасяленцаў, якія дасягнулі пэўнага дабрабыту, былі вымушаныя пераходзіць у веру, калі яны не жадалі быць экспрапрыяванымі. Эканамічнае аднаўленьне заставалася абмежаваным, і асабліва малыя месты не вярнулі ранейшага росквіту. У інвэнтарах яны апісаны як трухлявыя з большай колькасьцю пустуючых, чым заселеных дамоў. Паколькі некаторыя гарады былі абцяжараныя даўгамі, яны прадавалі свае гарадзкія правы шляхце.