Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі

Каардынаты: 50°4′44″ пн. ш. 14°28′42″ у. д. / 50.07889° пн. ш. 14.47833° у. д. / 50.07889; 14.47833

Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода
Горад Прага
Краіна Чэхія
Слоган Падтрымка дэмакратычных каштоўнасьцяў шляхам пашырэньня ідэяў
Фармат навіновы
Зона вяшчаньня па 11 краінаў Азіі і Эўропы
Пачатак працы 17 сакавіка 1949 (75 гадоў таму)
Заснавальнік ЦРУ ЗША
Уласьнік Кангрэс ЗША
Кіраўнікі Джэймз Флай, Дэйзі Сіндэлар[1]
Сайт svaboda.org
Twitter svaboda
Facebook svaboda.org
Вконтакте radiosvaboda
YouTube svabodavideo
Он-лайн-трансьляцыя radiojar.com

Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода (анг. Radio Free Europe/Radio Liberty) — дзяржаўная радыёстанцыя ЗША, заснаваная пад назовам «Вызваленьне» ў сакавіку 1949 году ў Нью-Ёрку Цэнтральнай разьведвальнай управай (ЦРУ) для замежнага вяшчаньня. У 1959 годзе атрымала сучасны назоў. З 1973 году адкрыта фінансуецца Кангрэсам ЗША. З красавіка 1995 году галаўная сядзіба месьціцца ў Празе (Чэхія). Зь 2009 году займела новую сядзібу[2] ў гарадзкой акрузе Прага 3 па Вінаградзкай вуліцы, д. 159а (квартал Страшніцы)[3]. У 2020-м фінансавым годзе каштарыс некамэрцыйнай карпарацыі «Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа» склаў 124,4 млн даляраў ЗША пры штотыднёвым ахопе 41,1 млн чалавек і 752 млн праглядаў вэб-бачынаў за год. Сярод 6,5 млрд відэапраглядаў 49 % прыпала на «Фэйсбук», 28 % — на «Ютуб» і 23 % — на «Інстаграм». На 2021 год налічвалася 21 сядзіба, у тым ліку 2 у ЗША — Вашынгтоне і Нью-Ёрку. На Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа» працавала звыш 1800 журналістаў, зь іх звыш 1300 па дамове падраду. У Празе (Чэхія) і Вашынгтоне (ЗША) працавала звыш 700 чалавек. Пры гэтым, у карэспандэнцкіх мясцовых сядзібах налічвалася звыш 500 супрацоўнікаў. Карэспандэнты працавалі ў 23 краінах на 27 мовах[4].

Ад 20 траўня 1954 году існуе Беларуская служба Радыё Свабода.

Моўныя службы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На 2021 год на Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа» дзейнічала 24 моўныя службы:

Вяшчаньне ахоплівала 22 краіны Эўразіі:

Налічвалася 19 мясцовых карэспандэнцкіх сядзібаў у 17 краінах:

Мінуўшчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

17 сакавіка 1949 году ў Нью-Ёрку (штат Нью-Ёрк, ЗША) супрацоўнік Цэнтральнай разьведвальнай управы (ЦРУ) Ален Далес (1893—1969) заснаваў Нацыянальны камітэт за свабодную Эўропу(en) для стварэньня ў Заходняй Нямеччыне радыёстанцыі, якая мела вяшчаць на падсавецкую частку Ўсходняй Эўропы. Радыё «Свабодная Эўропа» ўтварылі для вяшчаньня на краіны Усходняй Эўропы, якія пасьля 1945 году трапілі ў сфэру ўплыву СССР, а таксама на Летуву, Латвію ды Эстонію (ЗША не прызналі іх улучэньня ў склад СССР). Для астатніх 12 рэспублік СССР, у тым ліку Беларускай ССР, утварылі радыё «Вызваленьне». У студзені 1950 году радыёстанцыя набыла першы радыёперадавальнік у Лямпэртгайме (зямля Гэсэн, Заходняя Нямеччына). Сядзіба перамясьцілася ў Мюнхэн (зямля Баварыя, Заходняя Нямеччына). 4 ліпеня 1950 году пачалося вяшчаньне зь перасоўных радыёперадатчыкаў, уладкаваных у аўтафургонах, якія перамяшчаліся ўздоўж мяжы з Чэхаславакіяй — першыя перадачы былі на чэскай мове. Прыкладна праз год у Мюнхэне пад радыёстанцыю абсталявалі асобны будынак.

