Баева
| Баева лац. Bajeva | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Віцебская |
| Раён: | Дубровенскі |
| Сельсавет: | Зарубскі |
| Насельніцтва: | 144 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 2137 |
| Паштовы індэкс: | 211052[1] |
| СААТА: | 2224817008 |
| Нумарны знак: | 2 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°29′18″ пн. ш. 31°6′29″ у. д. / 54.48833° пн. ш. 31.10806° у. д.Каардынаты: 54°29′18″ пн. ш. 31°6′29″ у. д. / 54.48833° пн. ш. 31.10806° у. д. |
Баева на мапе Беларусі ±   Баева | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Ба́ева[2] — вёска ў Беларусі, на рацэ Мярэі. Уваходзіць у склад Зарубскага сельсавету Дубровенскага раёну Віцебскай вобласьці.
Баева — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны).
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Вялікае Княства Літоўскае
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Баева ў складзе Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага вядома з XVI стагодзьдзя: упершыню ўпамінаецца ў 1560 годзе — паводле інвэнтару Баева належала Аршанскаму замку сярод уладаньняў князя Яна Глябовіча[3].
Волость замку Рошского. Село именем Баево. Люди куничные.(л. 18)Старец того села именем Селивон Ермолинич, Максим Гриневич, Корнило Степанов, Максим Сузин, Мойсейка Невый, Сава Исакович, Огапон Губа, Мартин Евлашович, Потап Иванович, Наум Грипцович, Богдан Трухонович, Андрей Игнатович, Иван Игнатович, Митко Кузмич, Федор Богданов, Ивашко Олексеев, Степан Ловчанин, Ондрос Сузинов.
Всихъ того села дымов 18, служба 1, чинить всего грошей (л. 18 об.) личбы литовское коп 5, гр. 2, пен. 4. При том селе в пущи на землях их дерево бортное, которое с третее части они сами ходять, а две части меду на замок дають, за ведомостью врядничою; того дерева порожнего 100, а зо пчолами сосны 3. Другое дерево бортное: на пашнях боярских и мещанских ку замку его королевское милости зо пчолами того дерева 25, а порожних бортей 100. Бортник того дерева, которий тое дерево заведаеть, именем Конон Кузмич, дом 1, служба.[4]
У пачатку 1562 году атрады Івана IV Жахлівага спустошылі ваколіцы Воршы й Дуброўны. Па заканчэньні Інфлянцкай вайны (1558—1570) 30 ліпеня 1574 году Баева ўпамінае староста аршанскі Ф. С. Кміта ў лісьце з Воршы да Мікалая Радзівіла, ваяводы віленскага[a]:
У воласьці: Расасна — шасьцісот чалавек няма, Любавічы — ста васьмідзесяці чалавек няма, Бабіна, Заозерца, Дзевіна, Пашына, Баева — усіх тых сёл, государ, няма…
У XVIII стагодзьдзі ў валоданьні Сапегаў, маёнтак Дуброўна ў межах Дубровенскага графства[6].
Пад уладай Расейскай імпэрыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай 28 траўня 1772 году Баева апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Аршанскім павеце Магілёўскай губэрні. З 9 кастрычніка 1772 году ў складзе Аршанскай правінцыі, з 22 сакавіка 1777 году да 10 студзеня 1778 году ў складзе Аршанскага павету Магілёўскай губэрні (Магілёўскае намесьніцтва, 10 студзеня 1778 — 12 сьнежня 1796 году). З 12 сьнежня 1796 па 27 лютага 1802 году ў Аршанскім павеце Беларускай губэрні. З 27 лютага 1802 году Баева ў Аршанскім павеце Магілёўскай губэрні.
На 1783 году мястэчка Баева — уладаньне князя Аляксандра Сапегі[7]. З 1792 году ў валоданьні Любамірскіх.
