Беліца
| Беліца лац. Bielica | |
 Агульны выгляд вёскі | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Гарадзенская |
| Раён: | Лідзкі |
| Сельсавет: | Беліцкі |
| Насельніцтва: | 560 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1561 |
| Паштовы індэкс: | 231314 |
| СААТА: | 4236804006 |
| Нумарны знак: | 4 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°39′0″ пн. ш. 25°19′0″ у. д. / 53.65° пн. ш. 25.31667° у. д.Каардынаты: 53°39′0″ пн. ш. 25°19′0″ у. д. / 53.65° пн. ш. 25.31667° у. д. |
Беліца на мапе Беларусі ±   Беліца | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Бе́ліца[1] — вёска ў Беларусі, на правым беразе Нёмана. Цэнтар сельсавету Лідзкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 560 чалавек. Знаходзіцца за 30 км на паўднёвы ўсход ад Ліды, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Нёман, на шашы Слонім — Ліда.
Беліца — даўняе мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захавалася капліца Маці Божай Ружанцовай, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XIX ст.
Назва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Можна меркаваць, што тапонім Беліца ўтварыўся ад словаў: белая, беліца, бяліць. Белая — чыстая, велічная, свабодная ад павіннасьцяў. Беліца — міранка, якая жыве ў міры, сьвецкім, неманаскім жыцьцём. Бяліць — апрацоўваць, рабіць белым. Ільняныя тканіны, каб яны адбяліліся, расьсьцілалі на паплавах. У Беліцы XVI стагодзьдзя выраблялі ільняное валакно і алей, магчыма вырошваньнем ільну займаліся і ў папярэднія стагодзьдзі. Назва вёскі губляецца ў глыбокай даўніне. Як можна, напрыклад патлумачыць старажытны тэкст: «вжо не чарніцаю, ено беліцаю, знову да белякоў вярнула се…». Толькі ў сучасным Лідзкім раёне ёсьць шэраг варыянтаў назваў пасяленьняў з коранем «бел-» (Белеўцы, Белевічы, Белагруда, Бельскія).
Улічваючы старажытнасьць вёскі, можна выказаць гіпотэзу, што першыя белічане прыйшлі з-за Нёмана з хрысьціянскай часткі краю, яны ў арозьненьне ад навакольных няхрышчаных («чорных») паселішчаў назвалі сваю хрышчаную вёску Беліцай.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вялікае Княства Літоўскае
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Калісьці ў Беліцы існаваў замак, які 24—25 сьнежня 1377 году трымаў ў аблозе камтур Балгі з аддзелам у 600 ваяроў[2], пазьней на яго месцы збудавалі сядзібу (1-я палова XVII ст.). У XV ст. Беліца была вялікакняскім уладаньнем, у 1431—1500 гадох тут збудавалі касьцёл. У канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзяў мястэчка было цэнтрам староства і павету, пазьней уваходзіла ў склад Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва.
У розны час Беліца знаходзілася ў валоданьні Юрыя Ільлініча, Юрыя Радзівіла, пазьней вялікі князь Жыгімонт Аўгуст перадаў мястэчка гетману вялікаму Мікалаю Радзівілу «Рудому», які каля 1553 году заснаваў тут кальвінскі збор. У 2-й палове XVII ст. у Беліцы часта праходзілі кальвінскія сыноды. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1659 годзе каля мястэчка шляхта Лідзкага павету дала бой 30-тысячнаму маскоўскаму войску. На 1669 год тут было 134 дымы (112 мяшчанскіх, 20 юдэйскіх і 2 вольныя), на 1752 год — 174 (140 хрысьціянскіх і 34 юдэйскія).
Пад уладай Расейскай імпэрыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Беліца апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Лідзкім павеце. У гэты час яна знаходзілася ў валоданьні Вітгенштэйнаў, пазьней перайшла да Трубяцкіх. На 1810 год у мястэчку было 185 двароў (128 хрысьціянскіх: «грунтовых» — 89, «агародных» — 32, «лясьнічых» — 7; 52 юдэйскія і 5 магамэтанскіх), на 1829 год — 117 будынкаў (80 хрысьціянскіх і 37 юдэйскіх).
