Віцебскае ваяводзтва
| Віцебскае ваяводзтва | |
.jpg) | |
| Агульныя зьвесткі | |
|---|---|
| Краіна | Вялікае Княства Літоўскае |
| Статус | ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага |
| Адміністрацыйны цэнтар | Віцебск |
| Дата ўтварэньня | 1503 |
| Дата скасаваньня | 1772 |
| Ваяводы | Ваяводы віцебскія |
| Кашталяны | Кашталяны віцебскія |
| Насельніцтва | гл. Дэмаграфія |
| Плошча | 24,6 тыс. км² |
| Час існаваньня | 1508—1772 |
| Месцазнаходжаньне Віцебскага ваяводзтва | |
| |
 Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы | |
Ві́цебскае ваяво́дзтва[a] — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўночным усходзе Вялікага Княства Літоўскага. Плошча каля 24,6 тыс. км². Сталіца — места Віцебск. Найбольшыя месты: Быхаў, Ворша, Вяліж, Магілёў і Шклоў.
Сымболіка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
.jpg)
Герб ваяводзтва меў наступны выгляд: «рыцар у срэбных латах са срэбным шчытом з выяваю залатога шасьціканцовага крыжа, які заносіць на галавой срэбны меч з залатым этэсам і скача на срэбным кані з залатымі ўзбраеньнем, збруяй і вачамі, сядло таксама залатое»[1]. Паводле іншага апісаньня: «Пагоня або муж на белым кані, узбраеньне жоўтае, у чырвоным полі; пагоня зьвернутая ў правы бок, коньнік трымае ў правай руцэ паднесены меч, у левай — шчыт з падвойным крыжом»[2].
Ваяводзкая харугва была зялёнага колеру[3] з выяваю гербу Пагоні ў белым полі[4][5].
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У 1503 годзе намесьнікі Віцебскай зямлі пачалі карыстацца тытулам ваяводы[6]. У 1508 годзе Віцебскае намесьніцтва (колішняе Віцебскае княства) атрымала статус ваяводзтва[7].
Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў ваяводзтва ўтварылася наноў, складалася зь Віцебскага і Аршанскага паветаў. У 1582 годзе ў ягоны склад вярнулася Вяліская воласьць. У 1662 годзе зь Менскага ваяводзтва ў склад Аршанскага павету перавялі Барысаўскае староства.
У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) большая частка ваяводзтва апынулася ў Расейскай імпэрыі, у складзе Вялікага Княства Літоўскага засталася толькі рэшта Аршанскага павету (трапіла пад расейскую ўладу з другім падзелам). У 1794 годзе пасаду ваяводы віцебскага скасавалі.
Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На поўначы межавала з Пскоўскай зямлёю (пазьней з Маскоўскай дзяржавай, Расейскай імпэрыяй), на ўсходзе — з Смаленскім і Амсьціслаўскім ваяводзтвамі, на поўдні — зь Менскім паветам Менскага ваяводзтва, на захадзе — зь Менскім і Полацкім ваяводзтвамі.
Тэрыторыю ваяводзтва надвая падзяляла рака Дзьвіна, на паўднёвым усходзе працякаў Дняпро[8].
- Віцебшчына на старых мапах
Полацкае, Віцебскае і Амсьціслаўскае ваяводзтвы (Парыж, 1665)
Частка Менскага і Віцебскага ваяводзтваў (Парыж, 1724—1729)
Менскае, Амсьціслаўскае, Полацкае і Віцебскае ваяводзтвы (Вэнэцыя, 1781)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Ваяводзтва падзялялася на два паветы: Віцебскі і Аршанскі.
| Назва | Цэнтар | Плошча | Староствы |
|---|---|---|---|
| Віцебскі павет | Віцебск | ? | Віцебскае (гродавае) Азярышчанскае Вяліскае Сураскае Ўсьвяцкае |
| Аршанскі павет | Ворша | ? | Аршанскае (гродавае) Барысаўскае Вяляціцкае Любашанскае |
Ваяводзкі соймік праводзіўся ў Віцебску. Павятовыя соймікі праходзілі ў Віцебску і Воршы, тамака ж месьціліся земскія, падкаморскія і гродзкія суды, склікалася паспалітае рушаньне.
Віцебская і аршанская шляхта абірала чатырох паслоў на Вальны сойм Рэчы Паспалітай, а таксама чатырох дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.
Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У сярэдзіне XVII ст. Віцебскае ваяводзтва налічвала 77 635 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 543 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 172 тыс. чал.[9]
Ураднікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Асноўныя артыкулы: ваяводы віцебскія і кашталяны віцебскія
У Сэнаце Рэчы Паспалітай Віцебскае ваяводзтва мела двух прадстаўнікоў — ваяводу і кашталяна. Згодна з прывілеем вялікага князя Аляксандра, пацьвержаным Жыгімонтам Старым, ваявода віцебскі прызначаўся толькі са згоды мясцовай шляхты.
Згодна зь Люблінскай уніяй (1569 год) ваявода віцебскі паводле значнасьці займаў 25 месца: па плоцкім і перад мазавецкім; кашталян — 20 месца: па плоцкім і перад чэрскім[8].
Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Гербы белорусских воеводств в Великом княжестве Литовском. HERALDICUM. Праверана 13 кастрычніка 2010 г.
- ^ Łabuński J. Województwo witebskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście. — Warszawa, 1887. S. 639.
- ^ Насевіч В. Гэты сцяг пачынаўся так… // Чырвоная Змена. № 42 (13900), 20 красавіка 1995 г.
- ^ Насевіч В. Віцебскае ваяводства // ЭГБ. Т. 2. — Менск, 1994. С. 318.
- ^ Цітоў А. Сфрагістыка і геральдыка Беларусі. — Менск: РІВШ БДУ, 1999.
- ^ Насевіч В. Віцебскае ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 451.
- ^ Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. Т. 1. — Менск, 2005. С. 36.
- ^ а б Jelski A. Województwo witebskie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884. S. 341.
- ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Віцебскае ваяводзтва — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
| Княствы[i] | .png) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Намесьніцтвы | |||||||||
| Ваяводзтвы |
| ||||||||
| Староствы | |||||||||
| |||||||||