26 сьнежня 1861 году, калі мястэчка Горкі перавялі ў стан павятовага гораду й утварылі з частак Аршанскага, Магілёўскага й скасаванага Копыскага паветаў Горацкі павет, Баева — цэнтар Баеўскай воласьці Горацкага павету[8][9]. У 1869 годзе адкрылася расейская народная вучэльня. На 1886 год у Баеве былі 2 праваслаўныя царквы, габрэйская школа, школа, вадзяны млын, 7 крамаў, багадзельня[10].
У 1910 годзе сяляне валодалі 450 дзесяцінамі зямлі. Фальварку Баева, уласнасьць князя Яўгена Любамірскага[11][b], належала 324 дзесяцін зямлі. Местачкоўцы ўваходзілі ў Баеўскае сялянскае таварыства[12]. З 14 верасьня 1917 году Магілёўская губэрня ў Заходняй вобласьці Расейскай рэспублікі.
Найноўшы час
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Баева абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. З красавіка 1919 году Баева — мястэчка ў Гомельскай губэрні, зь ліпеня 1922 году валасны цэнтар у Смаленскай губэрні РСФСР. У лютым 1923 году, калі Баеўскую воласьць скасавалі, мястэчка ўвайшло ў склад Ляднянскай воласьці Горацкага павету Смаленскай губэрні. У сакавіку 1924 году Баева вярнулі БССР, з жніўня 1924 году цэнтар сельсавету ў Ляднянскім раёне й 26 ліпеня 1930 году ў Дубровенскім раёне Аршанскай акругі. з 20 лютага 1931 году цэнтар сельсавету Дубровенскага раёну, з 20 лютага 1938 году ў Віцебскай вобласьці[13][14].
.jpg)
У Другую сусьветную вайну за час нямецкай акупацыі зь сярэдзіны ліпеня 1941 да 30 верасьня 1943 году, загінулі 110 жыхароў, вёску спалілі.
Насельніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дэмаграфія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- XVIII стагодзьдзе: 1792 год — 78 дамоў, у тым ліку 17 габрэйскіх
- XIX стагодзьдзе: 1857 год — 326 чал., зь іх 230 праваслаўных, 96 юдэяў;[15] 1886 год — 40 дамоў, 250 праваслаўных;[10] 1897 год — 906 чал. (441 муж. і 465 жан.), зь іх 401 праваслаўных, 505 юдэяў[16]
- XX стагодзьдзе: 1910 год — у праваслаўных 64 дома, 218 мужчын, 215 жанчын; у юдэяў 75 дамоў, 285 мужчын, 360 жанчын; у фальварку 1 дом, 3 мужчыны, 2 жанчыны;[12] 1999 год — 278 чалавек
- XXI стагодзьдзе: 2010 год — 144 чалавекі
Інфраструктура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У Баеве працуюць базавая школа, Дом культуры, бібліятэка, пошта.
Турыстычная інфармацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Славутасьці
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Собалеўскі манетны скарб. Скарб ухаваны ў сярэдзіне IX ст., не раней за 856—857 гады. Зьберагаецца ў Нацыянальным музэі гісторыі і культуры Беларусі. Знойдзены ў 1936 годзе ў ваколіцах вёскі Баева. Складаўся з 138 цэлых і 168 фрагмэнтаў куфіцкіх дырхемаў Арабскага халіфата. Дынастыя Умаядаў (705—750 гг.), Дынастыя Абасідаў (750—861 гг.).[17]
- Братэрская магіла 1943—1944 гг. — пахавана 700 вайскоўцаў
Страчаная спадчына
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Царква Ўшэсьця Гасподняга. У XVIII стагодзьдзе парафія Беларускай грэка-каталіцкай царквы (БГКЦ)[6][15][18]. У XIX стагодзьдзі да царквы былі прыпісаныя вёскі: Ірвяніца, Коршыкава, Лапыроўшчына. У другой палове XIX стагодзьдзя збудавалі новую царкву з дрэва на каменным падмурку[19][10].
