Тбілісі
| Тбілісі | |||||
| груз. თბილისი | |||||
| |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 450 | ||||
| Краіна: | Грузія | ||||
| Кіраўнік: | Каха Каладзэ[d] | ||||
| Плошча: | 726 км² | ||||
| Вышыня: | 575 м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва (2018) | |||||
| колькасьць: | 1 158 700 чал. | ||||
| шчыльнасьць: | 1596,01 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+4 | ||||
| Тэлефонны код: | 32 | ||||
| Паштовы індэкс: | 0100–0199 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 41°43′21″ пн. ш. 44°47′33″ у. д. / 41.7225° пн. ш. 44.7925° у. д.Каардынаты: 41°43′21″ пн. ш. 44°47′33″ у. д. / 41.7225° пн. ш. 44.7925° у. д. | ||||
Тбілісі на мапе Грузіі   Тбілісі | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
| http://www.tbilisi.gov.ge/ | |||||
Тбілі́сі (па-грузінску: თბილისი) — сталіца Грузіі.
Гаспадарка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]12 студзеня 1999 году ў Тбілісі заснавалі «Грузінскую фондавую біржу». У сталіцы сваю галаўну сядзібу мела «Грузінская пошта».
Назва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Да 1936 году горад меў назву Тыфліс, а па-грузінску — Тфілісі (па-грузінску: ტფილისი) — старагрузінская назва. Сваю назву ён атрымаў з-за цёплых серных крыніцаў (у перакладзе з грузінскай «тбілі», г. зн. састарэлае «тфілі», азначае «цёплы»).
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паводле старой легенды сучасная тэрыторыя Тбілісі была пакрытая лясамі не пазьней за 458 год. Найбольш шырока вядома варыянт легенды распавядае, што грузінскі цар Вахтанг I Гаргасалі адправіўся сюды на паляваньне ў лясістую вобласьць разам з сокаламі. Сокал караля нібыта быў злоўлены або паранены фазанам падчас паляваньня, пасьля чаго абедзьве птушкі ўпалі ў бліжэйшую гарачую крыніцу і памёрлі ад апёкаў. Цар Вахтанг быў настолькі ўражаны гарачымі крыніцамі, што вырашыў сьсекчы лес і пабудаваць горад на ягоным месцы.
Археалягічныя дасьледаваньні рэгіёну паказалі, што паселішча людзей на тэрыторыі Тбілісі было ўжо ў пачатку 4 тысячагодзьдзя да нашай эры. Пераемнік і сын Вахтанга, цар Дачы I Уярмэлі, перанёс сталіцу з Мцхета ў Тбілісі ў адпаведнасьці з воляй памерлага бацькі. Тбілісі на той час ня быў сталіцай адзінай грузінскай дзяржавы, бо на той час яна не ўключала ў сябе тэрыторыю Калхіды. Падчас панаваньня Дачы была пабудаваная гарадзкая сьцяна, якая стала новай межай гораду. З VI стагодзьдзя Тбілісі хутка пашыраўся, дзякуючы спрыяльнаму стратэгічнаму разьмяшчэньню рэгіёну, які разьмешчаны ўздоўж важных гандлёвых маршрутаў паміж Эўропай і Азіяй.
Аднак дзякуючы такому спрыяльнаму разьмяшчэньню Тбілісі стаў аб’ектам суперніцтва паміж рознымі дзяржавамі рэгіёну ў розныя часы, як то Рымскай імпэрыі, Пэрсіі, арабскімі краінамі, Бізантыйскай імпэрыі і туркамі-сэльджукамі. Культурнае разьвіцьцё гораду ў некаторай ступені залежыла ад таго, хто кіраваў горадам у розны час, хоць горад і рэгіён у цэлым здолеў захаваць значную аўтаномію ад сваіх заваёўнікаў.
У 1122 годзе пасьля цяжкіх баёў з сэльджукамі войскі грузінскага караля Давіда Будаўніка ўступілі ў Тбілісі. Пасьля бітвы Давід перанёс сваю рэзыдэнцыю з Кутаісі ў Тбілісі, і зрабіў яго, такім чынам, сталіцай адзінай грузінскай дзяржавы, распачаўшы Залаты век Грузіі. З XII—XIII стагодзьдзяў Тбілісі стаў дамінуючым рэгіянальным цэнтрам з разьвітой эканомікай і сацыяльнай сыстэмай. Да канца XII стагодзьдзя, насельніцтва Тбілісі дасягнула 100 тысячаў чалавек. Горад таксама стаў важным літаратурным і культурным цэнтрам ня толькі Грузіі, але і для ўсходняга праваслаўнага сьвету таго часу. За часам царыцы Тамары выбітны паэт Шата Руставэлі працаваў у Тбілісі падчас напісаньня сваёй легендарнай эпічнай паэмы «Віцязь у тыгравай шкуры».
