Беліца

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Беліца
лац. Bielica
Агульны выгляд вёскі
Агульны выгляд вёскі
Краіна: Беларусь
Вобласьць: Гарадзенская
Раён: Лідзкі
Сельсавет: Беліцкі
Насельніцтва: 560 чал. (2010)
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 1561
Паштовы індэкс: 231314
СААТА: 4236804006
Нумарны знак: 4
Геаграфічныя каардынаты: 53°39′0″ пн. ш. 25°19′0″ у. д. / 53.65° пн. ш. 25.31667° у. д. / 53.65; 25.31667Каардынаты: 53°39′0″ пн. ш. 25°19′0″ у. д. / 53.65° пн. ш. 25.31667° у. д. / 53.65; 25.31667
Беліца на мапе Беларусі ±
Беліца
Беліца
Беліца
Беліца
Беліца
Беліца
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Бе́ліца[1] — вёска ў Беларусі, на правым беразе Нёмана. Цэнтар сельсавету Лідзкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 560 чалавек. Знаходзіцца за 30 км на паўднёвы ўсход ад Ліды, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Нёман, на шашы Слонім — Ліда.

Беліца — даўняе мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захавалася капліца Маці Божай Ружанцовай, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XIX ст.

Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Можна меркаваць, што тапонім Беліца ўтварыўся ад словаў: белая, беліца, бяліць. Белая — чыстая, велічная, свабодная ад павіннасьцяў. Беліца — міранка, якая жыве ў міры, сьвецкім, неманаскім жыцьцём. Бяліць — апрацоўваць, рабіць белым. Ільняныя тканіны, каб яны адбяліліся, расьсьцілалі на паплавах. У Беліцы XVI стагодзьдзя выраблялі ільняное валакно і алей, магчыма вырошваньнем ільну займаліся і ў папярэднія стагодзьдзі. Назва вёскі губляецца ў глыбокай даўніне. Як можна, напрыклад патлумачыць старажытны тэкст: «вжо не чарніцаю, ено беліцаю, знову да белякоў вярнула се…». Толькі ў сучасным Лідзкім раёне ёсьць шэраг варыянтаў назваў пасяленьняў з коранем «бел-» (Белеўцы, Белевічы, Белагруда, Бельскія).

Улічваючы старажытнасьць вёскі, можна выказаць гіпотэзу, што першыя белічане прыйшлі з-за Нёмана з хрысьціянскай часткі краю, яны ў арозьненьне ад навакольных няхрышчаных («чорных») паселішчаў назвалі сваю хрышчаную вёску Беліцай.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Калісьці ў Беліцы існаваў замак, які 24—25 сьнежня 1377 году трымаў ў аблозе камтур Балгі з аддзелам у 600 ваяроў[2], пазьней на яго месцы збудавалі сядзібу (1-я палова XVII ст.). У XV ст. Беліца была вялікакняскім уладаньнем, у 1431—1500 гадох тут збудавалі касьцёл. У канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзяў мястэчка было цэнтрам староства і павету, пазьней уваходзіла ў склад Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва.

У розны час Беліца знаходзілася ў валоданьні Юрыя Ільлініча, Юрыя Радзівіла, пазьней вялікі князь Жыгімонт Аўгуст перадаў мястэчка гетману вялікаму Мікалаю Радзівілу «Рудому», які каля 1553 году заснаваў тут кальвінскі збор. У 2-й палове XVII ст. у Беліцы часта праходзілі кальвінскія сыноды. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1659 годзе каля мястэчка шляхта Лідзкага павету дала бой 30-тысячнаму маскоўскаму войску. На 1669 год тут было 134 дымы (112 мяшчанскіх, 20 юдэйскіх і 2 вольныя), на 1752 год — 174 (140 хрысьціянскіх і 34 юдэйскія).

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Беліца апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Лідзкім павеце. У гэты час яна знаходзілася ў валоданьні Вітгенштэйнаў, пазьней перайшла да Трубяцкіх. На 1810 год у мястэчку было 185 двароў (128 хрысьціянскіх: «грунтовых» — 89, «агародных» — 32, «лясьнічых» — 7; 52 юдэйскія і 5 магамэтанскіх), на 1829 год — 117 будынкаў (80 хрысьціянскіх і 37 юдэйскіх).

За часамі вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1831 годзе аддзел павятовага маршалка Язэпа Кашыца на пэўны час вызвалі Беліцу з-пад расейскага панаваньня[3]. На 1838 год у мястэчку было 187 двароў («пляцавых»: юдэйскіх — 55, хрысьціянскіх — 36; «грунтовых» — 86; «лясьнічых» — 7; «сялянскіх» — 3), на 1854 год — 187 двароў (124 хрысьціянскія: «чыншавых» — 86, «лясьнічых» — 7, «халупных» — 28, вольных — 3; 55 юдэйскіх і 8 магамэтанскіх), на 1863 год — 164 жылыя дамы, на 1865 год — 179 двароў, на 1886 год — 100 двароў, школа, царква, касьцёл, сынагога, 3 карчмы; штогод праводзіліся 4 кірмашы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Беліцу занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Беліца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР[4]. Паводле Рыскай мірнай дамовай 1921 году Беліца апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Лідзкім павеце Віленскага ваяводзтва.

У 1939 годзе Беліца ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Лідзкага раёну. На 1970 год у вёсцы было 285 двароў, на 1991 год — 356, на 2006 год — 278. 15 верасьня 2002 году грамадзкія актывісты паставілі памятны крыж і ўсталявалі мэмарыяльную дошку ў гонар Беліцкай бітвы 1659 году, але празь месяц улады зьнішчылі іх. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • XIX стагодзьдзе: 1829 год — 701 чал., зь іх 436 хрысьціянаў і 265 юдэяў[5]; 1854 год — 632 чал.; 1863 год — 877 чал.; 1869 год — 564 чал.[6]; 1880 год — 877 чал.[7]; 1886 год — 883 чал.; 1897 год — 1685 чал., у тым ліку 679 юдэяў
  • XX стагодзьдзе: 1905 год — 1230 чал.; 1921 год — 2,1 тыс. чал.; 1970 год — 913 чал.[8]; 1991 год — 852 чал.[9]; 1999 год — 734 чал.
  • XXI стагодзьдзе: 2006 год — 684 чал.; 2008 год — 684 чал.; 2010 год — 560 чал.

Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Беліцы працуюць сярэдняя школа, сельскі клюб, лякарня, пошта.

Забудова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вуліцы і пляцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Афіцыйная назва Гістарычная назва
Чырвонаармейская вуліца ?
? Рынак пляц

З урбананімічнай спадчыны Беліцы да нашага часу гістарычную назву захавала вуліца Лідзкая.

Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Беліца — цэнтар сельскагаспадарчага прадпрыемства. Апроч таго, тут працуе пякарня.

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Царква

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У ваколіцах Беліцы ёсьць значныя археалягічныя помнікі — бескурганны могільнік і стаянкі старажытнага чалавека (Беліца I, Беліца II).

Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Кляштар дамініканаў
  • Сынагога (XIX ст.)

Асобы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 255.
  2. ^ «Наш край» № 2. — Менск, 1997. С. 119.
  3. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 325.
  4. ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
  5. ^ Соркіна І. Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку ХХ ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. П. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.
  6. ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 380.
  7. ^ Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 212.
  8. ^ БЭ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 79.
  9. ^ Шаблюк В. Беліца // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 494.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]