Хвойнікі

	Хойнікі
Герб Хойнікаў
Першыя згадкі:	1512
Горад з:	1967
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Хойніцкі
Насельніцтва:	13 200 (2008)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2346
Паштовы індэкс:	247600
Аўтамабільны код:	3
Геаграфічныя каардынаты:	51°54′ пн. ш. 29°58′ у. д. / 51.9° пн. ш. 29.967° у. д.Каардынаты: 51°54′ пн. ш. 29°58′ у. д. / 51.9° пн. ш. 29.967° у. д.
	Хойнікі на мапе Беларусі Хойнікі
	Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Хвойнікі (неадназначнасьць).

Хо́йнікі — места ў Беларусі, на рацэ Квеся. Адміністрацыйны цэнтар Хойніцкага раёна Гомельскай вобласьці. Насельніцтва 13,2 тыс. чал. (2008). Знаходзяцца за 103 км на поўдзень ад Гомелю, чыгуначная станцыя на лініі Калінкавічы — Гомель. Аўтамабільныя дарогі на Рэчыцу, Калінкавічы, Брагін.

Назва

Некаторыя дасьледнікі сьцьвярджаюць, што тапонім «Хойнікі» ўтварыўся ад паняцьцяў «хвоя», «хваёвыя лясы»^[1]. Але існуе і іншае меркаваньне: у апісаньні межаў Брагінскага графства ў адным месцы паселішча значыцца як Хвайнічок, у іншым — як Хойнічак. Энцыкляпэдычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона, выдадзены ў 1903, сьцьвярджае: «Хойнік — старажытнагрэцкая мера сыпучых целаў, што згадваецца ўжо ў Гамэра, які X. вызначае колькасьць збожжа, патрэбнага для пракармленьня аднаму чалавеку на дзень...»^[2].

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Хойнікі (пад назвай Хвойнічкі^[3]) як вёску Брагінскага графства Кіеўскага ваяводзтва датуецца 1512. Адпаведная вытрымка з апісаньня межаў Брагінскага графства:

	Хойнічак разьмешчаны на захадзе графства зь вёскамі Лісьцьвін, Драгічын, Кажушкі і складае заходнюю мяжу графства. 3 трох бакоў Хвайнічок абкружалі балоты, далей працягваліся вялізныя масівы пераважна хваёвых лясоў.

У розныя часы мясьціна знаходзілася ў валоданьні Вішнявецкіх, Шуйскіх, Прозараў.

У сяр. XVI ст. Хойнікі атрымалі статус мястэчка і ўвайшлі ў склад Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва^[2]. У гэты час на ўзьбярэжжы ракі Квеся князі Вішнявецкія збудавалі драўляны замак для абароны паселішча ад нападаў з усходу (праіснаваў да кан. XVIІІ ст.). У сяр. XVII ст. мястэчка зрабілася цэнтрам воласьці, тут праходзіў гандлёвы шлях Мазыр — Юравічы — Брагін — Любеч.

У 1705 на сродкі князя Шуйскага ў Хойніках збудавалі царкву. Паводле інтэнтару ад 20 сакавіка 1721 тутэйшы замак меў 2-павярховую ўязную браму, зрубленую з брусоў і накрытую дранкай, 1-ы паверх вежы займалі ўязны праезд з варотамі і вязьніца, 2-і — невялікая заля з шклянымі вокнамі на драўляных рамах. На ўзроўні 2-га паверху месьціўся балькон. У 1763 замест састарэлага ў мястэчку ўзьвялі новы будынак царквы. У кан. XVIII ст. І. Прозар збудаваў тут палац^[4].

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Хойнікі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе зрабіліся цэнтрам воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. Станам на 1839 тут было 89 двароў, з 1844 праводзіўся кірмаш. На 1849 — 74 двары, дзейнічалі царква, каталіцкая капліца, 3 сынагогі; паштовая станцыя на тракце Мазыр — Брагін — Любеч, 26 крамаў, 2 піцейныя дамы, конны млын. Побач, у вёсцы Валокі, былі бровар і вятрак. У 1864 у мястэчку 89 двароў, у 1868 — 240 двароў. Станам на 1886 у Хойніках было 74 двары, царква, капліца, 3 сынагогі, паштовая станцыя, млын, 2 заезныя двары, на 1890 — мяшчанская ўправа, валасная ўправа, паштова-тэлеграфная кантора, лекарскі ўчастак, народная вучэльня (з 1863).