Беларуская служба Радыё «Вызваленьне» пачала вяшчаньне 20 траўня 1954 году[7]. У 1959 годзе адбылася зьмена назову радыёстанцыі з «Вызваленьне» на «Свабода»[8]. У 1973 годзе Радыё «Свабода» й Радыё «Свабодная Эўропа» вывелі з-пад фінансавай апекі Галоўнай разьведвальнай ўправы ЗША й перадалі пад кіраваньне адмыслова створанаму Камітэту міжнароднага радыёвяшчаньня. Ад таго часу фінансаваньне ажыцьцяўляецца адкрыта праз амэрыканскі Кангрэс[9]. 1 кастрычніка 1976 году «Свабодную Эўропу» й Камітэт Радыё «Свабода» злучылі ў адно прадпрыемства[10]. Пасьля ўсталяваньня дыпляматычных дачыненьняў між ЗША й КНР у 1979 годзе спынілі вяшчаньне на уйгурскай мове[11], а пазьней — і на карачаева-балкарскай[12]. 21 лютага 1981 году ў мюнхэнскім будынку радыёстанцыі адбыўся выбух, зладжаны на замову Аддзелу дзяржаўнае бясьпекі Румыніі групаю асобаў на чале з вэнэсуэльскім тэрарыстам Ільічом Рамірэсам Санчэсам зь мянушкай Шакал, які дагэтуль адбывае пажыцьцёвае зьняволеньне. У выніку выбуху некалькі чалавек было паранена, матэрыяльныя страты склалі некалькі мільёнаў даляраў[13].

30 лістапада 1988 году СССР спыніў радыёглушэньне[14]. У выніку скарачэньня ўрадавых выдаткаў амэрыканскім Кангрэсам і прэзыдэнтам Білам Клінтанам у 1993 годзе зачынілі вугорскую й аўганскую службы[15]. У студзені 1994 году вяшчаньне пашырылася на краіны былой Югаславіі — Босьнію, Сэрбію, Харватыю й Чарнагорыю. Улетку 1994 году Біл Клінтан прыняў прапанову прэзыдэнта Чэхіі Вацлава Гаўла й чэскага ўраду аб пераезьдзе радыёстанцыі зь Мюнхэну ў пусты будынак фэдэральнага чэхаславацкага парлямэнту ў цэнтры Прагі. У жніўні амэрыканскі Кангрэс зацьвердзіў пастанову аб пераезьдзе, што закончылі ў 1995 годзе, а таксама «Закон аб міжнародным радыёвяшчаньні», на падставе якога ўсе невайсковыя ўрадавыя службы міжнароднага вяшчаньня падпарадкавалі адмыслова створанай Радзе кіраўнікоў радыёвяшчаньня. У 1994 годзе таксама адчынілася прадстаўніцтва ў Менску, першаю кіраўніцаю якога стала Жанна Літвіна[16]. Пасьля пераезду першыя перадачы з Прагі загучалі 1 красавіка 1995 году, а першая беларуская — 8 траўня[17].

У 1990-я гадох, пасьля палітычных зьменаў ва Ўсходняй Эўропе, зачынілі таксама польскую, чэскую й славацкую службы. Адначасна пачалося вяшчаньне на Іран ды Ірак. З 2000-х гадоў у этэр выходзілі перадачы на больш як 20 мовах. Вяшчаньне вялося на кароткіх хвалях, праз спадарожнікі й сеціва. Перадачы таксама рэтрансьляваліся ў многіх краінах мясцовымі радыёстанцыямі. На травень 2009 г. на сядзібе ў Празе працавалі 550 супрацоўнікаў. Прадстаўніцтвы працавалі ў 19 краінах[18].

17 сакавіка 2022 году старшыня Радыё «Свабодная Эўропа» і Радыё «Свабода» Джэймі Флай паведаміў пра адкрыцьцё бюро навінаў у Вільні (Летува) для журналістаў Беларускай службы Радыё «Свабода». Пры гэтым, Джэймі Флай адзначыў, што ад пачатку расейскага ўварваньня ва Ўкраіну 24 лютага 2022 году па 16 сакавіка лік відэапраглядаў Радыё «Свабода» на «Ютубе» зь Беларусі вырас 4-кратна да 22,4 млн[19].

Крытыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У студзені 2012 году былы грамадзкі рэдактар[20] радыё Алесь Астроўскі зазначыў, што ад часу «прыходу ў Белы дом Абамы» ў 2009 г. «радыё “Свабода”, якое вымушана знаходзіцца ў плыні “заходняй” палітыкі, займаецца прапагандай садамісцкай тэмы»[21].