За часамі вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1831 годзе аддзел павятовага маршалка Язэпа Кашыца на пэўны час вызвалі Беліцу з-пад расейскага панаваньня[3]. На 1838 год у мястэчку было 187 двароў («пляцавых»: юдэйскіх — 55, хрысьціянскіх — 36; «грунтовых» — 86; «лясьнічых» — 7; «сялянскіх» — 3), на 1854 год — 187 двароў (124 хрысьціянскія: «чыншавых» — 86, «лясьнічых» — 7, «халупных» — 28, вольных — 3; 55 юдэйскіх і 8 магамэтанскіх), на 1863 год — 164 жылыя дамы, на 1865 год — 179 двароў, на 1886 год — 100 двароў, школа, царква, касьцёл, сынагога, 3 карчмы; штогод праводзіліся 4 кірмашы.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Беліцу занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Беліца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР[4]. Паводле Рыскай мірнай дамовай 1921 году Беліца апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Лідзкім павеце Віленскага ваяводзтва.
У 1939 годзе Беліца ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Лідзкага раёну. На 1970 год у вёсцы было 285 двароў, на 1991 год — 356, на 2006 год — 278. 15 верасьня 2002 году грамадзкія актывісты паставілі памятны крыж і ўсталявалі мэмарыяльную дошку ў гонар Беліцкай бітвы 1659 году, але празь месяц улады зьнішчылі іх. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».
- Мястэчка на старых здымках
-
Касьцёл па маскоўскай перабудове, каля 1900 г. -
Вуліца, 1917 г. -
Вуліца, 1923 г. -
Мост церазь Нёман, да 1939 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(2).jpg)
Насельніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дэмаграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- XIX стагодзьдзе: 1829 год — 701 чал., зь іх 436 хрысьціянаў і 265 юдэяў[5]; 1854 год — 632 чал.; 1863 год — 877 чал.; 1869 год — 564 чал.[6]; 1880 год — 877 чал.[7]; 1886 год — 883 чал.; 1897 год — 1685 чал., у тым ліку 679 юдэяў
- XX стагодзьдзе: 1905 год — 1230 чал.; 1921 год — 2,1 тыс. чал.; 1970 год — 913 чал.[8]; 1991 год — 852 чал.[9]; 1999 год — 734 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2006 год — 684 чал.; 2008 год — 684 чал.; 2010 год — 560 чал.
Інфраструктура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У Беліцы працуюць сярэдняя школа, сельскі клюб, лякарня, пошта.
Забудова
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вуліцы і пляцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]| Афіцыйная назва | Гістарычная назва |
| Чырвонаармейская вуліца | ? |
| ? | Рынак пляц |
З урбананімічнай спадчыны Беліцы да нашага часу гістарычную назву захавала вуліца Лідзкая.
Эканоміка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Беліца — цэнтар сельскагаспадарчага прадпрыемства. Апроч таго, тут працуе пякарня.
Турыстычная інфармацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Славутасьці
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У ваколіцах Беліцы ёсьць значныя археалягічныя помнікі — бескурганны могільнік і стаянкі старажытнага чалавека (Беліца I, Беліца II).
- Капліца Маці Божай Ружанцовай (XIX ст.)
- Могілкі юдэйскія
- Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (другая палова XIX ст)
Страчаная спадчына
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Кляштар дамініканаў
- Сынагога (XIX ст.)
Асобы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Яраслаў Ліневіч (нар. 1932) — беларускі архітэктар
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 255.
- ^ «Наш край» № 2. — Менск, 1997. С. 119.
- ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 325.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку ХХ ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. П. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 380.
- ^ Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 212.
- ^ БЭ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 79.
- ^ Шаблюк В. Беліца // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 494.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Беларусы — Варанец. — 511 с. — ISBN 985-11-0068-4
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
| ||||||||