1 студзеня 1919 згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Хойнікі ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У сьнежні 1926 Хойнікі вярнулі БССР, у Гомельскай акрузе (з 1954 у Гомельскай вобласьці.). 29 верасьня 1938 паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 25 жніўня 1941 да 23 лістапада 1943 мястэчка знаходзіліся пад нямецкай акупацыяй. 10 кастрычніка 1967 Хойнікі атрымалі статус места.

Насельніцтва

XIX стагодзьдзе: 1849 — 580 чал., зь іх мяшчанаў 1-га разраду — 4, 2-га — 13, 3-га — 63; 1886 — 580 чал.; 1897 — 2685 чал.
XX стагодзьдзе: 1906 — 2685 чал. (1250 муж. і 1435 жан.), зь іх 717 каталікоў, 299 праваслаўных, 1668 юдэяў^[2]; 1909 — 2891 чал. (338 радзінаў); 1939 — 3,4 тыс. чал.; 1970 — 9,5 тыс. чал.; 1991 — 15 тыс. чал.^[5]
XXI стагодзьдзе: 2004 — 14,2 тыс. чал.; 2005 — 13,9 тыс. чал.; 2006 — 13,5 тыс. чал.; 2008 — 13,2 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 — 13,1 тыс. чал.

Адукацыя

У Хойніках працуюць ПТВ, 4 сярэднія, спартовая і музычная школы.

Культура

Дзейнічаюць 2 дамы культуры, цэнтар творчасьці, дом рамёстваў, 4 бібліятэкі, краязнаўчы музэй.

Забудова

Забудова Хойнікаў злучылася з блізкімі мястэчкамі і вёскамі, у выніку чаго склаліся раёны Старыя Хойнікі, Новыя Хойнікі і паўночна-заходні. Паводле генэральнага пляну ўзводзіліся 2—5-павярховыя будынкі. Шматпавярховы мікрараён Юбілейны збудаваны ў Новых Хойніках. У зьвязку з чарнобыльскай аварыяй новая будова ў месьце не вядзецца.

Эканоміка

Аўтабудаўнічы завод, завод ЖБВ, кансэрвавы завод, тарфяны завод, філія Гомельскага «Гідрапрываду», фабрыка мастацкіх вырабаў, сыраробчы камбінат.

Турыстычная інфармацыя

Хойнікі — цэнтар традыцыйнага мастацкага рамяства (ткацтва, вышыўка і інш.)^[6]. Дзейнічае Хойніцкі краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Хойнікі». У месьце пастаўлены помнік Смутку да 10-й гадавіны катастрофы на Чарнобыльскай АЭС.

Выдатныя мясьціны

Файл:Chojniki. Хойнікі (XX).jpg

Сядзіба Прозараў

Гістарычная забудова (кан. ХІХ — пач. ХХ стст.; фрагмэнты)
Сядзібна-паркавы комплекс Аўраамавых (XIX ст.)

У наш час у Хойніках збудавалі новыя касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і царкву Покрыва Прасьвятой Багародзіцы.

Страчаная спадчына

Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі (1863)
Сядзіба Прозараў (XVIII ст.)
Царква Покрыва Прасьвятой Багародзіцы (XVIII ст.)

Вядомыя асобы

Рыгор Арцюшэнка (1927—2004) — дзяяч беларускай эміграцыі ў ЗША
Віктар Ганчарэнка (нар. 1977) — беларускі футбаліст, трэнэр
Караль Прозар (1759—1841) — дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага

Крыніцы

^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 393.
^ ^а ^б ^в Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Хойніцкага р-на. — Мн.: БелЭн, 1993. — 383 с. ISBN 5-85700-092-0.
^ Хойнікі // Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.
^ Хвойнікі // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 715.
^ Хойники // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
^ Хойники // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Хойніцкага р-на. — Мн.: БелЭн, 1993. — 383 с. ISBN 5-85700-092-0.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
Chojniki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 620.

Вонкавыя спасылкі

Хвойнікі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 393.

[pam-2] а ^б ^в Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Хойніцкага р-на. — Мн.: БелЭн, 1993. — 383 с. ISBN 5-85700-092-0.

[3] Хойнікі // Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.

[evkl-4] Хвойнікі // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 715.

[5] Хойники // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

[6] Хойники // Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]