Бітва пад Шапялевічамі

Бітва пад Шапялевічамі
Трынаццацігадовая вайна
Дата: 24 жніўня 1654 Месца: ваколіцы Шапялевіч Вынік: перамога маскоўскага войска
Супернікі
ВКЛ, Польскае каралеўства, вугорскiя наймiты, нямецкiя наймiты	Маскоўскае княства
Камандуючыя
Януш Радзівіл	Аляксей Трубяцкой
Колькасьць
каля 5000—6000 жаўнераў	каля 15 000 жаўнераў
Страты
каля 1000 чалавек, 270 палону	каля 100 чалавек

Бітва пад Шапялевічамі (24 жніўня 1654) — паміж войскам ВКЛ і Маскоўскага княства пад час Трынаццацігадовай вайны 1654—1667 гадоў. Першая перамога ў разы колькасна большага маскоўскага войска над невялікім войскам ВКЛ за некалькі дзесяцігодзьдзяў.

Перадумовы

Пасьля перамогі пад Шкловам над Чаркаскім 12 жніўня гетман вялікі літоўскі вымушаны быў адысьці з поля бітвы, бо на дапамогу разьбітых аддзелаў сьпяшаўся Трубяцкой.

14—22 жніўня літоўскае войска адпачывала пад Галоўчынам. Януш Радзівіл двойчы выпраўляў у разьведку разьезд на чале з падстоліям літоўскім Аляксандрам Гіляр’ем Палубінскім. 20 жніўня стала вядома, што войска Трубяцкога рухаецца на захад. 21 жніўня яно падышло да Галоўчына. Літоўскае войска адыйшло да Бялыніч і разьбіла лягер на левым беразе ракі Друць. Войска сьпехам пачало будаваць фартэцыі. Радзівіл зьбіраўся даць абарончую бітву, але некалькі дзён было згублена, бо вялікі гетман захварэў.

Бітва

Трубяцкой у гэты час абыйшоў ліцьвінаў з поўначы і пераправіўся праз Друць у Цяцерыне, адрэзаўшы шляхі адыходу. На сьвітаньні 24 жніўня ліцьвіны рушылі на Шапялевічы і засьпелі тамака маскоўцаў.

Радзівілу давялося распачынаць бойку ў вельмі нязручных умовах. Некалькі літоўскіх харугваў, разьбіўшы некалькі маскоўскіх разьездаў, ускочылі ў Шапялевічы і патрапілі пад моцны агонь маскоўскай пяхоты і драгуноў. Войска ВКЛ было адкінута ад сьценаў мястэчка. Даводзілася прыняць бой у чыстым полі. Трубяцкому заставалася скарыстацца колькаснаю перавагаю.

На чыстым полі адбылася конная бітва. Малы літоўскі фронт ня мог стрымаць колькасную перавагу. Маскоўцы абышлі правае крыло Радзівіла і прымусілі яго адступаць. Цэнтар, якім камандвалі Герман Ганцкопф, Эбэргард Путкамэр і Эрнэст Ян Корф, трымаўся даўжэй, але таксама змушаны быў да адыходу.

Полк Палубінскага спрабаваў прыкрыць адыход войска ВКЛ і двойчы хадзіў у атаку, але гэта мала дапамагло. Адыход ператварыўся ва ўцёкі. Маскоўцы больш за мілю гналі ліцьвінаў.

Пры пераправе праз Друць пад Чэрцамі ў рукі маскоўцаў ледзь ня трапіў сам гетман Радзівіл. Януш Радзівіл быў паранены ў правую нагу, яго конь забіты. Жыцьцё гетману ўратаваў харужы Грэфэнбэрг, які прыняў на сябе кулі й удары рагаціны.

Адыход выратавала рота вугорскай пяхоты Самуэля Яна Юшкевіча, якая сваімі трапнымі стрэламі выбіла з другога берага маскоўцаў.

Вынікі

Ліцьвіны згубілі каля 1000 чалавек, у гэтым ліку тых, хто не загінуў, але быў расьцярушаны па навакольных лясох і балотах і доўгі час дабіраўся да сваіх аддзелаў. Быў забіты палявы пісар літоўскі Мацей Францкевіч-Радзімінскі. Сама бойка была з малымі стратамі, большасьць жаўнераў загінула пад час адыходу і пераправе праз Друць і Бярэзіну.

У наступныя дні маскоўцы працягвалі пагоню і зьнішчэньне асобных атрадаў. 25 жніўня быў выразаны пад корань полк нямецкай пяхоты вялікага гетмана літоўскага — маскалі засьпелі яго за пераправаю праз раку. Каля Чэрцаў была ледзь ня зьнішчана казацкая харугва асабістай аховы Януша Радзівіла — са 150 чалавек засталося 30.

Захоплена рускiмi ўся польска-літоўская артылерыя.

Гэта была больш маральная перамога — быў зламаны літоўскі дух. Маскоўскія жаўнеры зразумелі, што могуць перамагаць палякаў, вугорцаў, немцаў й ліцьвінаў, ад якіх апошнія дзесяцігодзьдзі мелі толькі паразы.

Літаратура

• Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск: Навука і тэхніка, 1995. — 144 с. ISBN 5-343-01637-5.
• Конрад Бабятынскі «Ад Смаленску да Вільні», пер. з пол. // Архэ 7—8, 2008