Аднак Залаты век доўжыўся ня больш за стагодзьдзе. У 1226 годзе Тбілісі быў захоплены харэзмшаскай імпэрыяй шагу Джалалам ад-Дзін Манкбурны. Падчас абароны горад быў моцна спустошаны мангольскім войскам. У 1236 годзе пасьля зруйнаваньня, Грузія патрапіла пад мангольскае панаваньне. Сам народ падтрымліваў форму паўнезалежнасьці, аднак Тбілісі знаходзіўся пад моцным уплывам манголаў на працягу наступнага стагодзьдзя і палітычна, і культурна. У 1320 годзе манголы былі гвалтоўна выгнаныя з Грузіі, і Тбілісі зноўку стаў сталіцай незалежнай грузінскай дзяржавы. У 1366 годзе горад зьведаў пошасьць чумы.
З канца XIV да канца XVIII стагодзьдзя Тбілісі быў пад уладай розных замежных захопнікаў у чарговы раз і некалькі разоў быў цалкам спалены. У 1386 годзе Тбілісі быў захоплены войскамі Тамэрлана. У 1444 годзе горад быў захоплены і разбураны Джаганшагам, шагам гораду Тэбрыз. З 1477 па 1478 гады Тбілісі быў захоплены плямёнамі Ак-Каюнлу Ўзун-Гасану. У 1522 годзе Тбілісі трапіў пад уладу Пэрсіі, але пазьней быў вызвалены ў 1524 годзе царом Давідам X. На працягу гэтага пэрыяду многія часткі Тбілісі былі рэканструяваны і адноўлены. З 1555 году і далей з 1614 па 1747 гады, зь невялікімі перапынкамі, у Тбілісі разьмяшчаўся гарнізон пэрсыдзкіх войскаў і мелася рэзыдэнцыя васальных да Пэрсіі цароў Картлі. У далейшым пэрсыдзкія кіраўнікі пачалі страчваць кантроль над рэгіёнам, таму, адчуваючы, што Грузія не была здольная аказваць супраціў Пэрсіі ў аднаго, цар Іраклі II зьвярнуўся па дапамогу да Расейскай імпэрыі.
У 1801 годзе пасьля таго, як грузінскае царства Картлі-Кахэці, з сталіцай у Тбілісі, было далучана да Расейскай імпэрыі, горад стаў цэнтрам Тбіліскай губэрні. У XIX стагодзьдзі самай вялікай паводле колькасьці была армянская дыяспара, якая, у нейкі момант, складала да 74,3% насельніцтва[1].
Прыродныя ўмовы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Тбілісі разьмешчаны ў Тбіліскай катлавіне, працягнуўшыся вузкай паласой амаль на 30 км у даліне ракі Куры і па прылеглых схілах гор. Клімат субтрапічны, з працяглым мяккім летам і цёплай зімой.
- Сярэднегадавая тэмпэратура — +12,9 °C
- Сярэднегадавая хуткасьць ветра — 1,5 м/с
- Сярэднегадавая вільготнасьць паветра — 67 %
Фаўна ваколіцаў гораду вельмі разнастайная, сустракаюцца такія жывёлы як лісіцы, паласатыя гіены, шакалы, ваўкі. Шмат гадаў і птушак. У рэгіёне з мэтай аховы прыродных комплексаў і захаваньня біяразнастайнасьці створаны Тбіліскі нацыянальны парк.
Насельніцтва
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]На 2012 год у горадзе пражывала больш за 1,1 млн чалавек і гэты паказчык стала расьце. Тбілісі зьяўляецца шматнацыянальным горадам, дзе пражываюць больш за 100 этнічных груп. Каля 89% насельніцтва складаюць этнічныя грузіны, а сярод этнічных меншасьцяў большасьць складаюць армяне, расейцы і азэрбайджанцы. Акрамя таго на вуліцах гораду можна пабачыць асэтынаў, абхазаў, украінцаў, грэкаў, немцаў, габрэяў, эстонцаў, курдаў, асырыйцаў і іншых. Афіцыйнай мовай зьяўляецца грузінская, акрамя яе распаўсюджаныя расейская, армянская і азэрбайджанская.
Рэлігія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу].jpg)
Больш за 95% жыхароў Тбілісі практыкуюць хрысьціянства ў розных ягоных формах, аднак найбольш пераважным зь іх зьяўляецца Грузінская праваслаўная царква. Таксама ў горадзе прадстаўлена Расейская праваслаўная царква і Армянская апостальская царква. Значна меншая дзель насельніцтва вызначе іслам (каля 4%), большасьць зь іх належыць да шыізму. Каля 2% насельніцтва Тбілісі практыкуе юдаізм. Тбілісі гістарычна вядомы рэлігійнай памяркоўнасьцю. Гэта асабліва відавочна ў Старым горадзе, дзе мячэт, сынагога, а таксама розныя праваслаўныя цэрквы могуць быць разьмешчаны менш чым у 500 мэтраў адзін ад аднаго.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Ronald Grigor Suny (1994). The making of the Georgian nation. Indiana University Press. pp. 116-. ISBN 978-0-253-20915-3.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Афіцыйны сайт (груз.)
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Грузіі | ||
|---|---|---|
| Аўтаномныя рэспублікі |  | |
| Рэгіёны | ||
| Горад са спэцыяльным статусам | ||
¹ Самаабвешчаная рэспубліка, дэ-юрэ частка Грузіі. ² Уключае ў сябе самаабвешчаную рэспубліку Паўднёвая Асэтыя. | ||