Беларуская служба[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Радыё Свабода

На 2007 год беларуская служба радыё «Свабода» ахоплівала 7,8% слухачоў Беларусі[22]. На 2016 год налічвала 12 журналістаў, зь іх 11 былі рэдактарамі: Сяргей Паўлавіч Абламейка, Багдан Андрусішын, Юры Дракахруст, Сяргей Дубавец, Аляксей Знаткевіч, Ян Максімюк, Сяргей Навумчык, Алена Радкевіч, Ганна Соўсь, Алена Ціхановіч і Сяргей Шупа[23].

На 2021 год Кірыл Сухоцкі родам зь Беларусі кіраваў тэлевытворчасьцю на Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа». Таксама Сухоцкі быў рэгіянальным кіраўніком па Эўропе і наглядаў за армянскай, расейскай (у тым ліку адказваў за кругласодневы тэлеканал «Цяперашні час») ды ўкраінскай моўнымі службамі[24].

Перадачы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На 2016 год беларуская служба радыё «Свабода» выпускала 9 перадачаў: «Вольная студыя», «Зона», «Новая Атлянтыда», «Падарожжы», «Паштовая скрынка 111», «Праскі акцэнт», «Трайны ўдар», «У турмах» і «Экспэртыза»[25].

Частасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Кіраўнікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Кіраўніцтва і кіраваньне (анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  2. ^ Рос Джонсан. Гісторыя (анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  3. ^ Кантакты (анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  4. ^ Пра нас (анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  5. ^ Сайты Радыё Свабода на розных мовах // Беларуская служба Радыё Свабода, 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  6. ^ а б Моўныя службы (мапа) (анг.) // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  7. ^ Свабодзе — 55! // Радыё «Свабода». 18 траўня 2009
  8. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1959 // Радыё «Свабода», 6 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 2 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  9. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1973 // Радыё «Свабода», 20 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  10. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1976 // Радыё «Свабода», 23 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  11. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1979 // Радыё «Свабода», 26 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  12. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1982 // Радыё «Свабода», 29 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  13. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1981 // Радыё «Свабода», 28 ліпеня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  14. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1988 // Радыё «Свабода», 4 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  15. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1993 // Радыё «Свабода», 9 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  16. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1994 // Радыё «Свабода», 10 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 29 красавіка 2020 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  17. ^ Сяргей Шупа. Радыё «Свабода» год за годам: 1995 // Радыё «Свабода», 11 жніўня 2009 г. Архіўная копія ад 7 ліпеня 2009 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  18. ^ Вольга Грынявіцкая. Джэф Гэдмін: «Калі ўлады баяцца Радыё Свабода, то гэта выглядае, што яны баяцца свайго народа…» // Народная воля. №79-80 (3005-3006) 26 траўня 2009
  19. ^ Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода адкрывае офісы ў Літве і Латвіі // Беларуская служба Радыё «Свабода», 17 сакавіка 2022 г. Праверана 18 сакавіка 2022 г.
  20. ^ Аляксандар Уліцёнак. Грамадзкі рэдактар -- Алесь Астроўскі // Радыё «Свабода», 5 красавіка 2008 г. Праверана 21 лютага 2015 г.
  21. ^ Барыс Керзач, Алесь Астроўскі, Віталь Хромаў. Што могуць даць дэмакратыі тыя, хто выносіць паскудства на свае сьцягі (частка 6) // Беларусь - Наша Зямля, 8 студзеня 2012 г. Праверана 21 лютага 2015 г.
  22. ^ Нацыянальнае апытаньне ў верасьні 2007 г. (пытаньне №58) (рас.) // Незалежны інстытут сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледаваньняў (НІСЭПД), 15 кастрычніка 2007 г. Праверана 26 ліпеня 2014 г.
  23. ^ Кантакты з рэдакцыяй // Радыё «Свабода», 2016 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  24. ^ Адмыслоўцы // Радыё «Свабода» і «Свабодная Эўропа», 2021 г. Праверана 16 траўня 2021 г.
  25. ^ Праграмы // Радыё «Свабода», 29 сакавіка 2016 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  26. ^ Міхаіл Шчарбак. Радыёстанцыі ў Менску // Эўрапейская радыёкарта, 2016 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.
  27. ^ Сяргей Шупа. На хвалі Свабоды: год 2007 // Радыё «Свабода», 13 траўня 2014 г. Праверана 29 сакавіка 2016 г.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]