Асобы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Мікола Гарулёў (1919—1980) — беларускі паэт, пісьменьнік, драматург, перакладнік, сцэнарыст
- Самуіл Эйдлін (1914—1989) — габрэйскі паэт, пісьменьнік
Заўвагі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Эпісталярная спадчына Ф. С. Кміты-Чарнабыльскага: Ліст 16. Писан у в Оршы, июня 30 дня, року 1574. «До Миколая Радзивилла, Воеводы Виленского»[5]
- ^ Яўген Адольф Любамірскі (17.06.1825, Дуброўна — 15.09.1911, Крушына, Сылескае ваяводзтва, Польшча; па-польску: Eugeniusz Adolf ks. Lubomirski z Lubomierza h. Drużyna) сын князя Яўгена Любамірскага(13.09.1789 — 1834; па-польску: Eugeniusz ks. Lubomirski z Lubomierza h. Drużyna), унук князя Францішка Ксаверыя Любамірскага (1747—1819, Дуброўна; па-польску: Franciszek Ksawery Lubomirski). Першы шлюб (04.05.1850, Варшава) з дачкой Канстанціна Любамірскага Крыстынай Любамірскай (28.11.1825 — 06.11.1851; па-польску: Krystyna ks. Lubomirska z Lubomierza h. Drużyna). Другі шлюб (05.06.1859, Варшава) з графіняй Ружай Замойскай (29.07.1836 — 12.10.1915 Вільня; па-польску: Róża hr. Zamoyska z Zamościa h. Jelita)
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Белпошта
- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 264
- ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4-х тамах. / Насевіч В.Л. (гал. рэд.). — Менск: Белкартаграфія, 2009. — Т. 1. — С. 111(Д-2), 194. — 244 с. — 3600 ас. — ISBN 978-985-508-060-3
- ^ Инвентарь замка Оршанскаго. 12 іюля 1560 года. (Кніга Перепісей Літовск.). / М. В. Довнар-Запольский // Документы Московского архива Министерства юстиции.. — М.: Тип. А. И. Мамонтова, 1897. — Т. 1. — С. 123—134.
- ^ Коршунаў А. Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасьці / Ю. Пшыркоў. — Менск: Навука і тэхніка, 1975. — 245 с.
- ^ а б Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4-х тамах. / Насевіч В.Л. (гал. рэд.). — Менск: Белкартаграфія, 2013. — Т. 2. — С. 85 (Д-2), 179. — 352 с. — 1000 ас. — ISBN 978-985-508-245-4
- ^ Российский государственный архив древних актов. Материалы генерального и специального межевания Межевой канцелярии и местных межевых учреждений по МОГИЛЕВСКОЙ губернии 1776—1918 гг. Ф. 1319. Опись 1. Картон 15 Пач. 15.09.1783: Полевые записки №№ 722, 764, 765, 766.
- ^ Горки // Городскія поселенія въ Россійской имперіи : даведник. — С.-Петербург: Тип. т-ва «Общественная польза», 1863. — Т. 3. — С. 177—178..
- ^ Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі — НГАБ: 1907—1917, фонд 2035, 3 адзінкі захоўваньня. Баеўская валасная ўправа, мястэчка Баева Горэцкага павету Магілёўскай губэрні.
- ^ а б в Волости и важнейшіе селенія Европейской Россіи. Губерніи Литовской и Белорусской Областей. — Санкт-Петербургъ: Центральный статистическій комитетъ, 1886. — С. 164 (№ 205). — 259 с.
- ^ Dubrowna / Raman Aftanazy // Dzeieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Województwa minskie, mścisławskie, połockie, witebskie : энцыкляпэдыя. — Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1991. — В. 2. — Т. 1. — С. 297 — 299. — ISBN 83-04-0371-7 całość.
- ^ а б Списокъ населенныхъ местъ Могилевской губерніи / Под ред. Георгія Павловича Пожарова.. — Могилев губ.: Могилев. губ. стат. ком., 1910. — С. 53 (№№ 5, 44). — 250 с.
