Віцебскае ваяводзтва

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Віцебскае ваяводзтва
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720).jpg
Агульныя зьвесткі
Краіна Вялікае Княства Літоўскае
Статус ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар Віцебск
Дата ўтварэньня 1503
Дата скасаваньня 1772
Ваяводы Ваяводы віцебскія
Кашталяны Кашталяны віцебскія
Насельніцтва гл. Дэмаграфія
Плошча 24,6 тыс. км²
Час існаваньня 1508—1772
Месцазнаходжаньне Віцебскага ваяводзтва
Віцебскае ваяводзтва на мапе
Commons-logo.svg   Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Ві́цебскае ваяво́дзтва[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўночным усходзе Вялікага Княства Літоўскага. Плошча каля 24,6 тыс. км². Сталіца — места Віцебск. Найбольшыя месты: Быхаў, Ворша, Вяліж, Магілёў і Шклоў.

Сымболіка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «рыцар у срэбных латах са срэбным шчытом з выяваю залатога шасьціканцовага крыжа, які заносіць на галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатымі ўзбраеньнем, збруяй і вачамі, сядло таксама залатое»[1]. Паводле іншага апісаньня: «Пагоня або муж на белым кані, узбраеньне жоўтае, у чырвоным полі; пагоня зьвернутая ў правы бок, коньнік трымае ў правай руцэ паднесены меч, у левай — шчыт з падвойным крыжом»[2].

Ваяводзкая харугва была зялёнага колеру[3] з выяваю гербу Пагоні ў белым полі[4][5].

  • Герб Віцебскага ваяводзтва Пагоня
  • 1500 г.

    1500 г.

  • каля 1720 г.

    каля 1720 г.

  • 1794 г.

    1794 г.

  • канец XIX ст. (рэканструкцыя)

    канец XIX ст. (рэканструкцыя)

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1503 годзе намесьнікі Віцебскай зямлі пачалі карыстацца тытулам ваяводы[6]. У 1508 годзе Віцебскае намесьніцтва (колішняе Віцебскае княства) атрымала статус ваяводзтва[7].

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў ваяводзтва ўтварылася наноў, складалася зь Віцебскага і Аршанскага паветаў. У 1582 годзе ў ягоны склад вярнулася Вяліская воласьць. У 1662 годзе зь Менскага ваяводзтва ў склад Аршанскага павету перавялі Барысаўскае староства.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) большая частка ваяводзтва апынулася ў Расейскай імпэрыі, у складзе Вялікага Княства Літоўскага засталася толькі рэшта Аршанскага павету (трапіла пад расейскую ўладу з другім падзелам). У 1794 годзе пасаду ваяводы віцебскага скасавалі.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На поўначы межавала з Пскоўскай зямлёю (пазьней з Маскоўскай дзяржавай, Расейскай імпэрыяй), на ўсходзе — з Смаленскім і Амсьціслаўскім ваяводзтвамі, на поўдні — зь Менскім паветам Менскага ваяводзтва, на захадзе — зь Менскім і Полацкім ваяводзтвамі.

Тэрыторыю ваяводзтва надвая падзяляла рака Дзьвіна, на паўднёвым усходзе працякаў Дняпро[8].

  • Віцебшчына на старых мапах
  • Полацкае, Віцебскае і Амсьціслаўскае ваяводзтвы, 1665 г.

    Полацкае, Віцебскае і Амсьціслаўскае ваяводзтвы, 1665 г.

  • Частка Менскага і Віцебскага ваяводзтваў, 1724—1729 гг.

    Частка Менскага і Віцебскага ваяводзтваў, 1724—1729 гг.

  • Віленскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы, 1772 г.

    Віленскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы, 1772 г.

  • Менскае, Амсьціслаўскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы, 1781 г.

    Менскае, Амсьціслаўскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы, 1781 г.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ваяводзтва падзялялася на два паветы: Віцебскі і Аршанскі.

Назва Цэнтар Плошча Староствы
Віцебскі павет Віцебск ? Віцебскае (гродавае)
Азярышчанскае
Вяліскае
Сураскае
Ўсьвяцкае
Аршанскі павет Ворша ? Аршанскае (гродавае)
Барысаўскае
Вяляціцкае
Любашанскае

Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Віцебску. Павятовыя соймікі праходзілі ў Віцебску і Воршы, тамака ж месьціліся земскія, падкаморскія і гродзкія суды, склікалася паспалітае рушаньне.

Віцебская і аршанская шляхта абірала чатырох паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама чатырох дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сярэдзіне XVII ст. Віцебскае ваяводзтва налічвала 77 635 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 543 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 172 тыс. чал.[9]

Ураднікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўныя артыкулы: ваяводы віцебскія і кашталяны віцебскія

У Сэнаце Рэчы Паспалітай Віцебскае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Згодна з прывілеем вялікага князя Аляксандра, пацьвержаным Жыгімонтам Старым, ваявода віцебскі прызначаўся толькі са згоды мясцовай шляхты.

Згодна зь Люблінскай уніяй (1569 год) ваявода віцебскі паводле значнасьці займаў 25 месца: па плоцкім і перад мазавецкім; кашталян — 20 месца: па плоцкім і перад чэрскім[8].

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ ст.-бел. Воеводство Витебское; лац. Palatinatus Vitebsciensis, польск. Województwo witebskie

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском. HERALDICUM. Праверана 13 кастрычніка 2010 г.
  2. ^ Łabuński J. Województwo witebskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście. — Warszawa, 1887. S. 639.
  3. ^ Насевіч В. Гэты сцяг пачынаўся так… // Чырвоная Змена. № 42 (13900), 20 красавіка 1995 г.
  4. ^ Насевіч В. Віцебскае ваяводства // ЭГБ. — Менск: 1994 Т. 2. С. 318.
  5. ^ Цітоў А. Сфрагістыка і геральдыка Беларусі. — Менск: РІВШ БДУ, 1999.
  6. ^ Насевіч В. Віцебскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 451.
  7. ^ Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Менск: 2005 Т. 1. С. 36.
  8. ^ а б Jelski A. Województwo witebskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 341.
  9. ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Віцебскае_ваяводзтва&oldid=2284783»