- ^ Занальны дзяржаўны архіў у Воршы — ЗДА Ворша: 1924—2004, фонд 756, 703 адзінкі захоўваньня. Баеўскі сельсавет дэпутатаў і выканаўчы камітэт, вёскі Баева Дубровенскага раёну Віцебскай вобласьці.
- ^ Круталевич В.А. Административно-территориальное устройство БССР. — Менск: Навука і тэхніка, 1966. — 134 с. — 4000 ас.
- ^ а б Списки населенных мест Могилевской губ. по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] = РГИА. Ф. 1290. Оп.4. Д. 80. — Ленинград: Фонд Центрального статистического комитета МВД., 1857. — С. 335, 398. — 613 с.
- ^ Населенные мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей съ указаніемъ всего наличнаго въ нихъ населенія и числа жителей преобладающихъ вѣроисповѣданій по даннымъ первой всеобщей переписи населенія 1897 г. Губерніи европейской Россіи. / Подъ редакціею Н. А. Тройницкаго. — С. Петербургъ: Общественная польза, 1905. — Т. XXIII. Могилевская губернія.. — С. 110. — 269 с..
- ^ Кузняцоў К. В. Собалеўскі скарб. // Весьці АН БССР. Серыя грамадзкіх навук. — Менск: 1949. — № 6. — С. 140—141.
- ^ Черницкій Военно-статистическое обозрение Российской Империи. - Ч. 3 : Могилевская губерния. — Санктъ-Петербургъ: Департаментъ Генерального штаба, 1848. — Т. 8: Белорусские губернии : Ч. 1-3. — С. 6(Свѣдѣнія спеціальныя). — 150 с.
- ^ Российский государственный исторический архив (РГИА)(недаступная спасылка) — Ф. 1293 Оп. 167 Могилёвская губ. Д. 71. МОГИЛЕВСКАЯ ГУБЕРНИЯ. ПРОЕКТ ДЕРЕВЯННОЙ НА КАМЕННОМ ФУНДАМЕНТЕ ЦЕРКВИ НА 250 ЧЕЛОВЕК В М. БАЕВЕ.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Баева // Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т.Т.2. Афіны — Ведрыч / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1970. — 640 с.: іл., карты. С. 69.
- Баева // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 2: Аршыца — Беларусцы. — 480 с. — ISBN 985-11-0061-7 — С. 216.
- Камінскі, М. І. Баева // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2 — С. 278
- Кудраўцоў, І. Ф. Баева (№№ 1353, 1354) / Рэдкал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі : энцыкляпэдыя. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1985. — Т. Віцебская вобласьць. — С. 263.
- Памяць: Гіст.-дак. хроніка Дубровенскага р-на. Кніга 1. — Мн.: Паліграфафармленне, 1997. — 598 с.: іл. ISBN 985-6351-02-02 С. 559.
- Рабцэвіч, В. Н. Собалеўскі манетны скарб. / В. Гетаў і інш. // Археалёгія і нумізматыка Беларусі : Энцыкляпэдыя. — Менск: Беларуская энцыкляпедыя, 1993. — С. 579. — ISBN 5-85700-077-7..
- Первышин, В. Н. Баево / З. Н. Вагнер пред. ред. кол. // Российская еврейская энциклопедия : энцыкляпэдыя. — Москва: ЭПОС, 2000. — Т. 4 «Историческое краеведение» А—Й. — С. 67. — ISBN 965-293-063-6.
- Россія. Полное географическое описаніе. / В. П. Семеновъ, М. В. Довнаръ-Запольскій, Д. З. Шендрикъ, А. К. Кабановъ, А. П. Сапуновъ . — С.-Петербургъ: Изданіе А. Ф. Девріена, 1905. — Т. 9. — С. 386.
- Рябцевич, В. Н. Два монетно-вещевых клада IX в. из Вицебской области. / Д. Б. Шелов // Нумизматика и эпиграфика. — М.: Наука, 1965. — Т. 5. — С. 121—160.
| ||||||||